Психолингвистика пәні бойынша

65 

Мәтінді  қайта  айтып  беру  мәселесіне  кӛптеген  психологиялық  эксперименттер 

арналған. Оқып шыққан мәтінді қайта айтып беру кезінде реципиенттер (репродуциенты) 

әрқашан бастапқы мәтінді трансформацияға ұшыратыды.  

Барлық  қайта  айтып  берлерде  кейбір  ӛзгерістердің  түрлері  әрдайым  кездесіп 

отырады, оларға жататындар: сӛздерді ауыстыру, мәліметтерді қалдырып кету және қосу. 

Трансформацияға  жиірек  ұшырайтындар  етістіктер,  ал  түсіріліп  қалатындар  үстеу,  сын 

есім  және  айқындау  конструкциялар.  50  %  жағдайда  іс-әрекет  «қайда»,  «қашан»  және 

«қалай» жүзеге асқаны жӛніндегі мәлімет қалдырылып кетеді.  

Қайта айту барысында қосып айту кейіпкердің іс-әрекет себебіне, мақсатқа жету 

жӛніндегі мәліметтің дамуына қатысты, ішкі реакция жайында бекіту қосылады. 50%  -да 

ырықсыз етіс ӛздік етіске алмастырылады немесе ішкі реакция белсенді әрекетке айналған 

түрде сӛйлем қайта құрылады.  

Мәтінді  қайта айтып беру  анализі  эмоционалды бояуды, индивидтің жеке  мәнді 

білімін  табуға  кӛмектеседі  –  ол  қайта  айтылып  берілген  мәтіндегі  кейіпкерлердің 

мотивтері және іс-әрекеттерін толық суреттеуде кӛрініс табады. Мәтінді туындатудың түп 

нұсқасына  жақын  автордың  кӛзқарасына  реципиенттің  қабылдауына  және  оның  ӛзінің 

жеке құндылықтары және ереже қағидаларының сәйкестігіне тәуелді.  

Кез  келген  түсіну  ӛз  ішіне  анализ  жасау,  бағалау  және  салыстыруды  енгізеді. 

Сондықтан  тіпті  жақсы  машықтанған  естің  ӛзі  келіп  жатқан  ақпаратты  сол  күйінде 

ешқашан  сақтай  алмайды.  Оған  бұрынғы  білім,  жеке  мотивтер  және  перцепция 

моментінде  неге  назар  аударылғаны  әсер  етеді.  Реципиенттің  кӛңіл-күйі  және  оның 

тілектері,  бұрынғы  білімі  есте  сақтау  және  туындау  жасау  процестерін  ұйымдастыруға 

әсер  етеді.  Сондықтан  істің  реалды  барысы  бағытына  сәйкес  келеді  және  оның 

интерпретациясы  не  болып  табылатыны  арасындағы  айырмашылықтарды  түсіне  білу 

маңызды болып табылады.