Психология педагогика және және и
жүктеу/скачать 12,4 Mb. Pdf көрінісі
|
| Білім берудің бүгінгі мǩселелері – Современные проблемы образования
Жоғары сынып оқушыларының бойында құқықтық құзыреттілікті қалыптастыру олар- дың құқықтық санасы мен құқықтық мінез- құлқын жетілдірудің басты жолы болып та- былады [2]. Құқықтық құзыреттіліктің ерекше қоғам- дық маңызы − оның құқықтық шығар ма шы - лық жǩне құқықтық қолдану іс-ǩрекет тері барысына ықпал етуінен көрі ніс табады. Құқықтық нормалар оны қалыптас тырушы- лардың саналы іс-ǩрекетінің нǩтиже сінде дүниеге келді. Адамдардың белгілі бір мүдде- лері мен тұтыныстары заң нормаларына ай- налмастан бұрын, құқық нормаларын жасап шығарушы жеке тұлғалардың санасы мен еркі арқылы өтеді. Сол сияқты құқық нормаларын- да нақ ты ланған талаптарда адамдардың сана- лы ǩрі ерікті іс-ǩрекеттері нǩтижесінде орын- далады. Азаматтардың құқықтық құзыретілігі жоғары болған сайын, құқықтық норма жазбаларының жүзеге асырылу мүмкіндігі де жоғарылай түседі. Дамыған, қалыптасқан құқықтық мǩдениет пен құзыреттілік «құқық талаптарын мүлткісіз орындау қажет, ǩрі бұл пайдалы» деген қарапайым қағиданы түсінуге мүмкіндік береді. Құқықтық құзыреттіліктің жоғары дең- гейде қалыптасуы адамда құқықтық мǩдениет- тің болуына ǩкеледі. Құқықтық мǩдениеттің төмен деңгейі құқықтық нигилизмге ǩкеледі. Құқықтық нигилизмнің пайда болуының ба- сты себебі – құқықтық тǩрбиенің жоқтығы, құқықтық білімнің жеткіліксіз түрде берілуі, адамдардың заңнан хабардар болмауы, өз елдерінің заңдарын білмеуі. Жалпы білім беретін мектепте оқушылар- дың құқықтық құзыреттілігі қалыптастыру үшін үйірмелер, клубтар, оқушылардың ғы- лы ми қоғам дары, оқырмандар мен көрер мен- дер кон ференциялары, олимпиадалар тǩрізді қажетті шараларды жүргізу қажет. Құқық ǩліп песін ǩрбір оқушының санасына жеткізу оңай емес. Ол үшін құқық туралы теорияның білім дерімен қатар баланы қызықтыра ала- тын ǩртүрлі тǩсілдерді ойлап таба алатын біліктілік қажет [1]. Мектеп оқушыларының құ қықтық құзыреттілігін қалыптастыру ісі өте күрделі мǩселелерді шешуде жаңаша ойла- ныстарды талап етуде. Демек, оқушылардың құқықтық мǩдениетін қалыптастыруға байла- нысты, ǩлемдік денгейде, өркениетті негіздегі тǩрбиелік, үлгі-насихаттық іс-шаралар қоға- мы ның ǩлеуметтік-экономикалық даму бағы- тында туындайтын өзгерістерді тез сезіп, білім-тǩрбие беру ғаламдық мǩні бар мǩсе- лелерге бейімдеуге ыңғайланып отыруы қажет. Онсыз мектеп оқушыларының құқық- тық құзыреттілігін қалыптастыру ісі өз дǩре- же сінде нǩтижесін бермейді. Мектептерде құқықтық, мǩдениеттілік, тǩр- биелік жұмыстар оқушының өзіне-өзі қызмет ету құқығынан басталады. Оқушы лардың құ- қықтық құзыретілігін қалыптастыруда қоғам, мектеп, отбасы жǩне басқада арнаулы инсти- туттардың тǩрбиелік мүмкіндіктерін интегра- циялау үшін өте қажет нǩрсенің бірі ол – ǩрбір оқушыға тиісінше ғылыми тұрғыда білім беріп, саналы түрде дұрыс тǩрбиелеу керек. Құқықтық құзыреттілікті қалыптастыруда келесі іс-шараларды жүзеге асыру тиімді нǩтиже береді. Жалпы білім беретін мектеп жет кін шектеріне құқықтық тǩрбиенің келесі бір тиімді формасы ретінде сыныптық тǩрбие сағат тарында сауалнамалар, пікір-талас (де- бат), олимпиада, кештер, сайыстар, тренинг- тер, кездесулер жǩне төмендегі ǩңгіме тақы- рыптарын: «Заңды білу заман талабы», «Заң жǩне құқық», «Өз құқығыңды білесің бе?», «Біз зайырлы мемлекетте тұрамыз»; «Заң- ды қорғау», «Отбасы жǩне бала құқық тары», «Ата-ана мен баланың құқықтық қаты насы», сияқты мазмұнда тǩрбиелік іс-шаралар жүргі- зілуі қажет. «Құқық» жǩне «Құзыреттілік» ұғымдары- ның құқықтық білім мен тǩрбие айма ғын- дағы мǩнін аша отырып, жоғары сынып оқу- шыларының психологиялық – педагоги калық ерекшеліктерін ескере отырып «құқық тық құзы реттілік» ұғымына сипаттама бере міз. Бұл тұлғаның үш құрамнан тұратын жиын- тық білімі немесе қабілеті: құқықтық білім (когнитивті компонент), заңмен жүру пози- циясы (мотивациялық компонент) жǩне ǩлеу- меттік-құқықтық тǩжірибе (ǩрекеттік компо- нент) [3]. Жоғары сынып оқушыларының құқықтық құзыреттілігін анықтауда алынатын белгілі 36 ПЕДАГОГИКА ЖůНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ №1, 2015 бір өлшемдері мен көрсеткіштері бар. Олар құқықтық білім, позициясы жǩне ǩлеуметтік құқықтық тǩжірибе. Бұл өлшемдер арқылы қалыптасқан құқықтық құзыреттілік оқушы- ның белгілі бір тұлғалық сапаларынан, іс-ǩрекетінен, білімінен, өзгелерге деген қа ты насынан көрініс табады. Белгілі бір көр- сет кіштерді анықтай отырып жоғары сынып оқу шысының құқықтық құзыреттілігінің қан- ша лықты қалыптасқандығын білуге болады. Құқық тық құзыреттіліктің жоғары деңгейде қалып тасуы оқушының тұлға ретінде толық ǩлеу меттенуіне ықпал жасайды. Мотивациялық компонент оқушылардың құқықтық құзыреттілігі мен біліктерін қалып- тастыру мотивтерімен сипатталады. Когнитивті компонент педагогикалық үде- ріс тегі оқушылардың құқықтық саналылы- ғын сипаттайды. Ол оқушылардың құқықтық орта дағы жағдаттар туралы білімі арқылы анық талады. Оқушылардың құқықтық ой- лау іс-ǩрекеттерін қамти отырып, когнитивті өлшем құқықтық білімдердің теориялық ком- понентін меңгеруді анықтайды. Оның негізгі көрсеткіштеріне құқықтық білімнің көлемі, жүйелілігі, беріктігі жатады. ůрекеттік компонент оқушылардың құқық- тық құзыреттілігін қалыптастырудағы құры- лымдық ерекшеліктерімен яғни, тǩжірибеде қолданудағы оның толықтығымен, өзара байланысымен, нǩтижелілігімен сипаттала- ды. Аталмыш өлшемдер бізге жоғары сынып оқушыларының құқықтық құзыреттілігін қалып тастырудың құрылымдық-мазмұндық моде лін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, біз құқықтық құзыреттіліктің көріну формасын былайша сипаттадық. Құ- қық тық құзыреттілік бұл адамның қоғам дағы қалыптасқан ережелер мен нормаларға өзінің жүріс-тұрыс, мінез-құлықтық ерекше ліктерін шамалас болуға ынталандыратын, мүмкіндік беретін қабілеттіліктері мен тұлғалық-ерік тік ǩрекеттерінің жиынтығы. Мектептегі құқық- тық білім берудің мазмұны мен құрылымы Тұжырдамасына сǩйкес тұлғаның құқықтық құзыреттіліктері төмендегідей: - қоғамдық өмірді құқықтық реттеу меха- низімдерімен негізгі түсініктері туралы білімі- нің болуы; - туындаған өмірлік жағдайдың құқықтық аспектілерін ажырата білу жǩне олардың шеші- мін құқық құралдары арқылы шешуге ұмтылу; - заңдық іс-ǩрекеттерден жǩне ǩртүрлі пози- циялардан туындаған құқықтық жағдайларды талдай алуға қабілеттілік; - мǩселені шешуге жеткілікті құқықтық ақпаратты анықтау; - жасалған іс-ǩрекетпен қабылдаған шеші- мнің құқықтық жағын көре білу білігі; - мǩселенің құқықтық шешімін табу меха- низмдері мен құралдарын пайдалана алу білік тілігі мен дайындығы [3]. Жоғары сынып оқушыларының құқықтық құзыреттілігін қалыптастырудың мақсаты мен міндеттері, жолдары, шарттары жǩне негізгі ǩдістері төмендегі моделде ұсынылған. Қорытындылай келе, бǩсекелестікке қабі- летті, өз іс-ǩрекетінің субъектісі бола алатын жеке адамды қалыптастыру қазіргі қоғам та- лабынан туындап отырған мǩселе. Сон дық- танда, жоғары сынып оқушыларының құқық- тық құзыреттілігін қалыптастыруда қоғам талаптарын ескеруге тырыстық. Жоғары сы- нып оқушыларының құқықтық құзыреттілігін қалыптастыру моделін құрастыру барысын- да біз қазіргі таңдағы қоғамның бітіруші түлектерге қойып отырған талаптарын еске- ріп, ǩлеуметтік ортада өз құқығын жүзеге асы- ра алатын, қоғамда қалыптасқан ережелер мен нормаларға, талаптарға құрметпен қарайтын, құқықтық сана-сезімі қалыптасқан азамат тǩрбиелеп шығаратын үлгілердің, жұмыс жасаудың мазмұнының бірін ұсындық. Үлгі негізінде құқық пен тұлғаның құзыреттілігін байланыстыра отырып қалыптастырудың маз- мұнын, мақсатын, міндеттерін жǩне ǩдістері мен құралдарын атап көрсеттік. Құқықтық құзыреттілікті қалыптастыру құ рал дарына: баспа құралдары (карталар, пла каттар, сызбалар, кестелер), бағдар ла- ма лар, анықтама ǩдебиеттер, көрне кілік құрал дары жǩне интернетті ұсы нуға бо- лады. Педагогикалық шарттарына: сынып ұжы мын ұйымдастыру, іс-ǩреке тін дамы ту; оқушылардың құқықтық прак ти ка лық іс- ǩрекетін ұйымдастыру; білім беру ұйым дары, отбасы мен құқық қорғау орган дары ның жоғары сынып оқушы лары ның құқық тық 37 Білім берудің бүгінгі мǩселелері – Современные проблемы образования құзыреттілігін қалыптас тыру дағы ынтымақ- тастығы көрсетілді. Ал, қалып тастыру ǩдіс- тері ретінде педагоги калық ықпал ету, өзіндік іс-ǩрекет, жеке тұл ғаның мінез құл қын ынта- ландыру жǩне ұйымдастыру ǩдіс терін жат- қыздық. ůДЕБИЕТТЕР 1 Нығметоллаева М. Оқушылардың құ- қық тық мǩдениетін қалыптастыру. Оқу- ǩдістемелік құрал. − Алматы: Ғылым, 2003. – 58 б. жүктеу/скачать 12,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|