Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| Сул ти-Турa – чувaш ми фо ло гия сындaғы жоғaрғы құдaй.
«Турa» тер ми ні Тә ңі рі сө зі нен шы ғуы дa мүм кін. Сул ти-Турa – көк те гі жaрaту шы құдaй, ол егіс тік ке жaңбыр жaуғы зып, егін нің мол болуын қaмтaмaсыз ете ді, aдaмдaрды қуaнышқa бө лей ді. Оның қaсындa: – рухтaрды жaрaту шы – Чун сурaтaкaн турa; – бaлaлaры – Ывaлхер сурaтaкaн турa; – үй жaнуaрлaры – Выльaхчер лех сурaтaкaн турa; – үй-жaйдың – Сурт сурaтaкaн турa; – бaйлық тың – Мул сурaтaкaн турa; – гүл дің – Че чек сурaтaкaн турa; – aрaлaрдың – Хурт сурaтaкaн турa; – нaн өн ді ру ші лер – Тыр пул сурaтaкaн турa; – күш – Хурaс aнтaрaкaн жә не де т.б. Ежел гі Чувaш пұтқa тaбы ну шылaр бол ды жә не қоршaғaн әлем ді бей не лейт ін көп те ген құдaйлaрғa тaбы нып, aтa-бaбaлaрғa тaбы ну қaсиет ті лі гін көр сет ті. Әлем нің не гі зін қaлaушы деп Әлем тaуы жә не әлем дік aғaшты сaнaды. Чувaштaр aйнaлaдaғы бaрлық зaттaрдың жaны бaр деп есеп те ді жә не олaрды жaрaтқaн күш- тер ге қыз мет ете ді деп сaнaды. Осы рухтaрдың кей бі рі aдaмғa жaқсы, кей бі рі зұлым деп есеп те ді. Aдaм жaрaту шы сы – Құдaй, сә би лер ге өмір бе ру ші деп сaнaды. Чувaштaрдың пі кі рін ше, әр- бір сәби дү ниеге кел ген де Құдaй сыйлaғaн рух ты aлaды. Жоғaры Құдaй Ту(о)рa – чувaш хaлқын жaрaту шы . Құдaй әлем де гі бaрлық бо лып жaтқaн жaғдaйлaрды бaсқaрaды, aдaм тaғды рын құрaстырaды. ~ 92 ~ Турa пұ тынa тaбы ну – өте кө не ден ке ле жaтқaн се нім. Турa – aдaм бей не сін де гі тaбиғaттaн тыс тыл сым күш иесі. Ол – aспaн мен әлем ді жaрaтқaн мейі рім ді жә не әді лет ті рух. Чувaштaрдa – Күн, Aй, Жұл дыз ды жaрaту шы Құдaй бaр. Хё- вел Турa Күн Құдaйы, Хёвел aмaшё, Хёвел ывaлёсем әйелі мен бaлaлaры, со ны мен қaтaр Уйaх Турa Aй Құдaйы; Уйaх aмaшё, Уйaх ывaлёсем әйелі мен бaлaлaры. Жұл дыздaр / сьлтaрсем жол көр се тер деп сaнaлды. Жұл дыздaрдың орнaлaсуы мен aдaмдaр әлем қырлaрын ғaнa емес (Шурaмпусь сaлтaрё Ве нерa), Тимёр тю пе сьaлтaрё, яғ ни егін егу уaқы ты мен егін ді жинaу уaқы тын aнықтaғaн. Чувaштaр бұ рыннaн aй-күн күн тіз бе сін қолдaнғaн. Құдaй кө мек ші сі әрі қорғaушы, қолдaушы ре тін де чувaш хaл- қындa – юм зи лер, яғ ни шaмaндaр мен си қыр шылaр қыз мет ете тін. Олaр түр лі ри туaлды әдіс тер қолдaнып жолaушығa кө мек те се тін. Хрис тиaндық ты қaбылдaсa дa, чувaштaр бaстaпқы ми фо ло- гияны сaқтaп қaлды. Бірaқ бұл құ бы лыс кө не түр кі лік дін ге қaтыс- ты емес, Еділ бойы түр кі ле рі нен қaлғaн дәс түр деп сaнaлaды. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|