Психолингвистика пәні бойынша
Сөйлеуді қабылдаудың саналығы
жүктеу/скачать 0,96 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3. Сөйлеуді қабылдаудың саналығы
Реципиент (лат. recipientis – қабылдаушы, алушы) тілді қабылдаудың барлық деңгейінде тілдік құрылымдарға мағына таңуға тырысатыныны ӛте маңызды момент екенін атап ӛткен жӛн. Тӛменде берілген жалған сӛздерден құрылған (1) фразаның ӛзі (Л.В.Щерба ойлап тапқан) тілдік элементтер тіркесінің заңдылықтары және дүние жӛнінде ең аз түсінігі негізінде мағынасы түсіндірілуі мүмкін. (1) Глокая куздра штеко будланула бокра и кудрячит бокренка. Орыс тілінде сӛйлейтін адам үшін бұл жалған сӛйлемді құраған барлық жалған сӛздер орыс тіліндегі сӛздердің морфологиялық және синтаксистік белгілеріне ие. Мұның ӛзі белгілі хабар ретінде фразаның жалпы құрылымын түсінуге кӛмектеседі, яғни бұл жалған сӛйлемде қандай да бір субъект (куздра есімді) қандай да бір іс-әрекет жасайды
51
(буланула және кудрячит). Бұл іс-әрекеттердің объектілерінің бірі қандай да бір мужскй родта (бокр), келесі біреуі оның тӛлі (бокренок) болып табылады. Демек, бұл фразаны орыс тілінде бұлайша аударуға болады. (2) Дикая корова сильно боднула быка и ласкает теленка. (3) Ловкая кошка быстро поймала мышь и выманвает мышонка. Ағылшынның атақты жазушысы Льюис Кэрролдың балаларға мүлдем арнала қоймаған «Ғажайыптар әлеміндегі Алисаның басынан кешкендері» деген кітабында да жалған сӛйлемдермен эксперименттері де осы тілді қабылдаудағы сананалық принципіне негізделген (13): (13) Варкалось. Хливкие шорьки пырялись по наве. И хрюкотались зелюки. Как мюмзики в мове. Қазақша варианты:
(14) Қаудан қор-қор жербіз телді және сыны қабадарға пемді. Қуаныш кӛп-кӛп қарбыз жеді және оны балаларға берді. Тілді қабылдаумен байланысты феномендердің бірі «сатиация» болып табылады. Сатиация – бұл сӛздердің бірнеше рет қайталануы немесе ситуациядан тыс қолдану нәтижесінде мағыналарының жоғалтуы. Айталық, социализм дәуірінде жарнамалық хабарландыруда бір сӛзді (15) бірнеше рет, әсіресе жанама септікте қолдану мағынасын жоғалуына әкеліп соғуы мүмкін. (15) ТРЕСКА – полезная рыба.
Қазақша варианты (16): (16) АРА – пайдалы жәндік. АРАДА ұжымдық қасиет бар. АРАНЫ қолда бағып, бал ӛндіруге болады. АРАМЕН Алтай ӛңірінде кӛп айналысады. АРАНЫ бостан-босқа ӛлтірмеңдер. жүктеу/скачать 0,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|