Психологиядағы ерік түсінігі және ерікті актінің құрылымы
жүктеу/скачать 21,48 Kb.
|
Психологиядағы ерік түсінігі және ерікті актінің құрылымы
- Бұл бет үшін навигация:
- Ерік түсінігінің теориялық негіздері
- Мақсатқа бағыттылық
- Мақсатқа жету жолдарын ойластыру
- Іс-әрекетті бақылау және түзету
- Ерік пен мотивацияның өзара байланысы
|
Психологиядағы ерік түсінігі және ерікті актінің құрылымы Ерік ұғымы психологияның іргелі категорияларының бірі болып табылады. Ол адамның саналы әрекет ету қабілетін, мақсатқа жетуге ұмтылуын және осы мақсатқа жету жолында туындайтын кедергілерді жеңу үшін өзінің күш-жігерін жұмсау қабілетін білдіреді. Ерік адамның белсенді әрекет етуінің және өзін-өзі басқарудың маңызды факторы ретінде зерттеледі. Психологияда ерік феномені тек қана мінез-құлықтың белгілі бір түрі ретінде ғана емес, сонымен қатар адамның ішкі психологиялық процестерін басқарудың құралы ретінде қарастырылады. Ерік түсінігінің теориялық негіздері Ерік адамның саналы шешім қабылдауы мен мақсатты әрекет етуінің маңызды компоненті ретінде қарастырылады. Ерік – бұл адамның ішкі және сыртқы кедергілерге қарсы тұрып, өз іс-әрекеттерін мақсатқа бағыттау процесі. Психологиялық теорияларда ерік екі негізгі аспектімен сипатталады: Мақсатқа бағыттылық – адамның белгілі бір мақсатқа жету үшін саналы түрде өз іс-әрекеттерін басқаруы. Кедергілерді жеңу – адам өз алдына қойған мақсатқа жету барысында ішкі және сыртқы кедергілерге тап болады. Бұл кедергілер эмоциялар, физикалық шаршау, басқа адамдардың әсері немесе сыртқы жағдайлар болуы мүмкін. Ерік осы кедергілерді жеңу қабілетімен байланысты. Психологияда ерікті әрекеттер мен ерік-жігерді зерттеу барысында көптеген ғалымдар өз үлестерін қосты. Мысалы, орыс психологы Л.С. Выготскийдің пікірі бойынша, ерік адамның басқа психологиялық процестерімен тығыз байланысты, оның ішінде ойлау, зейін және есте сақтау процестерімен. Бұл байланыс ерікті әрекеттердің күрделі құрылымын көрсетеді. Ерікті актінің құрылымы Ерікті акт – бұл адамның ерік-жігерінің нәтижесінде пайда болатын саналы және мақсатты әрекет. Ерік актісі белгілі бір құрылымдық элементтерден тұрады: Мақсатты қою – ерікті актінің алғашқы кезеңі. Адам алдына нақты бір мақсат қойып, оған жетудің қажеттілігін саналы түрде түсінеді. Мақсаттың айқындығы мен анықтығы ерікті актінің сапасына тікелей әсер етеді. Мақсатты дұрыс қою және оны нақтылау адамның ерік-жігерін іске қосатын негізгі факторлардың бірі болып табылады. Мақсатқа жету жолдарын ойластыру – бұл кезеңде адам қойылған мақсатқа қалай жетуге болатынын саналы түрде жоспарлайды. Жоспарлауда когнитивтік процестер маңызды рөл атқарады, себебі адам жағдайды талдап, қолжетімді ресурстарды және мүмкін болатын қиындықтарды есепке алады. Шешім қабылдау – жоспар жасалғаннан кейін, адам мақсатқа жету үшін нақты шешім қабылдайды. Бұл кезеңде адам әртүрлі әрекет нұсқаларын салыстырып, ең тиімдісін таңдайды. Шешім қабылдау ерікті актінің маңызды компоненті болып табылады, себебі ол адамның іс-әрекетіне бағыт береді. Іс-әрекетті орындау – ерікті актінің ең маңызды кезеңі. Бұл кезде адам қабылдаған шешімін іске асыру үшін нақты әрекеттер жасайды. Бұл әрекеттердің орындалуы адамның ерік-жігеріне және сыртқы жағдайларға байланысты болады. Адам кездескен кедергілерді жеңе білу қабілеті осы кезеңде көрінеді. Іс-әрекетті бақылау және түзету – ерікті актінің соңғы кезеңі. Адам өз іс-әрекеттерін бақылап, қажетті жағдайда оларды түзету арқылы мақсатқа жетуге ұмтылады. Бұл кезеңде адамның өзін-өзі бақылауы және іс-әрекеттің тиімділігін бағалауы маңызды рөл атқарады. Ерік пен мотивацияның өзара байланысы Психологияда ерік пен мотивация тығыз байланыста қарастырылады. Ерік мотивацияның бір түрі ретінде әрекет етеді, себебі адам белгілі бір мақсатқа жетуге мотивацияланған кезде ғана ерік-жігерді қолданады. Мотивация адамның ерік-жігерінің бастапқы импульсі ретінде қызмет етеді, ал ерік осы мотивацияны іске асыратын құрал болып табылады. Кейбір теорияларда мотивация мен ерік арасында айырмашылық жүргізіледі. Мысалы, мотивация адамның белгілі бір әрекеттерді орындауға деген ішкі тілегін білдіреді, ал ерік – бұл тілекті іске асыру үшін қажетті психологиялық күш-жігер. Осыған байланысты, ерік адамның мотивациялық процестерін жүзеге асырудың маңызды компоненті болып табылады. Ерік және тұлғалық даму Ерік адамның тұлғалық дамуында маңызды рөл атқарады. Тұлғаның ерік-жігері оның жеке ерекшеліктерін, құндылықтар жүйесін және өмірлік мақсаттарын айқындайды. Ерік-жігері жоғары дамыған адамдар өздерінің мақсаттарына жетуде табандылық танытып, сыртқы кедергілерге қарсы тұруда табысты болады. Сонымен қатар, ерік тұлғаның жауапкершілігін және дербестігін көрсетеді. Еріктің дамуы адам өмірінің әртүрлі кезеңдерінде әртүрлі деңгейде көрінеді. Балалық шақта ерік-жігер негізінен сыртқы бақылау арқылы қалыптасады, яғни ата-аналар мен мұғалімдердің талаптарына бағыну арқылы. Ересек өмірде ерік адамның өзіндік мотивациясына және ішкі күш-жігеріне негізделеді. Қорытынды Қорыта айтқанда, психологиядағы ерік ұғымы адам мінез-құлқының маңызды аспектісі болып табылады және ол адамның саналы әрекеттері мен шешімдеріне тікелей әсер етеді. Ерік адамды мақсатқа жетуге бағыттап, кедергілерді жеңу үшін қажетті күш-қуат береді. Ерікті актінің құрылымы мақсат қоюдан бастап, әрекетті бақылау мен түзетуге дейінгі бірнеше кезеңнен тұрады және ол адамның когнитивтік және мотивациялық процестерімен тығыз байланысты. Ерік адамның тұлғалық дамуының және өмірлік мақсаттарына жетуінің маңызды факторы ретінде қарастырылады. жүктеу/скачать 21,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|