Құрастырушылар: б.ғ. к. Утаубаева А. У., оқытушы, магистр Сарсенова А. Н

1тапсырма. 
Нуклеин қышқылдарының физико-химиялық құрамын менгеру 
Бақылау сұрактар: 
1. Нуклеин қышқылдарының физико-химиялық құрамына кіретін заттарды атаныз 
СӨЖ 13 такырып: «Адам геномы» бағдарламасы (3 сағат).
Он төртінші апта 
№ 14 дəріс тақырыбы
. Рекомбинантты ДНҚ технологиясы. 
Жалпы сұрақтары:
Рекомбинантты ДНҚ түсінігі. ДНҚ рестрикциясы. Гендерді 
клондау. Плазмидалар, олардың құрамы жəне қызметі. Нуклеин қышқылдарының 
гибридизациясы. 
Биотехнология 
жетістіктері 
жəне 
тапсырмалары. 
Өсімдіктер 
биотехнологиясы. 
Пайдаланатың құралдар: 
проектор, слайдтар 
Статистика бойынша жыл сайын дүние жүзінде негізгі алты органның рак ауруы 
(өкпе, асқазан, емшек, тік ішек, жатырдың мойыны простата (гр. "prostates"-алдында 
тұрған- жыныс безі) 6 млн артық тіркеледі. Ауырғандардың жартысына жуығы өледі. 
Сайып келгенде, өркендеген елдердің əрбір бесінші тұрғыны онкологиялық ("онкос"- ісік) 
аурулардан өледі. Бұның өзі онкологиялық ауруларды зерттеудің тіпті таза қолданбалы 
мақсатта жүргізілуінің зор маңызы бар екенін көрсетеді. 
Кез келген ісіктің клеткасын іс жүзінде басқа генетикалық ұқсас жануарға 
отырғызып егуге жарамды ісік клеткаларын алуға болады, олар еккен сайын шексіз өсе 
береді. Егуге жарайтын ісіктің болуының өзі, олардың дербес өсіп-өнетінің көрсететді, 
олардың өсуінің құпиясы өздерімен байланысты, себебі қалыпты сау организмге 
көшіргенде, олар өсуін тоқтатпайды. 
Қатерлі ісіктің автономиялығы оларды қоршаған тканьдарға тəуелді етпейді. 
Қалыпты жағдайды көршілес тканьдар бір-біріне əсер етеді жəне ешқашан өз шеңберінен 
шықпайды. Залалды ісіктер бұл əсерді сезбейді.Олар басқа ортаны инвазияға ұшыратып, 
басқа ортада өсе алады. Метастаздың қабілеті – оның бөлінуі жəне таралуында емес, 
негізінен басқа ортада, өзіне бөгде микроқоршауда өсетін қасиетіне байланысты. 
Əрбір ұлпадағы клеткалар саны, сондай-ақ денедегі ұлпалардың көлемі тұрақты 
болады. Клеткалардың табиғи азаюы тканьдардың басқа бөлшектерінен қалыптасады, 
олар төменгі мамандықтағы бөлінетін клеткалардан (камбий) толықтырылады. Егер тепе-
теңділігі бір жағдаймен толтыруға бұзылса, онда клеткалардың көп түрі пайда болады 
жəне тепе-теңдік зақымданған жерде гиперплазия(лат «гиперплозия» - құрылым үстінде). 
Бұл ұзақ уақыт бойы өседі, не бірте-бірте жоғалып кетуі мүмкін.
Гиперплазиялар алғаш залалсыз болса, кейін қауіпті ісікке айналуы мүмкін. 
Заласыз ісік деп аталуы, оның өте баяу өсуінде өзі зақымдаған тканінан шықпайды, яғни 
көршілесклеткасына енбейді-жұқтырмайды жəне метастаз бермейді (грек «мета» -аурудың 
қайталануы). 
Залалсыз ісіктерде қан тамырлары болмайды,сондықтан клеткалар үнеміөсіп-
өнгенмен, қоректің жетіспеуінен, ескі клеткалардың өсуі мен бұл процесі дамымайды. 
Нəтижесінде ісік əрі өспейді. Залалсыз ісіктерді хирургиялық жолмен, оны толықтыратын 
жас клеткалармен қоса сылып тастаса, ол ісік əрі қарай өспейді, жəне қайта жаңармайды. 
Қауіпті ісіктің басты белгісі, өзі өскен тканьнан тыс шығуында. Оның себебі, ісіктің ішіне 
қан тамырлары кіре бастайды. Қоректік затты көп алған ісік өсе бастайды. Егер ол 
көршілес тканьға енсе, ісік клеткаларының инвазиясы (сіңуі) (лат «invasio» -басып алу) 
басталады. Инвазия –қатерліктің бірінші белгісі. Егер ісік клеткалары негізгі ошағынан 
айырылса, лимфа (лат «лимфа» -ылғал, сұйық) немесе қан арқылы организмге тарап, 
шеттегі органдарға орналасады жəне ісіктері өсунің екінші көзіне айналады, осыны 
местаза, яғни ісік процесінің бүкіл организмге таралуы деп атайды. 

Қауіпті ісіктің тағы бір қасиеті оның клеткаларының мəңгілігінде. Қалыпты 
клеткалар өледі, олардың өмірлік циклы бағдарланған өлім –апоптозбен шектелген. 
Культураға отырғызылған клеткалар бөлінудің белгілі бір циклынанөтіп өледі. Залалды 
ісіктің клеткалары организмде де, одан тыс жерде де шексіз өсе береді. Қатерлі ісіктің өте 
маңызды жəне міндетті түрдегі қасиеті оның бір өркендігінде (моноклондығында). Қатерлі 
ісік бір генетикалық өзгерген клеткадан өркендейді. Олардың бірөркенділігінің дəлелі 
ДНҚ-ын талдай нəтижесінде алынған созылмалы миологендік лейкемия ауруына 
ұшыраған сырқаттардың бəрінде, лейкемиялық ақ қан түйіршіктері қалыпты клеткалардан 
филодельфиялық хромосома деп аталатын ерекше хромосомалық қайта құрылу арқылы 
жекешеленеді. 

жүктеу/скачать 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: