Құрамы бойынша жіктеу. Оқытушы: Матаева А. К

жүктеу/скачать 251,5 Kb.

Дата	02.05.2023
өлшемі	251,5 Kb.
	#88796
түрі	Сабақ

Байланысты:
№ 5

Сабақ тақырыбы: Нәруыздарды құрамы бойынша жіктеу.

Оқытушы:Матаева А.К.

Нәруыздар – макромолекулалық табиғи қосылыстар, биологиялық полимерлер, суда ерігенде молекулалық коллоидты ерітінді түзеді. Нәруыз басқаша протеин «protos» сөзі алғашқы, маңызды деген мағына береді. Ағзадағы нәруыздар жиынтығын протеом деп атайды. Мономерлері - α- амин қышқылдары.

Нәруыз – ағзадағы заттардың ең күрделісі, ал оның элементтік құрамы айтарлықтай қарапайым болып келеді. Онда 51-53% көміртегі, 16-18% азот, 7% сутегі, 21-23% оттегі, 0,7- 1,3% күкірт болады. Кейбір нәруыздарда бұған қосымша фосфор да кездеседі.
Нәруыздың құрамында 20–ға жуық амин қышқылдары кіреді. Бір нәруыздың бойында 20 амин қышқылдарының барлығы бірдей кездесе бермейді, кейбіреуі мүлдем кездеспеуі мүмкін, керісінше, бір амин қышқылы бірнеше рет кездесуі мүмкін. Олар әртүрлі кезектесу арқылы полипептидтердің түрлі нұсқаларын түзе алады.

Нәруыздардың құрамы

Қарапайым нәруыздар.
Альбуминдер
Глобулиндер
Гистондар
Протаминдер
Протеиноидтер

Күрделі нәруыздар.
Хромопротеиндер
Гликопротеиндер
Липопротеиндер
Фосфопротеиндер
Нуклеопротеиндер
Металлопротеиндер

Қарапайым нәруыздар

Тек қана аминқышқылдарының қалдықтарынан тұрады, құрамына басқа химиялық қосылыстар енбейді
Альбуминдер
Глобулиндер
Гистондар
Протаминдер
Протеиноидтер

Глобулиндер - әлсіз қышқылдық нәруыздар, суда ерімейді, бірақ сұйылтылған сілті, тұз ерітіндісінде жақсы ериді. Аммоний сульфаты ерітіндісімен қанықтырғанда тұнбаға түседі. Бұршақ, астық тұқымдас өсімдіктерде көп кездеседі. Сүтте лактоглобулин, жұмыртқада овоглобулин кездеседі.

Альбуминдер - бейтарап нәруыздар, аса қанықпаған аммоний сульфатының ерітіндісінде және суда жақсы ериді. Аммоний сульфатының ерітіндісімен қанықтырғанда тұнбаға түседі. Глициннің мөлшері аз, күкірті бар, дикарбонды амин қышқылдары көбірек болады. Глобулиндермен бірге кездеседі. Сүтте - лактальбумин, жұмыртқада - овальбумин, күшті улы альбумин - рицин кастор майын алатын клещевина тұқымдарында кездеседі.

Гистондар - негіздік қасиет көрсететін нәруыздар, әлсіз қышқыл, сілті ерітінділерінде ериді. Этанолда (этил спирті) тұнбаға түседі. Жасуша ядросында нуклеин қышқылдарымен әлсіз байланысқан күйінде кездеседі. Олардың құрамында негіздік амин қышқылдары – лизиннің, аргининнің, гистидиннің 20-30 % болады.

Проламиндер және глютелиндер - астық тұқымдастарда болатын нәруыздар, 50-80% этил спиртінде ериді.

Склеропротеиндер - тырнақ, мүйіз сияқты қатты ұлпалардың құрамында кездеседі. Сілтілер мен қышқылдардың ерітінділерінде ерімейді. Кейбір ферменттердің әсеріне де тұрақты. Механикалық өте берік. Коллаген мен кератин жатады. Суда ұзақ қыздырған кезде коллаген желатинге айналады. Коллаген теріге серпімділік қасиет береді. Кератин шаш және жүннің құрамында болады.

Күрделі нәруыздар

Амин қышқылы қалдықтарынан басқа нәруыз емес компоненттер кіреді. Оларды простетикалық топ деп атайды. Протеиндер негізінен қор және тірек ретіндегі нәруыздар болып табылады, ал протеидтер жасуша протоплазмасында ерекше роль атқарады.
Нуклеопротеиндер
Хромопротеиндер
Гликопротеиндер
Фосфопротеиндер
Липопротеиндер
Металлопротеиндер

Нуклеопротеидтер - простетикалық тобы нуклеин қышқылдары болатын күрделі нәруыздар. Нуклеопротеидтер ағзада орасан зор роль атқарады, өйткені, олар тікелей өсу және көбею үрдістерінде, тұқым қуалау және түрлі заттар, оның ішінде нәруыз синтезіне қатысады.

Фосфопротеидтер - простетикалық тобы фосфор қышқылы болатын күрделі нәруыздар.

Гликопротеидтер – простетикалық тобы көмірсу болатын күрделі нәруыздар. Жануарлардың дәнекер ұлпаларында, бауыр, өкпе, сілекей сөлдерінде мукополисахаридтер болады. Биологиялық құнды гликопротеид –гепарин, ол қанның ұюын тежейді. Оны қан құю кезінде пайдаланады. Гепарин ірі қара малдың өкпесінен бөліп алынады.

Хромопротеидтер - простетикалық тобы металл катиондарынан тұратын бояулар, қанда гемоглобин, бұлшық етте – миоглобин, бұлардың құрамына порфиринді кешен кіреді. Оны гем деп атайды. Өсімдіктерде жасыл түсті Мg хлорофилдің құрамына кіреді.

Нәруыздардың қызметі.
Құрылымдық қызметі - жасуша мембранасының құрамына кіреді;
Ферменттердің басым бөлігі арнайы маманданған нәруыздар болып табылады. Яғни, биологиялық катализаторлар қызметін атқарады. Қазіргі кезде РНҚ-р да катализдік қасиет көрсететіні белгілі, оларды рибозимдер деп атайды;
Қорғаныштық қызмет атқаратын, иммунитетті қалыптастыратын антиденелер иммуноглобулиндер, интерферондар – нәруыздар. Тромбин және фибриноген нәруыздары ағзаның қан жоғалтуын болдырмайды.
Қимылдық қызмет – бұлшық ет жиырылуы актин және миозин нәруыздарының жиырылуынан іске асады;
Реттеушілік қызмет – биологиялық белсенді гормондар, нәруыз заттар. Мысалы, инсулин, гипофиздің тропты гормондары, тірі ағзадағы үрдістерді реттеуге қатысады.
Транспорттық – гемоглобин оттегі мен көмір қышқылын тасымалдайды. Сол сияқты қан плазмасының нәруыздары альбумин, глобулин транспорттық қызмет атқарады.
Қорға жинақталатын нәруыздар – жұмыртқа нәруызы, сүттің казеині

жүктеу/скачать 251,5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: