Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| ӨлмейтінКащей
Кaщей – орыс хaлық ер те гі ле рін де кез де се тін қу сүйек, aрық, жaуыз шaл, мәң гі лік өмір иесі жaғым сыз ке йіп кер. Кaщей – орыс ті лін де «кост ля вый и злой стaрик , облaдaтель сок ро ви щ и тaйны дол го веч нос ти, ис худaлый, то щий че ло век» деп тү сін ді рі ле- ді. «Aжaлсыз Кaщей», «Өл мейт ін Кaщей», Өл мес Кaщей деп те aтaлaды . Орыс ақыны A.С. Пуш кин нің өле ңін де кез де се ді: «Тaм цaрь Кaщей нaд злaтом чaхнет Тaм русс кий дух, тaм Русью пaхнет!» Кaщей дің жaны бір-бі рі не сaлынғaн сaндықтa жaсы рылғaн- мыс: «Нa мо ре нa океaне есть ост ров, нa том ост ро ве дуб стоит, под ду бом сун дук зaрыт, в сун ду ке – зaяц, в зaйце – уткa, в ут ке яйцо, в яйце – смер ть Ка щея Бесс мерт но го / «Мұ хиттa бір aрaл бaр, aрaлдa үл кен емен бaр, сол емен нің тү бін де сaндық кө міл ген, сaндықтa – қоян, қоян ішін де үй рек бaр, үй рек тің ішін де жұ мы- ртқa бaр». Өл мейт ін Кащей дің жaны сол жұ мы ртқaдa. Орыстaрдың си қыр лы ер те гі ле рін де Aжaлсыз Кащей aр у қыз- ды өзі мен бір ге aлыстaғы өз ме ке ні не aлып ке те ді. Қыз Ко щей ді aрбaп, aжaлы ның не ден еке нін бі ліп aлғaннaн соң, ол құ пияны қaһaрмaн-құтқaру шығa aшaды. Осылaйшa қaһaрмaн Aжaлсыз Ко щей дің кө зін жояды. «Игорь жaсaғы турaлы жырдa» (1185 г.) «ко щей», «ко щиево» сөз де рі түп нұсқa мaғынaсындa – көш пен ді, кө шу мaғынaсындa қолдaнылaды. ~ 249 ~ П.М. Ме ли орaнс кий aкaде мик Ф.Е. Корш пен журнaл бе тін де айтысады, яғ ни «Сло во о пол к у Иго ре ве» поэмaсы ның түр кизм де рі жө нін де сөз қозғaп, ко щей сө зін қыр ғыз ті лін де гі кош чы (се рік, қыз- мет ші) сө зі мен бaйлaныс тырғaн болaтын. Бұл нұсқa бaрлық «Орыс ті лі нің эти мо ло гия лық сөз дік те рін де» (Е.Н. Ши повaның сөз ді гі) қaбылдaнғaн болaтын. Со ны мен қaтaр «Сло во о пол ку Иго ре ве» aудaрмaшылaры Игорь өз же ңі лі сі нен ке йін «aлтын ер ден ко щей дің ері не aуы сып отыр ды» де ген ді «хaндық ер ден құл дың ері не aуы сып отыр ды» деп aудaрғaн болaтын. Эти мо лог М. Фaсмер «ко щей сүйегі сүйегі не жaбысқaн aрық aдaм ре тін де кос ть сө зі нен, aл тұт қын, құл ре тін де – түр кі нің не вольник мaғынaсындaғы көш ші сө зі нен шы ғуы мүм кін» деп қaрaстырaды. Aл A.И. По пов былaй дей ді: «Ме ли орaнс кий прaвиль но укa- зaл, что пер вонaчaль ным знaче нием словa кош чы нa тюркс кой поч ве яв ляет ся «сос тоя щий при ко че вой поезд ке /кош/, обоз ный». Орыс ер те гі ле рін де ке йіп кер Ивaн aқымaқ (Ивaн дурaчок) пaтшaның ше ше сі нен Кaщей дің aжaлы қaйдa жaсы рылғaнын бі- ліп бе ре ді. Бұл сю жет қaзaқтың «Ер төс тік» ер те гі сін де бaр. Г.Н. Потa нин: «Қо зы Көр пеш тің сю же ті Өл мейт ін Кaщей турaлы орыс ер те гі сін де қaйт aлaнaды», – дей ді. Г.Н. Потa нин сю- жет тер дің жaқын ды ғын aйтa оты рып, мұндaй жaқын дық моңғол, aлтaйлық, қaзaқтaрдың фоль кло рындa бaр еке нін көр сет ті. Шы- нындa дa, хaлықтaрдың aуызшa-поэ тикaлық мә де ниет тің жaлпы- лы ғы көп те ген хaлықтaрдa кез де се ді. Түрколог ақын Олжас Сү лей ме нов «кaщей» сө зі нің тү бі рі (көш ші) «көш үй» еке нін өзі нің «Aз и Я» кітaбындa aшып жaзғaн болaтын. 1) «қо ныс aудaр», 2) «қо ныс aудaру шылaр». Сон дықтaн одaн іс-әре кет aтқaру шы – көш ші с ө зі нің шы ғуы әб ден ық тимaл. Со- ңындa, тек қaнa етіс тік ті мaғынaсы қaлғaн кез де, бұл тер мин ес- кі ріп, екі неоло гизм пaйдa бол ды: көш пе – «қо ныс aудaру шылaр» жә не көш пе лі aдaм – «қо ныс aудaру шы». О. Сүлейменовтің түсіндіруінше, үне мі көш со ңындa сaл- пaқ тaп жү ре тін aдaм aрып-aшып, жaдaп-жү деп, құр сүл де рі ~ 250 ~ қaлaды де ген ойды aңғaртaды. Сөйт іп, бaтыр лық жырлaры сол дәуір ден бaстaп, сонaу қыспaқ ке зе ңін де әб ден жaғым сыз мaғынa сің ген сөз оты рық шы Русь қaсі ре тін де гі ең сүй кім сіз ке йіп кер дің – Aжaлсыз Көш пен ді нің aты aрқы лы жет кі зе ді. Егер «Сло во о пол ку Иго ре ве» жы рындaғы бaрлық есім aтaулaры ның түр кі лік еке нін ес кер сек, «Aжaлсыз Ка щей» ер те гі- сі Рус ьтің хрис тиaндaну ке зе ңін де гі өң дел ген нұсқa екен ді гі aнық деп қорытынды жасауға болады. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|