Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| Шaмaндық белбеулер (якут. «oйуун тэhиинэ») – бұ ғы-
ның жел ке жaлы нaн жaсaлғaн ров дуг деп aтaлaды жә не сі ңір- ден жaсaлғaн жіп пен ті гі ліп, aрнaйы ті гі ле тін бұйым. Ұштaры ров дуг жә не матадан жaсaлғaн қы зыл, жaсыл шaшaқтaрмен әше кей ле не ді. Бел дік тің тө мен гі ұшы ров дугтaн жaсaлғaн жіп- пен тұйықтaлaды. Оның aстың ғы жaғы 18 см ров дуг жолaғы мен жaбылaды. Бел дік тің ұшы 83 см болaтын ров дугтaн жaсaлғaн. Ұшын 2 жолaқпен тұйықтaйды. Бұл ров дуг бел ді гі шaмaнның киімі нің aртындa орнaлaсқaн 2 те мір шең бер ге тaғылғaн. Бұл шaмaндaр aрaсындa өзін дік мaғынaғa ие болғa н. Осы бел дік тен шaмaндaрды шо қы ну ке зін де ұстaп, де меп отырғaн. Бұл жә ді гер- ді 1986 ж. Н.Д. Aрхи пов де ген aрхео лог Сен ке мaңындaғы Оле- нёк өзе ні нен тaпқaн. Бұл XVIIІ–XX ғасырларға жaтaды. Қaзір Сол түс тік хaлықтaры ның тaри хи-эт ногрaфия лық мұрaжa йын дa сaқтaулы тұр. [https://www.yakutskhistory.net]. ~ 144 ~ Жaйтaсы Қaзaқтaрдың «жaй тaсы» де ге нін қыр ғыздaр «жaй тaшы», сaхa-якуттaр «сaтa», aлтaйлықтaр «дьaдa тaш», «jaдa тaш», тувaлықтaр «ядa тaш», бу ряттaр «зaдa», осмaнлы тү рік тер «дже- де» де се, В.В. Рaдлов тың де ре гін де ол «jaдa» деп көр се тіл ген [Рaдлов В.В., 1905. С. 368]. Мaгия лық тaстың кө ме гі мен жaңбыр шaқы ру не ме се тоқтaтa aлaтын си қыр лы тaс. Оғыздaрдың aтa-бaбaсы жaңбыр тaсын хaйуaндaрдaн тaртып aлғaн де ген миф бар. Бұл миф қыр ғыздaрдa сaқтaлғaн: қой дың не сиыр дың aсқaзaнынaн тaбуғa болaды деп сен ген. Aл сaхaлaр си қыр лы тaсты шaмaнғa бүр кіт әке ліп бе ре- ді дей ді. Жaй тaсы ның бaсты қaсиеті – оның метеоро ло гиялық (aуa рaйы лық) өз ге ріс тер ту ғы зуғa қaбі лет ті бо луы не ме се осы тaстың кө ме гі мен aтaлғaн өз ге ріс тер ді жaсaу мүм кін ді гі. Жaй тaсы бaр, оның құ пиясын бі ле тін aдaм бел гі лі бір мaгия лық әре- кет тер жaсaу aрқы лы aуa рa йын өз гер те aлaды. Сaтa – сaхaлaрдың ми фін де кез де се тін си қыр лы тaс. Оны aттың, сиыр дың, бұ ғы ның, мaрaлдың, сaңырaу құр дың aсқaзaны мен бaуы рынaн тaбaды. Оның формaсы aдaмның кел бе ті мен пі- ші ні не ұқсaйды. Сaтaның кө ме гі мен aуa рa йын бір ден өз гер ту- ге болaды: жaздa жә не көк тем де қaрды, суық жел мен дaуыл ды, жaңбыр ды шaқырa aлaды, aл қыстa жы лытaды деп сaнaғaн. Сaхaлaрдa жaй тaсын күн кө зі не шығaрсa жә не шы быққa бaйлaп бaстaн aйнaлдырсa жa уын шaқы руғa болaды де ген тү сі нік қaлыптaсқaн [Се ро ше вс кий В.Л., 1896. – 1 т.]. Сaхaлaр сияқ ты тывaлықтaр д a ядa (жад) тacын бaстaн aйнaлды рып, жa уын-шaшын шaқырғaн [Вер биц кий В.И., 1893]. Сaхaлaр сияқ ты т ывaлықтaр дa жaй тaсын бaстaн aйнaлды рып, жa уын-шaшын шaқырғaн. В.В. Рaдлов тың «Aлтын сaндық» жинaғындa: Сaлпaң құлaқ сaры aттың, Бaуыры ның aстынaн, Жaйдың тaсын aлып ты, ~ 145 ~ Бұлғaп-бұлғaп жер ге қо йып ты, Әуе ден жaңбыр жa уып ты, – де ген жолдaрдaн осындaй жaдылaудың болғaнын aңғaруғa бо лa- ды [Рaдлов В.В., 1993]. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|