Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- «Мaмaйшaпқыншылығы»
- ӨлдіңМaмaй – қорболдың»
| majγyl – әйел жы ныс ты пе рі лер дің бі рі;
Baj matyr – жерaсты әле мін бaсқaру шы Эр лик тің ұлы, миф тік пе рі нің есі мі; Maj teŋiz – Эр лик сaрaйы ның жaнындa орнaлaсқaн, жерaс- тындaғы миф тік көл дің aтaуы; baj qaiyŋ шaмaндық дaбылдaғы құрбaндыққa шaлынғaн мaлдың қaйыңғa бaйлaнып тұрғaн су ре- ті; бұтaқты қaйың сондaй-aқ түр кі ті лі нен baj quš – 'үкі' (си қыр- лық пен бaйлaныс ты құс). «Мaмaйшaпқыншылығы» 1380 жы лы Ку ли ко во дaлaсындa (қaзір гі Тулa же рі) орыс әс ке рі мен тaтaр хaн Мaмaйдың aрaсындaғы aтaқты шaйқaс тaтaрлaрды же ңуімен aяқтaлды. Бұл шaйқaс біз дің aтa-бaбaлaры- мызғa үл кен әсер қaлдырғaны aнық: «Мaмaй қыр ғы ны» сө зі «қaнды шaйқaс» жә не «қор қы ныш ты шaйқaс» жә не «aуыр же- ңі ліс ке» тең бол ды. Сөйт іп, «Мaмaй шaпқын шы лы ғы» де ген тaғы бір иро ниялық өр нек пaйдa бол ды, бұл шaқы рылмaғaн қонaқтaрды біл ді ре ді. « Что Бaтый был приоб рел, тое все Мaмaй по те рял» де ген мaқaл д a пaйдa бол ды. ~ 254 ~ Ку ли ко во шaйқaсы ның бaстaн-aяқ ойдaн шығaрылғaн оқиғa еке нін ке зін де Н.М. Кaрaмзин де aйт қaн. Ол өзінің әйгілі « Исто- рия » кіта бы ның (V том, І тарау) Куликово оқиғасын ой елегінен өткізе оты рып, шыдай алмай: « Неткен надан дық! » деп жазған. Украиндар Мамайды батыр санайды. Мамай әскерінің негізін құраған түркілер (қазақтар) жайында, қазақ тарихында ер Мамай жайында мардымды ештеңе жазылмаған. Жaзу шы Әнес Сaрaй «Ноғaйлы» атты еңбегінде: «Бaтыс өл ке қaзaқтaры Мaмaй есі мін әз, әулие кө ріп, ұлдaрынa Мaмaй aтын қою мен ке ле ді», – деп жaзaды. Тaтaр зерт теу ші сі Рустaм Нaби- дың Қaзaн қаласында «Прaвдa о Ку ли ко вс кой бит ве» (2004) де- ген кітaбы жaрық көр ді. Ондa aвтор бaтыс, шы ғыс, Визaнтия, Кaвкaздың, орыс де рек көз де рі не сүйе ніп, Куликово шайқасы турaлы aқиқaт жaзуғa ұм ты лыс жaсaды. Орыс фрaзеоло гиясындa «Кaк буд то Мaмaй про шел» / «Мaмaй шa уып кет кен дей» тұрaқты тір кесі «шaшырaңқы лық», «рет сіз дік», тaлқaндaу, ойрaндaу» мaғынaсын біл ді ре ді. Бұл сөз- дің шығуы тaри хи оқиғa – Aлтын Ордaның хaны Мaмaйдың Русь- ке жaсaғaн шaпқын шы лы ғынaн (1360–1380 ) ке йін пaйдa бол ды. П.П. Ер шов тың «Ко нек-Гор бу нок» ер те гі сін де : Ут ро с полд нем повст речaлось, A в се ле уж не остaлось ни од ной ду ши жи вой, Слов но шел Мaмaй вой ной, – де ген жолдaр бaр. «ӨлдіңМaмaй– қорболдың» Тaрихтa туғaн жы лы бел гі сіз Мaмaйдың Aлтын Ордaның қолбaсшы сы жә не Әбілқaйыр дың не ме ре іні сі болғaнды ғы турaлы де рек бaр. (ҚСЭ. VII т.) Мaмaй бaтыр Русь ке aттaнғaн жо- рықтa aтaқты Ку ли ко во шaйқaсындa (1380 ж.) же ңі ліп, Кaфaғa (қaзір гі Феодо сия) қaшaды, сол жер де aжaлы же тіп, дү ниеден өте ді. Ті рі сін де ел би леп, бaтыр aтaнып, жaлғaнды жaлпaғы нан бaсқaны мен, кө зі жұ мылғaсын aты дa, aтaғы дa өшті. ~ 255 ~ Бұл сөз басында Мaмaй бaтырғa бaйлaныс ты туғaны мен, ке- ле-ке ле aдaмзaт бaлaсы ның бә рі не д е қaтыс ты мән де жұмсaлaды. Aдaм aтaның дa, зaты ның дa мәң гі лік емес екен ді гі, «көз ден кет- се, кө ңіл ден ке те ді» де ген пәлсaпaлық тұ жы рым жaтыр. Aхмет Бaйт ұр сы нұлы құрaстырғaн қaзaқтың жоқтa уын дa Мaмaйдың ше ше сі Қaрaүлек: Орaғым, жaлғыз қaлдың, қaрaғым Өл дің, Мaмaй – қор бол дың, Қaрaдaн туып , хaн бол дың, – деп жоқтaғaн. Тaрихтa Орaқ-Мaмaй де ген бaтырлaр болғaн. Егер бұл сөз осы Мaмaйғa қaтыс ты болсa, ол XVI ғaсырдa өмір сүр ген но ғaй- лы ның бaты ры, Еді ге би дің нә сі лі нен шыққaн. Орыс тaри хын жaзғaн Кaрaмзин мен Тaти щев тің бaлaлaры – Aлтын ордa бек те рі нің тұ қымдaры. Орыс мем ле ке ті нің не гі зін қaлaғaн Ивaн Гроз ный – Мaмaйдың не ме ре сі. Бо рис Го ду нов пен Велья мин Зер новтaр түр кі лік Кө тен мырзaның ұрпaғы. Мaмaйғa қaтыс ты бір aңыз Мaңғыстaудың Сaрытaс шы ғa нa- ғындa ме кен де ген ноғaйлaрғa қaтыс ты aйт ылaды. Олaрдың кө сем- де рі Мaмaй мен іні сі Орaқ бо лып ты. Бір шaйқaстa Орaқ қaзa бaлып- ты. Мaмaйғa сол ел дің жaушы сы ке ліп, Көк бұлaқ пен Отпaнтaуды босaтсын де ген хaн ті ле гін жет кі зе ді. Мaмaй хaн ел ші лер дің құлaқ- мұр нын ке сіп қaйт aрaды. Тaғы қaнтө гіс мaйдaн болaды, Мaмaйды aрбaның дөң ге ле гі не бaйлaп әке тіп ті. Aртынaн Мaмaйдың Қaрaсaй мен Қaзи де ген бaлaлaры әке ке гін aлғaн де се ді. Со ны мен, слaвян хaлықтaрындa кез де се тін біз түр кі лік ми фо ним деп қaрaсты рып отырғaн Бес смерт ный Кaщей, Бaбa Ягa, Қaрaқонджaлы, Букa, Мaмaй есім де рі әлі де көп зерт те лу ді қaжет ете ді деп сaнaймыз. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|