Психология педагогика және жәНЕ


ҚАЗАҚ САХНАСЫНДАҒЫ САБАҚТАСТЫҚ ПЕН ЖАҢАШЫЛДЫҚ



Pdf көрінісі
бет5/25
Дата27.03.2017
өлшемі2,11 Mb.
#10468
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25

ҚАЗАҚ САХНАСЫНДАҒЫ САБАҚТАСТЫҚ ПЕН ЖАҢАШЫЛДЫҚ
Аңдатпа
Мақалада  республикамыздың  бірнеше  театрында  сахналанған  Ғ.Мүсіреповтың  «Қыз  Жібек», 
«Қозы  Көрпеш-Баян  сұлу»  қойылымдарындағы  режиссерлік  шешімдер  мен  актерлік  шеберліктің 
ерекшеліктері сабақтастық пен жаңашылдық контекстісі тұрғысында жан-жақты талданады. Сонымен 
қатар қойылымдағы образдардың заманауи трактовкасы, жанрлық сипатының өзгеше түрленуі, драма-
тургиялық жəне музыкалық формасы мен мазмұнының жаңғыруы зерделенген. Сахналық қойылымдарда 
кəсіби режиссерлер жүргізген ізденістер мен тəжірибелер сарапталады.
Түйін сөздер: театр, шығармашылық, спектакль, мюзикл, сценография, режиссер, актер.
Т
əуелсіз  мемлекет  атанғаннан  кейін, 
қазақтың  сахна  өнері  де  кеңестік 
идео логияның  құрсауынан  шығып,  шығар-
машылық  еркіндікке  қол  жеткізіп,  театр 
кеңістігінде бетбұрыстар пайда болып, жаңа-
шылдық  бағытта  ізденіс  басталды.  Ең  бас-
тысы,  жетпіс  жыл  бойы  қатып  қалған  қасаң 
қағидалардан  арылып,  қазақ  театр  өнерінде 
жаңа көзқарас пайда болып, та ри хи пьеса лар-
ды, миф пен эпосты қазіргі уақытпен үндес-
тіріп,  жаңаша  «заманауи  трак товкамен»  сах-
налау процесі басталды. Сце но графия мен ре-
жиссурадағы, актер өне рін дегі қазіргі сах на-
ның неше бір образдық тілдері пайда болды. 
Егер өнер əлемі – дəстүрлі-нормативті тұр-
ғыда  жəне  тəжірибелік-ізденіс  бағытында 
жүмыс  жасайтынын  ескерсек,  режиссерлер 
талай кезеңдер көрерменнің санасының сүз гі-
сінен өткен туындыларды, жаңашылдық тұр-
ғыда пайымда, заманауи формалармен өз геше 
сөйлете бастады. 
Заңғар  дра матургтер  М.Əуезов,  Ғ.Мүсіре-
пов тердің  кестелі  тілін  бұз бай,  жас  көрер-
мендердің рухани əле міне сіңіру, классикалық 
шығармаларды қа зір гі заманғы трактовкамен 
сахналаудың  фор   ма ла рын  табу – жаңашыл 
бағытта  жұмыс  жасайтын  режиссерлердің 
мақсат-мұратына айналды. 
Осы  орайда  халық  ауыз  əдебиетіміздегі 
асыл  мұраларымыз  «Қозы  Көрпеш – Баян 
сұлу»  мен  «Қыз  Жібек»  сынды  махаббат 
дастандарының  сахнадағы  көрінісі  туралы 
айтылар ойлар көп. 
Қаншама  жылдар  бойы  кəсіби  режиссер-
леріміздің ой елегінен өтіп, санамызда əбден 
қалыптасқан классикалық шығармалар режис-
сер  Жанат  Хаджиевтің  шығармашылығында 
жаңаша  түрге  ие  болып,  басқа  да  режиссер-
лерге  ой  салды. «Режиссуре  Ж.Хаджиева 
присущ  огромный  интерес  к  внутреннему 
миру  человека  на  грани  духовного  потря-
сения,  всплеска.  Его  спектакли – это  вы-
ражение  человеческих  позиций,  режиссер-
ской  и  художественной  воли», – деп  теат-
ртанушы  А.Н.  Қадыров  айтқандай  режиссер 
Ж.Хаджиев  бұған  дейінгі  қойылымдардағы 
жағымсыз  бейнедегі  кейіпкерлерді  енді 
мүлдем  жаңа  қырынан,  ел-жұрты  мен  ма-
хаббаты  үшін  қан  төккен  батыр  кейіпінде 
бейнелеуі, олардың ішкі психология сын зерт-
теп,  көрерменге  жан-сырын  ақтаруы  үлкен 
жаңалық болды [1, 355 б.].
Қазақ ұлтына тəн психология мен филосо-
фиялық  ерекшеліктерді  дəріптеуге  негіздел-
ген Ғ.Мүсіреповтың «Қыз Жібек» сазды дра-
масын  режиссер  Ж.Хаджиев – Ғ.Мүсірепов 

29
Білім берудің заманауи проблемалары/Современные проблемы образования 
 /Modern problems of education
атындағы  академиялық  жастар  мен  балалар 
театрының сахнасында да тың шешімдермен 
сахналады.  Бекежан  бейнесін  шығарған 
А.Бектеміров  пьесада  автор  берген  трактов-
каны  кеңейтіп,  ойынын  ой  мен  физикалық 
əрекет тұтастығына, шынайылықа, сахналық 
үйлесімділікке  құрған.  Режиссер  мен  актер 
бейненің  бүгінмен  үндес  қырларын  ашуға 
үлкен  мəн  берген.  Бұл  рөлдің  басқалардан 
оқ  бойы  озып  тұруын  сыртқы  келбеті  мен 
ішкі  жан  дүниесінің  үндестік  табуымен 
бай ланыстыруға  болады. «Режиссер  ойын-
дағыдай Бекежан – А.Бектеміровтің ойынын-
да ақылдың да, ерліктің де бұл қоғамға керегі 
жоқтығын оны түпсіз терең шыңырауға қарай 
итеріп, қылмыс жасауына əкеліп соқтырады. 
Бұл  шешім  қазіргі  біздің  ахуалымызға  да 
дөп  келеді,  өйткені  əлеуметтік  мəселелер 
уақытында  шешілмейтіндіктен  де  адамдар 
шарасыздықтан  қылмыскерлердің  қатарын 
толтыруда» [2, 467 б.], – деген Б.Нұрпейістің 
ойын  жалғастырсақ,  режиссерлік  шешім 
бойынша  Бекежан – қара  халықтың  өкілі, 
ол  Төлегенге  Жібек  үшін  ғана  емес,  байдың 
баласы  болғандығы  үшін  де,  əлеуметтік 
əділетсіздік үшін де кектенеді. Жаһан далаға 
симаған  жүрек  сезімінің  арқасында  өз  жа-
нын  құрбан  еткен  Бекежанның  трагедиясын 
А.Бектеміров шеберлікпен жеткізді.
Тартымды  қимыл-əрекеттерден  құралған 
ерлер биінің сыртқы пішіні мен ішкі мазмұны 
думанды  ортаны  бейнелеуде  айқындылығын 
арттырып  тұр.  Спектакльден  ұтымды  таң-
далған  актерлік  ансамбль  мен  соған  ыңғай-
ланған динамиканы, қазіргі өлшем-ырғақтарға 
сай  элеметтердің  барлығын  кездестіруге  бо-
лады.  Театр  сыншысы  Ə.Сығай  режиссердің 
ой-тұжырымын  талдай  келіп: «Қыз  Жібек» 
операсында  Төлеген  өлген  соң  айдалада 
жалғыз  қалатынды.  Ол  тіпті  қазақ  дəстүріне 
жат  нəрсе.  Мұнда  Төлегеннің  денесін  Беке-
жан тобының жігіттері алып кетеді. «Адамға 
айтарын  алты  қазға  айтты.  Бізді  адам  құрлы 
көрмейді  ғой»  дейді  олардың  бірі.  Дəстүр 
жалғастығы,  класиканы  бүгінмен  үндестіру, 
қазіргі  заманға  бұру  дегеннің  бір  жолы  осы. 
Бүгінгі  күн  деген  не?  Сахнадағы  ойынды, 
психологияны  бүкіл  болмысымен  бүгінгі 
күнге  құру.  Қойылымда,  ең  бастысы,  осы 
бар» [3], – дейді. Шынында да, «Қыз Жібекті» 
өзіндік  дүниетаныммен  оқыған  режиссер 
Ж.Хаджиевтің  көрерменге  Бекежан  бейнесі 
арқылы ұсынған трактовкасы – ұлттық клас-
сиканы сахналаудың бүгінгі озық үлгілерінің 
бірі болды.
Классикалық шығармаға заманауи үн беру-
дің  тағы  бір  үлгісі  режиссер  Б.Атабевтың 
«Ақсарай»  театрында  қойған  «Қыз  Жібек» 
мюзиклі  деп  айтуға  болады.  Мұның  алдын-
да  Б.Атабаев  «Абай  десем...», «Кебенек  ки-
ген  арулар», «Мəңгілік  бала  бейне», «Абы-
лай  хан»,  т.б.  қойылымдарда  өзіндік  ой-
тұжырымымен  көзге  түскен  режиссерлердің 
бірі.  Ал,  оның  ұлттық  жəне  əлемдік  клас-
сиканы  игеруде  жаңашылдық  үн  танытып, 
таптауырындық  жолдан  бас  тартып,  жаңа 
шешімдермен келуін құптағандар да, қабыл-
дамағандар  да  аз  болмады.  Дегенмен  де, 
Б.Атабаевтың  режиссерлік  концепциясы-
нан  туған  М.Метерлинктің  «Соқырлар», 
А.П.Чеховтың  «Шағала»,  Б.Брехттің  «Тоғы-
шардың  тойы»,  М.Əуезовтың  «Қаралы 
сұлу»  мен  «Қарагөз»,  Ғ.Мүсіреповтың  «Қыз 
Жібек»  спектакльдерінен  тың  шешімдерді, 
классикалық  дүниелердегі  көтерілген  идея-
лар мен бүгінгі заман мəселелерін үндестүру 
ниеті  айқын  байқалады.  Режиссер  осы 
қойы лымдарында  бұрыңғы  көне  сүрлеуді 
қайта ламай,  сахналық  дəстүрге  байланбай, 
тыңнан  түрен  тартуға  ұмтылған.  Белгілі 
мəдениеттанушы  Əлия  Бөпежанова  режис-
сер  Атабаев  туралы: «Жалған  патетика, 
жалаң  идеяға  жаны  қас  режиссер  актерлік 
ойындағы  астар  ағысқа  ерекше  мəн  берді. 
Б.Атабаевтың  жұмыс  стилі,  қатаң  тəртіп  та-
лабы  алғашында  театр  актерлері  тарапы нан 
қарсылыққа  ұшырады.  Бірақ  режиссер  өз 
мақсат-мұраты  жолында  жанкешті  еңбек-
тенді, актердің театр иерархиясындағы стату-
сының  көтерілуіне  ерекше  мəн  беруімен  де 
бірте-бірте  өзіне  мұраттас  жандар  қатарын 
молайтты.  Қолтаңбасы  бірден  түсінікті 
бола  қоймаған  режиссер  кейбір  драматург, 
театр  зерттеушісі,  сыншылары  тарапынан 

30
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ – ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
PEDAGOGICS AND PSYCHOLOGY
№3, 2015
аз  сын  естіген  жоқ.  Бірақ  ол  жұртшылыққа 
да  өз  жолының  дұрыстығын,  осы  жолда, 
мүмкін,  қателіктерге  де  ұрынуға  құқы  бар 
екенін  мойындата  білді.  Жалпы,  Б.Атабаев 
қойылымдары  М.Əуезов  театрының  соңғы 
жылдардағы  көркемдік-рухани  ізденістердің 
бет-бағдарын айқындаған спектакльдер екені 
даусыз» [4] – деп əділ бағасын беріп кетті.
Жалпы, Б.Атабаев театр өнерінің бес функ-
циясы  бар  деп  есептейді. «Бірінші  функция 
–  эстетикалық,  екіншісі – коммуникативтік, 
үшін шісі – тəрбиелік,  төртіншісі – эврести-
калық,  бесіншісі – танымдық» [5, 35 б.] – 
деп,  бұл  қағидаларды  өз  қойылымдарының 
өн  бойы на  енгізіп  отырады.  Режиссер  өзі-
нің өмірлік ұстанымдарына сай «Қыз Жібек» 
спектаклін де  дедəстүрлі  сахналық  шешім-
дерден бас тартты. 1934 жылы жазылған опе-
раны  ешбір  нота сын,  не  партитурасындағы 
аккордына нұқсан келтірместен қазіргі жастар 
тілін де  сөйлетті.  Сонымен  қатар,  операны 
алғаш рет кейіпкерлер жасымен шамалас кел-
ген жас орындаушылардың көмегімен шығар-
ды.  Осыдан,  орындаушылық  штампқа  əлі  ен-
беген, дауыстарының табиғилығын əлі жоғалт-
паған, физикалық, пластикалық мүм кін  діктері 
зор  жас  актерлердің  эмоциялық  қуатыда  да 
қойылымның табысты болуына себебін тигізді. 
Санадағы  дəстүрлі  ойлардан  аулақтанғаны 
сонша режиссер оюлы киім үлгілері мен шол-
пылы қыздарды да сахнадан аластатқан. Ата-
баев  жас  актерлерге  өз  кейіпкерлерін  бүгінгі 
түсінікпен орындауды міндеттеген.
Режиссер жайқалған дала мен биік таулар-
ды, толассыз толқынды көлді үлкен матаның 
көмегімен  сахнаның  пластикалық  шешімін 
тапқан.  Ал,  жігіттердің  жекпе-жегін  рэп  биі 
арқылы көрсетуі – заманауи, əрі мюзикл жан-
рына  сай  келетін  шешім  болды.  Сондай-ақ, 
Б.Атабаев  операның  клавирін  ұлт-аспаптық 
оркестрге арнап, композитор И.Кимге өңдетіп 
қайта  жаздыртты.  Соның  арқасында  халық 
əн-күйлерінен құралған опера үні жұмсақ та 
жарасымды  сүйемелдейтін  оркестр  əуеніне 
ие болды.
«Қойылымда  көріністер  жылдам  ауы-
сады.  Көпшілік-хордың  арасынан  суыры-
лып  шығып,  жеке  партияларды  орындай-
тын  əншілер  арасында  солист,  хор  əншілері 
деп  бөліну  жоқ.  Осыдан  келіп  Төлеген  мен 
Шеге,  Бекежан  мен  оның  қарақшылықпен 
айна лысатын  жігіттері  арасындағы  елеулі 
айырмашылықтарды  көрмейміз.  Мұнда  азу-
ын  ақсыйтып  кіжіну,  немесе  қатты  қайғыру 
секілді  аса  терең  психологизмге  ұрыну  да 
жоқ.  Бекежанның  Төлеген  жігіттерімен  за-
манауи  жастардың  «тілінде»  сайысатыны, 
Төлегенді  өлтіретін  жерде  ешқандай  суық 
қару  жұмсамай,  ширатылған  қызыл  түсті 
лентамен  көрермен  көз  алдында  Төлегеннің 
кеудедегі  «жанын  суырып  алуы»  сəтті 
табылған  ұтымды  көріністер.  Театрдың  бе-
рер эстетикалық күш-қуаты да осындай сəтті 
табылған мизансценаны иін қандыра орындай 
алған актерлар ойынында болса керек» [6, 84 
б.], – деп театртанушы А.Мұқан қойылымдағы 
режиссерлік  тапқыр  шешімдерді  жоғары 
бағалап кеткен.
Е.Ілиясов бейнелеген Бекежан – Б.Атабаев 
қойылымының протогонисті. «Режиссер қазір 
Бекежандардың  заманы  екенін  тура  ұқтыра 
алды.  Спектакльде  Төлегенге  қарағанда 
Бекежан  алдыңғы  кезекке  көтерілген. 
Сахнадағы оқиғалар легі тек Бекежан мінезін 
терең ашуға бағытталған. Жібек пен Төлеген 
осы  бейнені  күшейту  үшін  əрекет  жасап 
жүргендей  əсер  қалдырады» [2, 471 б.], – 
деген  пікірді  қолдаймыз.  Ал,  қойылымдағы 
Қ.Қожабаев  пен  Л.Асановалар  сомдаған 
Төлеген  мен  Жібек  көне  заманның  өкілдері 
емес бүгінгі күннің жастары секілді кейіпте 
өнер  көрсетеді.  Бір-біріне  деген  ыстық 
ықыластары  мен  жалын  атқан  махаббат 
сезімдері,  күйініші  мен  сүйініші  мейілінше 
нанымды  шыққан.  Əсіресе,  Қ.Қожабаевтың 
күмбірлеген  дауысы,  Жібек  алдындағы 
ізеттілігі, сүйкімді көркі – Төлеген бейнесіне 
лирикалық сипат берген.
Жалпы,  Б.Атабаевтың  «Қыз  Жібек» 
қойылымын  жаңаша  оқуын  театр  маманда-
ры мен көрермен жылы қабылдады. «Болату 
Атабаеву  удалось  создать  спектакль,  совре-
менный по форме, но вневременной по содер-
жанию. И это – большая удача для художника, 

31
Білім берудің заманауи проблемалары/Современные проблемы образования 
 /Modern problems of education
каковым,  несомненно,  является  большой  ре-
жиссёр  Болат  Атабаев» [7] – деп  журналист 
А.Омарова да көпшіліктің ойын білдіреді. 
Қазақ  халық  дастандарының  бірі  «Қозы 
Көрпеш – Баян сұлу» да режиссерлеріміздің 
назарынан  тыс  қалмай  бірнеше  театрлары-
мыздың сахнасында түрлі режиссерлік интер-
претациямен қойылған болатын.
М.Əуезов  атындағы  Қазақ  мемлекеттік 
акаде миялық  драма  театрының  сахнасы-
на  Ғ.Мүсіреповтың  «Қозы  Көрпеш – Баян 
сұлу»  трагедиясын  Қ.Сүгірбеков  «Махаб-
бат  дастаны»  деген  атаумен  сахналады. 
Өзіндік режиссерлық қолдаңбасын қалыптас-
тырығысы  келген  Қ.Сүгірбеков  дайындық 
барысында  біраз  ізденді.  Нəтижесінде  бола-
шақ  туралы  ойлануды,  өскелең  ұрпақтың 
сана-сезімін  оятуды  мақсат  етіп,  жоспар-
лы  түрде  əрекет  етті.  Ол  бұқаралық  ақпарат 
құралдарына берген сұхбаттарында аталмыш 
жырдың 12 нұсқасын  оқып,  тіпті  ұйғыр,  ал-
тай  тілдеріндегі  нұсқаларымен  салыстыра 
зерттегенін айтады. 
Қойылым  «Қозы  Көрпеш – Баян  сұлу» 
жырының 1500 жылдығы мен Ғ.Мүсіреповтың 
100 жылдығы қатар келген тұста сахналаған 
болатын.  Пьесаның  прологы  мен  эпилогын 
ақын  Маралтай  Райымбекұлы  жазды.  Осы-
лайша  режиссер  тарихи  толғамды  өз  көз-
қарасы  бойынша  жарыққа  шығаруды  жөн 
көрді.  Алайда,  спектакль  сыншы  Б.Құндақ-
байұлынан  біраз  сын  ескертпелер  естіді: «...
пьесаның  ішкі  көркемдік  мазмұн  қасиетіне 
терең  үңілгеннен  гөрі  сыртқы  үлгі – фор-
ма  қуып  кететіні  кейде  мазмұнды  нəтижеге 
жеткізе алмай жүр. ...Əлгі аты өзгерген қойы-
лымға дастанның негізімен келдім дегенімен 
де Ғ.Мүсіреповке қиянат жасаған. ...Ең сора-
қысы  Мүсірепов  мəтінін  қысқартып,  ақын 
Маралтай  Райымбекұлына  тұтас  пролог 
жаз дыртып  сахнада  соны  ойнауы.  Осылай 
кете  берсек,  бірер  онжылдың  ішінде  ұлттық 
класси камыздан жұрнақ та қалмас» [9], – деп 
қойы лымның  режиссурасын  қарсылықпен 
тұжырымдады. 
Сұлу, əрі батыр қыз – Баян қазақ халқының 
өжет  қыздарының  ең  үздік  прототипіндей 
көрінді. Кейіптеуші актрисалар оны тек қана 
батырлық  қырынан  емес,  нəзік  жүректі  ару 
бейнесінде  де  көрсетуді  ұмытпады.  Сон-
дықтан  да  орындаушылардың  ойынында 
лирикалық  бояу  басымдық  танытып  отыр-
ды.  Д.Жүсіптің  тамаша  пластикасы,  айқын 
сахналық  темпераменті,  əр  сөздің  мағы на-
сын  ашудағы  сөйлеу  мəнерлері  Баянды  ірі 
сахналық  тұлға  қатарына  көтерген.  Əсіресе, 
Қозымен  кездесетін  тұсында  асыл  сезім-
дерге  толы  романтика  қанат  жайды.  Ал, 
Н.Қарабалинаның  Баяны  нəзік,  шынайы  ли-
ризмге толы бейне ретінде сомдалған. Актри-
саның сахнадағы кескін-келбеті де, жастығы 
да  образдың  психо-физикалық  мүмкіндігін 
ашуға əсер еткені айқын көрінеді. 
Қозы рөліндегі Е.Білəлда батылдық сезімі 
басымдық  танытып  тұрса,  А.Сұрапбайдың 
Қозысында  нағыз  жас  жігітке  лайықты  ал-
бырт тық, лирикалық сезімдерді байқауға бо-
лады.
«Қойылымның  жаңа  интерпретациясы 
театр  актерлерінен  ішкі-сыртқы  аппарат-
тарының  ерекше  дайындығын  талап  еткен. 
Актерлер  арқаннан  арқанға  секіріп,  күрделі 
боевиктік  арпалыс  сахналарын  мінсіз  атқара 
алуы керек. Спектакльге жастар жағының көп 
тартылуы да осындай қажеттіліктен туған. 
Актерлер құрамы режиссер ұсынған ойын 
шартын  ойдағыдай  игеріп  кеткен.  Бірақ,  ак-
терлер  режиссер  қолындағы  марионетка 
іспетті əсер қалдыратын тұстары да бар. Пье-
са  мəтінінің  қысқарып  қалуы,  актерлердің 
кейіпкер  ішкі  толқыныстарын  толыққанды 
аша алмауына ұрындырған. Соған қарамастан, 
Қозы Көрпеш пен Баянның (Қозы – Е.Білəлов, 
Баян – Д.Жүсіп) алғашқы кезесу сəті, олардың 
жан-дүниелерінде  өтіп  жатқан  өзгерістерді 
актерлер тамаша сездіртеді. Дала еркелерінің 
махаббат  отына  күйіп,  ғашықтық  жалынын 
сезімдік жəне түйсіктік дəрежеде қабылдауын 
Қозы – Ерлан мен Баян – Дəрия психологиялық 
дəлдікпен шебер жеткізген» – деп театртану-
шы  М.Жақсылықова  қойылымның  актерлік 
құрамына оң баға білдірген [10, 152 б.].
Талантты  режиссердің  тынымсыз  ізденіс-
тен  тұратын  шығармашылық  жолына  аға 

32
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ – ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
PEDAGOGICS AND PSYCHOLOGY
№3, 2015
буын өкілдері де үнемі ризашылығынын біл-
ді ріп отырады. Білікті театр маманы Е.Обаев 
режиссердің қандай істі қолға алса да, бүгінгі 
күннің  философиялық  келбетін  жасауға 
тыры  сатындығын  жоғары  бағалады.  Соны-
мен қоса, драматургиялық тұрғыда біраз сал-
мақ салатын туындыларды да сахнаға ыңғай-
лаудың шебері екендігін айтып отырады. Ал, 
драматург  Қ.Ысқақ: «Əкем  театрдың  сах-
насында жаңадан қойылғалы отырған Қайрат 
Сүгірбековтың  «Махаббат  дастаны»  режис-
сердің өзінше қолтаңбасын танытады. Оның 
көне  туындыларды  жаңғыртып,  жаңартып 
отыратыны – Болат  Атабаевтан  қалған  мек-
теп» [11], – деп  режиссердің  өзгелер  салған 
жолды  қайталамай,  тыңнан  сүрлеу  соғуға 
талпынысын,  Б.Атабаев  мектебімен  сабақ-
тастығын  қолдайтынын  білдірді.  Осындай 
түрлі  пікірлерге  қарамастан  «Махаббат  дас-
таны»  қойылымы  театр  сахнасында  ұзақ 
жыл дарға  тұрақтады.  Бұдан,  спектакльдегі 
режис серлік  интерпретацияны,  классикалық 
дүниеге  жаңа  қадам  басу,  заманауи  тыныс 
бері  ниетінің  қолдау  тапқанын  байқау  қиын 
емес.
Астанадағы  Жастар  театрының  сахасын-
да жүріп жатқан режиссер Н.Жақыпбай сах-
налаған «Қозы мен Баян» мюзикл жанрында 
шешіліп,  жаңаша  трактовкада  жүзеге  асы-
рылды. Бұл қойылымды режиссер өз студент-
терімен  Өнер  академиясында  бас тап,  кейін 
Жастар театрының репертуарына енгізді.
Ғашықтардың өміріне құрылған қойы лым-
дағы  кейіпкерлерді  сомдаушы  актерлер  де 
əрқырынан  танылды.  Д.Серғазиннің  Қозысы 
өзіне  тəн  аңғалдығымен  қатар,  бала  сынды 
сенгіштіктен  де  құр  алақан  емес.  Ал,  Баян 
еркекшоралау  кейіптегі  өжет  қыз  болумен 
қатар,  Қозыға  ғашық  майысқан  биязы  қыз 
Баян бейнесінде көрінді.
Б.Хаджибаевтың  Қодары  елін  қорғайтын 
нағыз  батыр.  Сондықтан  да  болар,  Баянға 
ғашықтығын  жеткізер  тұста  ішкі  түйсігінен 
махаббат  пен  мейірім  сезімі  сезілмеді.  Тек 
жекелеген  сахналарда  ғана  батырдың  ішкі 
күйзелістерін,  булыққан  сезімін  білдіріп 
отырады.  Ал, «Жантекең»  болуды  көздеген 
Жантық – Ж.Батай арам пиғылдарын жүзеге 
асыруда алдына жан салмайтын, қазіргі күнге 
дейін ортамызда өмір сүріп жүрген көптеген 
пенделердің тірліктерін көз алдымызға əкеле 
алды. 
«Қойылым  жанры  мюзикл  болғандықтан, 
оның  музыкалық  көркемделуіне,  əннің  мəті-
ніне  жəне  сахнада  əр  сөздің  анық  айтылуы-
на  режиссер  көп  мəн  берген.  Пластикалық 
қимыл-əрекеттер, музыка, жарық, барлығы да 
спек такльдің мақсат-мүддесін, идеясын ашу-
ды  көздеді» [2, 478 б.] – деп  Б.Нұрпейіс  ре-
жиссер  жұмысының  жетістігі  туралы  айтып 
кетеді.
Қорыта  айтқанда  əр  режиссер  ұлттық 
классикаға  өзіндік  интерпретациясымен 
келіп, эпос кейіпкерлерінің мінезін, психоло-
гиясын,  іс-əрекетін  заманауи  болмыс-біті-
мімізге жақындатып, батыл да тың шешімдер 
арқылы көрермен санасына сілкініс жасады. 
Бұл  қадамдардың  барлығы  да  қазақ  театр 
өнерінің көркемдік көкжиегін кеңітуге ықпал 
етті.
ПАЙДАЛАНҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Кадыров А. После третьего звонка... (Сбор -
ник статей). – Алматы: Мир, 2007, – с. 548.
2  Нұрпейіс  Б.  Қазақ  театр  режиссурасы ның 
қалыптасуы  мен  даму  кезеңдері (1915 – 2005): 
Монография. – Алматы: «Каратау  КБ»  ЖШС, 
«Дəстүр», 2014. – 520 б.
3 Ғұмыры ұзақ «Қыз Жібек» // Қазақ əдебиеті. 
– 6.07.1999
4 Бөпежанова Ə. «Мəңгілік бала-бейне» неме-
се Атабаев – Мұқанова көркемдік тандемі //Қазақ 
əдебиеті. – 29.04.1997.
5  Атабаев  Б.  Абайдың 45 қара  сөзі – тұнып 
тұрған конфликт //Мəдениет. – № 1(02) – қазан – 
2006.
6 Алматы театрлары. – Алматы: Алматы жар-
нама, 2010. – 272 б.
7 http://www.contur.kz/node/879
8  Ахмет  Ө.  Жаңаша  қойылған  «Қыз  Жібек //
Астана Ақшамы. – 8.06.2013.
9 Құндақбайұлы Б. Театр туралы тол ға ныс тар. 
– Алматы: Өнер, 2006. –320 б.

33
Білім берудің заманауи проблемалары/Современные проблемы образования 
 /Modern problems of education
10 Жақсылықова М.Қазақ кəсіби актерлік өне-
рі нің даму ерекшеліктері: зерттеулер, мақалалар. 
–  Алматы: «Каратау  КБ»  ЖШС, «Дəстүр», 2014. 
– 384 б.
11 Сүгірбеков Қ. Драматург – композитор, ре-
жиссер – аранжировщик //Ақ  жол  Қазақстан. – 
20.09.2002.
12 Сығай Ə. Ой төрінде театр. – Алматы: Пара-
сат, 2005. – 565 б.
Аннотация
В статье широко проанализированы особенности режиссерских решении и актерского мастерства 
в контексте преемственности и новаторство в спектаклях Г. Мусрепова «Кыз Жибек», «Қозы Корпеш-
Баян сулу» поставленных в нескольких театрах Республики. Также дан анализ современной трактовки 
сценических образов, иное преобразование характера и жанра, возрождение содержания и формы дра-
матических и музыкальных произведений. В статью даются оценки режиссерским поискам и экспери-
ментам в постановке. 
Ключевые слова: театр, творчество, спектакль, мюзикл, сценография, режиссер, актер.
Abstract
In article broadly analyzes the features of the Director’s decision and acting skills in context of the 
continuity and innovation of the performances of G. Musrepov’s “Kyz Zhibek”, “Kozy Korpesh-Bayan Sulu”, 
performed in theaters of our Republic. Also analyzes with modern interpretations of scene images, genre of 
other conversion character, the revival of content and forms of the dramatic and musical compositions. Than 
they give assess for performance and for directing searches and experiments.
Keywords: theater, art, classic, performance, musical, set design,director, actor.

34
Педагогиканың жəне психологияның  əдіснамасы мен теориясы  
Методология и теория педагогики и психологии
Methodology and theory of pedagogyand psychology
ƏОЖ 37.01 (574)
      
С.Ж. ПІРƏЛИЕВ, К.К. ЖАМПЕИСОВА, Н.Н. ХАН,
Ш.Ж. КОЛУМБАЕВА, А.Ж. КАЙДАРОВА
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті
(Алматы қ., Қазақстан)

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет