НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ МЕТОДИЧЕСКОЙ РАБОТЫ

128
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
approach to theatre and gaming activities allows creating optimal conditions for pedagogical aesthetic 
education of younger generation.
Keywords: theatre, art, painting, rhetoric, integrative approach, aesthetic education.
Г
лобальные  перемены,  происходящие 
в  обществе  процессе  урбанизации, 
социально-экономических перемен, в разви-
тии цивилизации, в целом ведут к перестрой-
ке психологии человека, его взглядов, убеж-
дений, привычек, нравственных ценностей и 
социальных ролей. И если для одних преоб-
разования происходит практически незамет-
но или являются не столь болезненными, то 
для других они становятся личной трагедией, 
ведут к дезадаптации и девиации. 
Подростки  наиболее  чувствительны  к  со-
циальным  и  психологическим  стрессам. 
Именно  в  этом  возрасте  наблюдается  рез-
кий  рост  конфликтных,  недисциплинирован-
ных, не умеющих владеть собой подростков. 
Проблема девиантного поведения подростков 
занимает  одно  из  первых  мест  среди  других 
социальных и психологических проблем.
В любом обществе во все времена нет, не 
было и не будет более подвижной возрастной 
группы, чем подростки. Возраст между 12 и 
18  годами  называют  трудным,  переходным, 
опасным.  Подростки  вовсе  не  ставят  перед 
собой  задачу осложнять жизнь и быт взрос-
лых.  Они  просто  живут  в  другом  мире,  ред-
ко  переходя  границу,  отделяющую  понятие 
«наше» от понятия «их» [1.с.3].
Одна из главных задач педагогов, психоло-
гов – помочь  подросткам  не  стать  жертвами 
собственной и чужой агрессии, не быть втя-
нутыми  в  криминальные  и  противоправные 
асоциальные  группировки.  Основная  задача, 
стоящая перед школой, дать каждому ребен-
ку,  с  учетом  его  индивидуальных  психоло-
гических  и  физических  возможностей,  тот 
уровень  образования  и  воспитания,  который 
поможет ему не потеряться в обществе, най-
ти свое место в жизни, а также развить свои 
потенциальные способности: интеллектуаль-
ные,  творческие,  волевые,  морально-нрав-
ственные,  мировоззренческие.  Необходимо 
создать  условия,  способствующие  формиро-
ванию позитивно ориентированной личности 
обучающегося,  способного  к  успешной  со-
циализации.  Система  работы  по  созданию 
такой  образовательной  среды  включает  всех 
субъектов образовательного процесса в их со-
трудничестве, единстве целей и задач. 
Одним  из  эффективных  методов  мы  счи-
таем  привлечение  подростков  к  театральной 
деятельности,  где  осуществляется  терапия 
творчеством.  Терапия  творчеством (creative 
therapy) – известный  в  мире  психотерапев-
тический  прием.  Она  проникнута  защитной 
силой противопоставления асоциальному яв-
лению. 
Конкретные методики терапии творчеством 
служат не для того, чтобы подросток стал ре-
жиссером, писателем, художником и т.д. (хотя 
нередко  случается  и  такое).  Не  только  для 
того, чтобы он лишь прибрел увлечение на до-
суге и тем утешился, а прежде всего для того, 
чтобы он стал более творческим, самим собой 
как член общества в общении с людьми  (тяга 
к  творчеству – тяга  к  коммуникациям),  чтоб 
он  приобрел  общественно-творческий  стиль, 
определил образ всей своей жизни и, значит, 
наполнился бы целебным вдохновением и од-
новременно принес обществу гораздо больше 
жизненной,  профессиональной  пользы,  рас-
крепостив свои скрытые резервы [2.c.3].
Образовательно-познавательное  направ-
ление  образования  ориентировано  на  осво-
ение  подростком  различных  форм  занятий 
на  выбор  видов  художественно-творческой 
деятельности,  на  участие  в  коллективно-
творческих делах, на создание и расширение 
пространства.  Имеется  в  виду  привлечение 
специалистов,  артистов  театра,  писателей  и 
поэтов, носителей народного искусства: жы-
рау (певцы народных произведений), куюши 
(авторы  и  исполнители  музыкальных  произ-
ведений). 
Школьный театр – особый мир в простран-
стве  образовательного  учреждения.  В  школе 
происходит  становление  личностного  само-
сознания ребенка. Для этого усилиями педа-

129
Тəрбие мəселелері – Вопросы воспитания
гогов  и  родителей  создаются  разнообразные 
условия,  одним  из  эффективных  среди  кото-
рых является школьный театр-студия.
Театр в состоянии выявить и подчеркнуть 
индивидуальность,  неповторимость,  един-
ственность  человеческой  личности,  незави-
симо от того, где эта личность находится – на 
сцене  или  в  зале.  Осмыслить  мир,  увязывая 
прошлое,  настоящее  и  будущее  в  целостный 
опыт человечества и каждого человека, уста-
новить  закономерности  бытия  и  предвидеть 
грядущее, ответить на вечные вопросы: «Кто 
мы?», «Зачем  и  для  чего  живем  на  Земле?» 
всегда пытался театр. В современной педаго-
гике  возможности  школьного  театра  трудно 
переоценить.  Школьный  театр  способствует 
решению целого ряда учебных задач: обуче-
нию живой разговорной речи; приобретению 
известной свободы в обращении; он приучает 
выступать перед обществом в качестве орато-
ров, проповедников. 
Театр может быть уроком и увлекательной 
игрой. Средством погружения в другую эпо-
ху  и  открытием  неизвестных  граней  совре-
менности.  Он  помогает  усваивать  в  практи-
ке диалога нравственные и научные истины, 
учит быть самим собой и «другим», перево-
площаться  в  героя  и  проживать  множество 
жизней,  духовных  коллизий,  драматических 
испытаний  характера.  Иными  словами,  теа-
тральная деятельность – путь ребенка в обще-
человеческую культуру, к нравственным цен-
ностям своего народа [3.c.4].
Для  этого  используются  такие  формы  ра-
боты:  литературные  гостиные,  музыкальные 
часы,  вечера  песен,  творческие  встречи  с 
работниками  сферы  искусства,  коллективно-
творческие  дела;  участие  в  реализации  кон-
курсных программ. 
Особое  внимание  обращается  на  рацио-
нальное  сочетание  интеллектуальной,  твор-
ческой,  физической  и  психологической  на-
грузки  подростка  средствами  национальных 
подвижных  занятий.  Основная  идея  занятий 
сводится  к  тому,  чтобы  они  были  востребо-
ваны подростками. Также должны быть при-
влекательными  для  них,  целесообразными  и 
имели развивающее значение.
Нами  создавались  и  использовались  кон-
курсно-состязательные  ситуации,  которые 
пробуждают  и  стимулируют  интеллектуаль-
ную  активность  подростков  с  учетом  того, 
что в условиях личной и групповой конкурен-
ции  возможность  и  вероятность  творческих 
проявлений  увеличивается.  Выделим  два 
типа  эвристических  ситуаций:  развивающу-
юся  сюжетно-ролевую  и  театральную  игру, 
каждая  из  которых  имеет  свои  достоинства: 
относительную легкость включения и развер-
тывания  творческого  поведения  в  сюжетно-
ролевой игре и потенциально более глубокую 
личностную включенность в театральной.
Художественно-творческая  деятельность 
носит  эмоционально-насыщенный  характер, 
направлена на создание положительной моти-
вации школьников, развитие их познаватель-
ных,  творческих  интересов  и  способностей. 
Так,  формировался  художественно-творче-
ский, познавательный, позитивный опыт. Каж-
дый  личный  успех  школьника  фиксировался 
индивидуальной  копилке  «Мой  путь  к  успе-
ху».  С  любовью  и  аккуратностью  заносится 
личные,  удачные  идеи,  выбранные  тренинги 
для  саморазвития,  для  эмоционального  на-
строя для художественно-творческой деятель-
ности, сочиненные стихи, сказки, написанные 
рассказы,  сценарии,  придуманные  истории, 
тренинги для прослеживания саморазвития и 
самоотчета. Очень важно каждому подростку 
самому определить цель, проектировать наме-
ченную работу и способы ее осуществления. 
Рассмотрев  основные  направления  и  формы 
реализации  развития  художественно-творче-
ской  деятельности  подростков,  мы  пришли 
к  выводу.  Данный  процесс  будет  успешным, 
если соблюдать следующие требования и вы-
полнять такие процедуры:
-  систематизировать  и  интегрировать  ор-
ганизацию  видов  художественно-творческой 
деятельности, в контексте жизненного, соци-
ального и личностного самоопределения;
- использовать разнообразные формы худо-
жественно-творческой деятельности;
- создавать ситуации, способствующие об-
ретению воспитанниками опыта эмоциональ-
но-ценностных отношений;

130
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
- применять эвристические методы, ориен-
тированные на развитие художественно- твор-
ческой  деятельности  средствами  народного 
искусства,  также  на  формирование  адекват-
ной реакции на успех и неудачу сверстников 
и на свои достижения и ошибки.
Приведем  пример  мероприятия  на  тему: 
Воспитательный потенциал казахских народ-
ных  традиций  для  развития  художественно-
творческой деятельности
Цель проведения мероприятия: учить детей 
эмоционально воспринимать идею, формиро-
вать  у  детей  потребность  в  доброжелатель-
ном  общении  с  окружающими;  воспитывать 
у детей доброе отношение к близким, знать и 
уважать народные традиции, активизировать 
творческие способности.
Обобщающий  познавательный  материал: 
Каждый  народ  имеет  свои  обычаи  и  тради-
ции, характеризующие только его националь-
ные особенности и черты, раскрывающие его 
национальную сущность. Каждым новым по-
колением  все  это  усваивалось,  применялось 
в жизни, развивалось и дальше передавалось 
последующим поколениям. 
Традиции,  являясь  социальными  отноше-
ниями, т.е. родовой сущностью человека, про-
являющейся  в  многообразных,  конкретных 
формах в поведении людей, в их взаимных от-
ношениях между собой, имеют не только вос-
питательное, но и познавательное значение. В 
жизни казахского народа традиции заменяли, 
по  существу,  не  только  образовательно-вос-
питательные процессы, но и правовые нормы. 
Традиции – это  исторически  сложившиеся 
устойчивые и наиболее обобщенные нормы и 
принципы  общественных  отношений  людей, 
передаваемые  из  поколения  в  поколение  и 
охраняемые силой общественного поведения 
[4.c.496].
Методика.  Интегрированные  работы  по 
развитию  художественно-творческой  дея-
тельности  учащихся  наиболее  эффективно 
проявляется  в  театральном  искусстве.  Важ-
нейший  компонент  театрального  искусства 
–  зрительское  соучастие,  которое  на  каждом 
представлении  обретает  свой  неповторимый 
колорит,  специфическое  воздействие,  жи-
вое  общение  с  событием.  Каждый  участник 
происходящего получает необходимый заряд 
энергии, входит в образ. Каждому желающе-
му предоставляется возможность участвовать 
в  театральной  постановке,  проявить  себя  в 
выбранном виде искусства.
Участие  в  театральной  постановке  уча-
щихся  помогает  педагогу  объединить  четы-
ре  вида  деятельности:  познавательную,  цен-
ностно-ориентированную, коммуникативную 
и преобразовательную.
Выступления  перед  зрителями  раскрепо-
щают  ребят,  повышают  уверенность  в  себе, 
развивают артистические творческие способ-
ности,  умения  слышать  и  видеть  другого  че-
ловека, дают возможность положительной са-
мореализации. Родители активно включаются 
в подготовку представления: шьют костюмы, 
маски, гримируют актеров. В представлениях, 
концертах принимают участие и сами педаго-
ги. И это создает особую атмосферу взаимопо-
нимания, объединяет, приближает друг другу.
Таким  образом,  возникает  тесная  духов-
ная связь между родителями и детьми, деть-
ми  и  педагогами,  родителями  и  педагогами. 
Закреп ляется  содружество,  способствующее 
гармоничному развитию личности.
Обсуждение  театральных  постановок  мо-
жет  быть  коллективным  или  самостоятель-
ным, устным или письменным, в виде отзыва 
или рецензии, на уроках и классных часах, на 
занятии кружка и своевременно опубликовы-
ваться в печати.
Учащиеся  учатся  актерскому  мастерству, 
ценить  произведения  народного  искусства, 
уважать веками сложенные традиции и обря-
ды своего народа, беречь народную мудрость.
Художественное  оформление,  декорация, 
костюмы, подготовленные самими учащимся, 
шлифуют эстетический вкус, требуют огром-
ной силы воли, изучения той эпохи, в котором 
жили герои произведения, духовно обогаща-
ет, физически укрепляет, творчески вдохнов-
ляет,  способствует  раскрытию  и  развитию 
творческих  способности  к  художественно-
творческой деятельности учащихся.
У  подростков,  занимавшихся  театральной 
деятельностью в течение нескольких лет, на-
блюдается:

131
Тəрбие мəселелері – Вопросы воспитания
- значительное повышение уровня рефлек-
сии и самосознания;
-  развитие  чувства  собственного  достоин-
ства;
-  гармонизация  процесса  самоактуализа-
ции в окружающем мире;
- развитие эмпатии; 
-  рост  и  развитие  творческой  активности, 
творческой способностей;
-  расширение  познавательных  интересов, 
личностный рост ребенка; 
-  облегчение  процессов  социализации  пу-
тем  развития  и  расширения  коммуникатив-
ных  навыков  вербального  и  невербального 
общения и партнерских отношений; 
- понимание специфики коллективной де-
ятельности, разумного разделения функций в 
процессе совместной деятельности; 
-  повышение  культурного  уровня,  форми-
рование эстетического вкуса, развитие речи.
ЛИТЕРАТУРА
1  Психолого-педагогические  основы  про-
филактики девиантного поведения учащихся /
сост.: Л.И. Василевич, О.Е. Ероховец. Школь-
ному  психологу  и  социальному  педагогу – 
Минск: Красико-Принт, 2013. – 93 с. 
2 Бурно М.Е. Терапия творческим самовы-
ражением. – М.: Медицина, 1989. – 304 с.
3 Кидин С.Ю. Театр-студия в современной 
школе:  программы,  конспекты  занятий,  сце-
нарии. – Волгоград: Учитель, 2009. – 153 с.
4  Наурызбаева  Р.Н.  Эвристическое  обу-
чение  детей  художественному  творчеству. – 
Казань:  Центр  инновационных  технологий, 
2010. − 516 с. 
Б.А. ОСПАНОВА, А.Е. ТАШБУЛАТОВА
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
oba_49@mail.ru
Түркістан қ., Қазақстан
СТУДЕНТТІҢ КРЕАТИВТІЛІГІ – ӨЗІНІҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛЫҚ
ҚАСИЕТІН ДАМЫТУДАҒЫ ІС-ƏРЕКЕТТЕРІ
Аннотация
Мақалада жоғары оқу орнындағы студенттің өзінің жеке тұлғалық қасиеттерін өзін-өзі да-
мы туға іс-əрекеттері арқылы креативтілігін қалыптастырудың ерекшелігі көрсетілген.
Түйін сөздер: жеке тұлғалық немесе даралық, креативті тұлға, креативті даралық жəне кəсіби 
іс-əрекеттер, білім алуға ынталылық, абстрактты ойлау, өзін-өзі реттеуші.
В данной статье раскрываются особенности креативности студентов как реализация их соб-
ственной индивидуальности. Рассматривается понятие «индивидуальность» как психолого-пе-
дагогическая категория, активизирующая креативные способности студентов в учебном про-
цессе вуза.
Ключевые слова: личность, креативная личность, индивидуальность, профессиональная де-
ятельность, способности, абстрактное мышление, саморегуляция.
Annotation
The creativity of students as the realization of their own individuality is disclosed in the given 
work. Discusses the concept of “personality” as a psychological and pedagogical category, activating 
creative abilities of students in the educational process of the university.
Keywords: personality, creative personality, individuality, professional activity, capabilities, 
abstract thought, self-regulation.

132
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
Б
ілім  беру  жүйелерін  гуманизациялау 
шарттарында  адамның  даралығы – ең 
жоғарғы  құндылық,  ал  болашақ  маманды 
кəсіби  дайындықтан  өткізу – ең  маңызды 
мақсат.  Білім  беру  жүйесінің  теориялары 
мен  тəжірибесінде  болашақ  маманның,  яғни 
студенттің жеке тұлғасын немесе даралығын 
дамыту əрі қалыптастыру механизміне сəйкес 
келетін  кескінді  өңдеу  дəрежесіне  психолог-
педагогтің даралығын қарастыруға белгілі бір 
сілтемелер пайда болды. 
Болашақ  педагог-студенттің  даралығын 
дамыту – кəсіби дайындаудағы мақсаттардың 
бірі.  Психикалық  барлық  ортаны  жақсы 
меңгерген,  жоғары  деңгейдегі  даралығы 
дамыған мұғалім ғана өзінің оқушылырының 
даралығын  қалыптастырудың  жəне  дамыту-
дың маңызды екенін түсінеді əрі ол бұл үде-
рісті ұйымдастыруға жəне озық үлгіде жүзеге 
асыруға  қабілеті  жететін  болады.  Бұл – сту-
дент үшін де, ЖОО-ның оқытушысы үшін де 
бастапқы ұстаным. 
Болашақ  маманның  шығармашылық  да-
ра лығын  дамыту  əрі  жетілдірудің  психоло-
гиялық-педагогикалық 
шарттары 
кəсіби 
қалып тасуда,  қарама-қайшылықтарды  сезін-
ген де, оларды мақсатты бағыттарда жəне біре-
гей  шешу  жолын  жасағанда,  өзін-өзі  өзекті 
ету  үдерісінде  жасампаздығы  мен  шеберлігі 
байқалып отырады.
Креативтілік  тұлғаның  шығармашылық 
тұрғыда өзін-өзі дамыту шарты болып табы-
лады,  ол – тұлғаның  өзін-өзі  өзекті  етудегі 
маңызды қоры. Креативтілік мəселелер сезім-
талдығы  мен  жылдам  қабылдаушылық  қабі-
летімен  белгіленеді,  жаңа  идеяларды  қабыл-
дағыштығы  мен  ескіні  жойып,  одан  жаңаны 
жасауға  мақсаттылыққа  бейімділігі,  өмірдегі 
мəселелерге  ерекше,  біртума  шешімдер  жа-
сау ға қабілеттілігі. 
Креативтілікті 
акмеология 
саласынан 
зерт  теу жасау арқылы шығармашылық дара -
лық ты  дамыту  əрі  өзінің  білімін  жетіл діру 
мақсатында  шығармашылық  үдерісті  ұйым-
дастыру  əрі  басқарудың  тиімді  жолдарын 
анық тауға  мүмкіндік  береді:  инновациялық 
тəжі рибеде (жасампаздық іс-əрекеттерде тұл -
ғаның  креативті  мүмкіндігі  дамиды)  шығар-
машылық  үдерістің  моделін  жасауға  бола-
ды.  Бұл  жердегі  күрделі  үдеріс  тұлғаның 
шығар машылық  даралығын  сипаттайтын 
үдерістер  немесе  астарлы  ойлау  мен  саналы 
ойлау үдерістері қалыптасу арқылы олардың 
шығармашылық туындылар жасау қабілеті де 
талапқа сай реттеледі əрі ұйымдастырылады.
Педагогикада  мұғалімнің  шығармашылық 
даралығы  тұлғаның  өмірдегі  бағдарламасы 
ретіндегі  күрделі  əрі  ашық  жүйенің  үнемі 
қозғалысы  ретінде  сипатталады.  Бүгінгі 
күннің шығармашыл мұғалімі педагогикалық 
қызметі  мен  шығармашылығын  қайта  жасау 
тəсілдердің  арасында  таңдау  жасау  арқылы 
өзінің  өмір  мəнін  жəне  өзін  жүзеге  асыру-
мен  бірге,  ол  өзін  қайта  жасайды,  өзінің 
психологиялық кедергілерін өзі жеңіп, өзінің 
кəсіби  шеберлігінің  дəрежесін  қайта  талдап, 
ой елегінен өткізеді, кəсіби маңызды сапасын 
дамытуға  жол  іздейді,  өзінің  педагогикалық 
тұжырымдамасын əзірлейді. Жалпы алғанда, 
мұғалімнің  шығармашылық  қызметінің  си-
па ты,  біріншіден,  инновациялық  бағыт тал -
ғандығы,  екіншіден,  шығармашылық  қыз  -
меттегі  үдерісте  өзін  дара  тұлға  сапасын да 
да мытуға  бағытталғандығымен  сипаттала-
ды.  Шығармашылық  мұғалім  өзін-өзі  жетіл-
дірусіз,  өзінің  жеке  тұлғасын  дамыт пай 
шы ғар машылық  жұмыстарға  қолжет кізе  ал-
майтынын  түсінеді.  Сондықтан  құндылық-
тарға бағытталғандығына толық сенімділікте 
болу  үшін  ғылым  мен  техникадағы  соңғы 
жаңалықтарды  меңгермей,  əрі  өзінің  жеке 
технологиясын  жасамай,  өмір  ұстанымдары 
санатындағы ең негізгі кəсіби шеберлігін да-
мытуы мүмкін емес. Осы негізгі бағыттарды 
педагогтың шығармашылық негізгі межелері 
деп қарастыруға болады. 
Болашақ  педагог  немесе  студенттің  дара-
лығы ұғымы оның кəсіби шеберлігі мен пси-
хикалық  жағымды  үдерістермен  сипаттала-
ды.  Бұл  сапалардың  қалыптасуы  тұлғалық 
дамудың  даралылығының  дамуының – жеке 
тұлғасының дамуының сипаты болып табыла-
ды. Студент болашақ педагогтың психикалық 
жаңа бағыты оқу-үдерісінде ғана қалыптасып, 
оның педагогикалық қызметке сенімді қадам 
басуына зор ықпал жасайды.

133
Тəрбие мəселелері – Вопросы воспитания
Педагогтың  шығармашылық  даралығы 
оның əріптестерінің алдындағы ерекшелігімен 
айқындалады,  ол  ерекшеліктері  оның  кəсіби 
қызметі  барысындағы  жаңа,  біртума  əдіс-
тəсілдер мен құралдарды жасауымен (ғылыми 
негізде ойлауы, қызметіне немесе жұмысына 
шығармашылық  көзқарасы,  өзін  жүзеге 
асы руға  талаптануы  жəне  т.б.)  белгіленеді. 
Қызметтің жеке шығармашылық мəнері жал-
пы  педагогикалық  жəне  əлеуметтік  жоғары 
дамыған  білімдері,  біліктілігі,  дағдылары, 
сонымен  бірге  жеке  тұлғалық  мүмкіндігінің 
(ең  алдымен,  мотивациялық  дайындығы, 
рефлексиясы,  ойлауы,  қабілеттілігі)  жоғары 
дамығандығымен сипатталады.
Шығармашылық  даралықтың  тұрақты 
сипат  тамасы  шығармашылық  тұрғыда  өзін 
жүзеге асыру. Педагогтар арасындағы ең озық 
үлгідегі  шығармашылық  даралық  өкілдері – 
жаңашыл-мұғалімдер. 
Болашақ  педагог-студенттің  шығарма шы-
лық  даралығы  бұл  мұғалімнің  шығармашы-
лық  даралығы  емес.  Студент  алғашқыда 
оқу  барысын  жүзеге  асырады,  сонан  соң 
оқу-тəжірибелік  қызметін  жүзеге  асыра-
ды.  Оның  шығармашылық  даралығын  бір-
неше  бағыттарда  анықтауға  болады:  бірін-
ші ден,  жалпы  ғылыми  пəндерді  (студент 
таным дылық  субъектісінің  бағытын  алып, 
өзінің  болашақтағы  мамандығымен  оқу 
пəні  нің  мазмұнын  байланыстыруға  талпы-
нады)  меңгеру  үдерісінде,  екіншіден,  сту-
дент  кəсіби  теориялық  жəне  тəжірибелік 
дайындық  үдерістерінде  (өзінің  ұстанымын 
құрастыруға, өзін мұғалім ретінде кескіндеуге 
ұмтылуы  керек,  сонымен  бірге,  теориялық 
қағидаларға  сүйенбей,  өз  кескінін  өзі  ой-
лап  табуды  мақсат  етуі  керек).  Теориялық 
жəне  əдістемелік  пəндер  студентке  тек 
алғашқы  көмек  құралдары  ретінде  қызмет 
етеді.  Ол  оқу  барысындағы  педагогикалық 
мəселелерді өзінің тəсілдерімен шешеді. Бұл 
жердегі шығармашылық даралық тек жоғары 
нəтижелердегі  оқу  барысы  ғана  емес,  соны-
мен бірге, креативтілік психиканың бір бүтін 
құрамы санатында жұмыс жасайды. 
Даралықтағы шығармашылық бағыт бү гін-
гі уақыт кезеңінде мектептерде ерекше орын 
алатын  инновациялық  білім  берумен  байла-
нысында  ерекше  мазмұнға  ие.  Бұл  бағытты 
қалыптастырмай əрі дамытпай бола шақ педа-
гог  креативті-педагогикалық  технология лар-
дың нақты мəнін терең түсіне алмайды, соны-
мен  бірге,  өзінің  оларға  қатынасын  шыңдап, 
оларды болашақта үздік пайдалана алмайды. 
Студенттің  даралығын  ғылыми  тұрғыдан 
сипаттау  оның  адамзат  психикасының  тек 
даралықтың алуан түрлерінде ғана көрінбей-
тінін қарастырады. Бұл жерде даралық – бұл 
құндылық,  дамыған  орталардың  үйлесім-
ділігінің  тұтастығы.  Осы  көзқараста  əрбір 
студент  жоғары  дамыған  дара  тұлға  деп 
айту  мүмкін  емес.  Мұндай  дара  тұлға  бо-
лып  қалыптасу  үшін  барлық  психикалық 
орталарды  үздік  үлгіде  дамыту  керек.  Əрбір 
студент  үшін  өзінің  даралығын  дамыту  мақ-
саты  əртүрлі,  ол  оның  ЖОО-на  қандай  пси-
хикалық  күйде  қабылданғанына  байланыс-
ты:  біреулері  өзінің  білімін  өзі  жетілдіру 
үшін  мотивациялық  ортада  ынтасын  дамы-
туды көздесе, басқа біреуі жетістікке жетудің 
тəсілдерін  дамытқысы  келеді;  интеллектуал-
ды  ортадағыларына  кəсіби  маңызды  сапалы 
ойлауды  дамытуды  немесе  оқу  барысының 
тəсілдерін меңгеруді мақсат тұтады.
Студенттің даралығы ұғым ретінде мұндай 
сипаттамалар  оқу  барысындағы  шарттарда 
көрінетін  психиканың  біртұтас  құрамы  бо-
лып  табылады.  Бұл  бір  ғажайып,  керемет, 
жетілдірілген  дүние.  Дара  болып  қалыптасу 
əрине,  ұзақ  үдеріс  екені  белгілі  құбылыс, 
сондықтан  ол  бірнеше  кезеңдерге  бөлінеді. 
Даралықтың қалыптасуының əрбір кезеңінде 
оның  белгілерінің  топтамасымен  олардың 
көріну дəрежесіне байланысты даралығының 
даму деңгейін айқындауға болады. 
ЖОО-да оқу үдерісі студенттің даралығы-
ның  дамуына  зор  ықпал  жасайды,  сонымен 
бірге, əлеуметтік ықпал жасайтын объектілері 
болып  табылатын  психикалық  құрамы  мен 
сапасын дамытуға да ықпал етеді. Бұл жерде 
студенттің  оқу  үдерісі  ең  маңыздысы,  олар: 
мақсаттарды  қоюға  қабілеттілігі,  оқудың 
моти вациялылығы,  өрлеу,  жетістіктер,  аф-
филиациялар  мен  басқа  да  мотивациялар, 
танымдылық  қабілеттері,  оқу  барысындағы 

134
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
жəне  педагогикалық  (кəсіби)  мəселелерді 
шешу  тəсілдері  мен  əдістерін  меңгеру.  Со-
нымен  бірге,  қоршаған  ортаның  ықпалымен 
маңызды  психикалық  үдерістері  (рефлек-
сия,  өзін-өзі  мойындау,  өзін-өзі  бағалау)  мен 
басқа  да  кəсіби  əрі  жалпы  өмірге  қажетті 
психикалық үдерістері дамуы ықтимал.
Студенттің  даралығы  қызметкердің  не-
месе  жұмысшының  сол  жас  шамасындағы 
даралығынан  өзгеше  ме,  жоқ  па?  Əр  түрлі 
əлеуметтік  дəрежедегі  жас  адамдардың  да-
муы бірдей дəрежеде өте ме? Бұл сұрақтарға 
бір  ұғымда  немесе  бір  түсінікте  жауап  беру 
қиын.  Ғылыми  зерттеулерден  даралықтың 
біртұтас ұғым екені белгілі, ол əрбір адамның 
санасында  ерекше  ешкімге  ұқсамайтын 
құбылыс, себебі əркімнің психикасы əртүрлі. 
Психикалық  компоненттерге  биологиялық 
жəне əлеуметтік ықпалдар даралыққа біртұтас 
əсер етеді. 
Алайда студент өзінің танымдылық қабі ле-
тімен, танымдылық көзқарастарымен, таным-
дылық іс-əрекеттерімен басқалардан ерекше-
ленеді. Бұл – əрбір студенттің даралығына тəн 
белгілер, ол - ғылыми жəне кəсіби білімдерді 
меңгерген  адам.  Осы  қабілеттер  студентті 
оның  қасындағы  жас  жұмысшыдан,  əскерге 
шақырылған  жас  жұмысшыдан  ерекшелейді 
жəне  қызмет  барысындағы  орындайтын  іс-
əрекеттер,  оқу-тəжірибедегі  іс-əрекеттерді 
орындауда  басқалардан  əлдеқайда  айырма-
шылығы болады.
Адамның  даралығы  оның  психикасының 
барлық  ортасының  озық  даму  дəрежесі  деп 
айту  арқылы  психиканың  шығармашылық 
қабілетімен  ерекшеленетін  де  ескеру  қажет, 
яғни шығармашылық ойлау адамға тəн қасиет 
жəне  қызметіне  шығармашылық  бағ дар-
мен  қарауы,  шығармашылық  қарым-қаты -
насы  жəне  т.б.  Болашақ  педагог-студент 
үшін  шығармашылық  бұл  оның  кəсіби  іс-
əрекеттеріндегі  маңызды  құбылыс  болуы 
шарт.  Сондықтан  даралықты  дамыту  осыған 
қажетті  психикалық  орталарды  дамытуды 
қажет  етеді  жəне  ең  алдымен,  креативтілігін 
да мытуды  талап  етеді  (интеллектуалды 
орта сын), 
интеллектуалды 
қажеттілігі, 
ғажай ып  еш  нəрсеге  ұқсамайтынды  жасауға 
ұмтылысы  (мотивациялық  ортасы).  Жоғары 
педагогикалық  білім  беру  жүйесінде  ең 
маңызды  бағыт  ретінде  қарастырылатын 
студенттің шығармашылық даралығы ұғымын 
жеке қарастыру керек. 
Студенттің  шығармашылық  даралығы 
оқу барысындағы іс-əрекеттердегі дəстүрден 
тыс  тəсілдерде,  өзіндік  жұмыстарын  ерек-
ше  орындағанда,  оқу  үдерістеріндегі  кей бір 
кездейсоқ  жағдайларда,  ізденушілік,  зерт-
теушілік іс-əрекеттерде, іс-əрекеттер мен тап-
сырмаларды  өздері  еркін  таңдағанда,  баста-
маларын  ұсынғанда,  өзіндік  зерттеулері  мен 
жоспарланған  ойларымен  бөліскенде  олар-
дың даралығы айқындалады. 
ƏДЕБИЕТТЕР
1  Адлер  А.  Практика  и  теория  индивиду-
альной психологии. – М., 1995.
2 Иванова И.П. Развитие творческого мыш-
ления  студентов  в  условиях  проблемно-дея-
тельностного обучения. – Ставрополь, 2002.
3.Пузеп, Л.Г. Креативность как аспект де-
ятельности педагога. – Тара, 2005. – С. 96-98.
4.Оспанова  Б.А.  Технология  формирова-
ния креативности будущего специалиста в ус-
ловиях университетского образования. – Тур-
кестан, 2006.
5. Ospanova B.A. Theory and technology 
of formation of creativi of the future specialist. 
Monograph. − Germany. 2013. 

135
Тəрбие мəселелері – Вопросы воспитания
ƏОЖ: 373.1:371.8
З.М. САКИЕВА
Əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Əлеуметтік педагогика жəне өзін-өзі тану кафедрасы
Алматы қ., Қазақстан

жүктеу/скачать 4,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: