«развитие науки и инновации в современном мире: проблемы и перспективы»

377 
 
3. Ж.Б.Қоянбаев., Р.М..Қоянбаев  Педагогика  Астана, 1998ж.  
 
ӘОЖ 328.185 
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ 
САЯСАТЫНЫҢ ЗАҢНАМАЛЫҚ ҚАЛЫПТАСУЫ 
 
                                
Еркінбекова Ә.С., Ӛтегенов Б.Д. 
 
                                      
ОҚМФА,Шымкент 
 
                                                         Резюме 
В данной статье рассматривается сущность и формы антикоррупционной политики 
Республики  Казахстан  в  современных  условиях,  а  так  же  законодательное  становление 
антикоррупционной политики как направление правовой политики государства. 
 
                                                 
Summary 
This  article  considers  an  essence  and  forms  of  unticorruptional  politiks  of  the  Republic  of 
Kazakstan in modem conditions and the countrys legal formation of unticorruptional politics as a 
direction of tea legal politics  
 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  әрекет  ету  ҚР-ның  мемлекеттік  саясатының 
маңызды басымдылығы болып табылады. 
Қазіргі кезде елімізде жүргізіліп жатқан жемқорлыққа қарсы саясат әлеуметтік, 
экономикалық  және  саяси  тұрақтылықты  нығайтады,  азаматтармен  бірге 
толығымен қоғамның құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерінің дәрежесін 
кӛтереді.  
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат – мемлекеттік саясаттың құрамдас бӛлігі, 
ол мынадай міндеттерді шешуге бағытталған іс-шараларды қосады: жемқорлықпен 
күресті  ұйымдастыру;  жемқорлыққа  жол  беретін  жағдайлар  мен  шарттардың 
ӛрісінің  тарылуы;  жемқорлықтың  құқық  бұзушылықтың  кӛрініс  беруінің 
тиімділігінің  жоғарылауы  және  осылар  үшін  болатын  жазалаулар;  жемқорлықтық 
құқық  бұзушылықтың  субьектілерінің  мінез-құқық  мотивтеріне  ықпал  ету; 
жемқорлықтың  барлық  кӛріністерінде  оны  қоғамдық  түрде  қабылданбауының 
ахуалын жасау.  
Жемқорлыққа  қарсы  саясаттың  мақсаты  жемқорлық  деңгейінің  тӛмендеуі  мен 
азаматтардың,  қоғамның  және  мемлекеттің  құқықтары  мен  заңды  мүдделерін 
қорғауды қамтамасыз ету болып табылады.  
«Қазақстан-2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» 
сыбайлас жемқорлықты ұлттық қауіпсіздікке тікелей қауіп-қатер қатарына қояды 
және  мемлекет  пен  қоғамды  осы  келеңсіз  құбылыспен  күресте  күш-жігерді 
біріктіруге 
бағыттайды. 
       Қазақстанның  осы  маңызды  мәселе  бойынша  қағидаттық  ұстанымын 
білдіретін еліміздің басты стратегиялық құжаты мемлекеттің алдағы жылдардағы 
сыбайлас 
жемқорлыққа 
қарсы 
саясатының 
негізі 
болып 
табылады. 
      
Сыбайлас  жемқорлық  мемлекеттік  басқарудың  тиімділігін,  елдің 
инвестициялық 
тартымдылығын 
тӛмендететіні, 
әлеуметтік-экономикалық 
қарыштап 
дамуды 
тежейтіні 
баршаға 
мәлім. 
       Қазақстан  мемлекеттік  тәуелсіздіктің  алғашқы  күндерінен  бастап  сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тиімді, әлемдік стандарттарға сай институттары 
мен  тетіктерін  құру  бағытымен  мақсатты  және  кезең-кезеңмен  жүріп  келеді. 
       Біздің  елімізде  қазіргі  заманғы  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  заңнама  жұмыс 

378 
 
істеуде, 
оның 
негізі «Сыбайлас 
жемқорлыққа 
қарсы 
күрес 
туралы» және «Мемлекеттік  қызмет  туралы» заңдар  болып  табылады,  бірқатар 
бағдарламалық  құжаттар  іске  асырылуда,  мемлекеттік  қызмет  және  сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл  саласындағы  функцияларды  кешенді  түрде  іске 
асыратын арнайы уәкілетті орган құрылды, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет 
саласындағы  халықаралық  ынтымақтастық  белсенді  жүзеге  асырылуда. 
       Әлеуметтік  шығу  тегі  мен  мүліктік  жағдайына  қарамастан,  оның  кезінде 
басшылық  орындарға  қабілетті  және  кәсіби  дайындалған  адамдар  орналасатын 
меритократия  қағидаттарының  негізінде  мемлекеттік  қызмет  жүйесі  қалыптасты, 
оның  ішінде  мемлекеттің  әрбір  органы  мен  лауазымды  адамының  функциялары 
мен  ӛкілеттіктерінің  аражігі  нақты  ажыратылып  және  айқындалып  қалыптасты. 
       Шенеуніктердің  азаматтармен  тікелей  байланыстарын  қысқартатын  және 
сыбайлас  жемқорлық  кӛріністері  үшін  жағдайларды  барынша  азайтатын 
мемлекеттік кӛрсетілетін қызметтер саласын дамыту мен мемлекеттік аппараттың 
жұмысын 
ақпараттандыру 
жӛнінде 
кешенді 
шаралар 
қабылданды. 
       Қазақстанға  әлемнің  неғұрлым  бәсекеге  қабілетті  50  елінің  қатарына  кіруге 
мүмкіндік  берген  азаматтардың  ӛмір  сүру  деңгейін  арттыру,  ұлттық 
экономиканың  ӛсуі,  бизнесті  жүргізу  жағдайларын,  халықтың  құқықтық 
сауаттылығы мен әлеуметтік белсенділігін жақсарту, электрондық үкіметті енгізу 
жӛніндегі  қолданылып  жатқан  шаралар  да  заңға  бағыну  мәдениетін  және  жүріс-
тұрыстың  жалпы  қабылданған  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  модельдерін 
қалыптастыру 
үшін 
алғышарттар 
жасайды. 
       Сонымен  бірге  экономиканың  одан  әрі  ӛсуі,  халықтың  әл-ауқатын  арттыру, 
әлемнің неғұрлым дамыған бәсекеге қабілетті отыз елінің қатарына кіру жӛніндегі 
ӛршіл  міндетті  жүзеге  асыру  бойынша  стратегиялық  міндеттерді  шешу 
мемлекеттің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатын жаңғыртуға негізделген жаңа 
жүйелі  шаралар  қабылдауды  және  оны  іске  асырудағы  азаматтық  қоғам 
институттарының  рӛлін  арттыруды  талап  етеді,  бұл  сыбайлас  жемқорлық 
кӛріністерін 
барынша 
азайтуға 
мүмкіндік 
берер 
еді. 
       Бұл  орайда  қазіргі  кезеңде  мемлекеттің  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
стратегияны  айқындайтын  жаңа  бағдарламалық  құжатын  қабылдау  қажеттігі 
болып 
тұр. 
       Мұндай  құжатта  сыбайлас  жемқорлық  деңгейін  түбегейлі  қысқартуға, 
мемлекет  пен  қоғам  ӛмірінің  түрлі  салаларында  оны  тудыратын  себептер  мен 
жағдайларды жоюға қабілетті превентивтік сипаттағы кешенді шараларға жетекші 
рӛл  берілуі  тиіс.  Яғни,  басты  назар  сыбайлас  жемқорлықтың  салдарларымен 
күреске 
емес, 
оның 
алғышарттарын 
жоюға 
аударылуы 
тиіс. 
       Ұлттық  экономиканың  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру  бизнесті  дамыту 
жолындағы  әкімшілік  кедергілерді  жою,  Қазақстанда  жұмыс  істейтін  отандық 
және  шетелдік  кәсіпкерлердің  құқықтары  мен  заңды  мүдделерін  кез  келген 
сыбайлас  жемқорлық  кӛріністерінен  тиімді  қорғау  жӛніндегі  шаралардың 
басымдығын 
да 
кӛздейді. 
       Тұтастай  алғанда,  мұндай  Стратегия  мемлекет  пен  қоғамның  тыныс-
тіршілігінің  негізгі  салаларын  қамтуға,  жан-жақты  және  дәйекті  сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  шаралар  кешенінің  әзірленуін  және  жүзеге  асырылуын 
кӛздеуге,  сӛйтіп,  мемлекеттік  биліктің  барлық  деңгейлерінде,  сондай-ақ,  жекеше 
секторда  сыбайлас  жемқорлықты  барынша  азайтуды  қамтамасыз  етуге, 
қазақстандық  азаматтардың  осы  әлеуметтік  зұлымдыққа  тӛзімсіз  кӛзқарасын 
қалыптастыруға 
тиіс. 
       Бұл ретте Стратегия айқындайтын базалық бағыттар түпкілікті болуы мүмкін 

379 
 
емес.  Олар  жекелеген  іс-шаралардың  орындалуына  байланысты  және  сыбайлас 
жемқорлық құбылысына, оның себептеріне, сыбайлас жемқорлық жүріс-тұрысты 
ынталандыруға  терең  талдаудың  нәтижелерін,  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
күрес  саласындағы  істердің  жай-күйін  байсалды  және  объективті  бағалауды 
ескере отырып түзетілуге тиіс. 
 
Жемқорлық қандай да болсын мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне, құқық пен 
заң  негізіндегі  баспасӛз  билігінің  қызметтенуіне,  заңның  үстем  болуына, 
демократия мен адамның құықтарына, теңдік пен әлеуметтік әділеттілігіне шынайы 
қауіп  тӛндіреді.  Экономикалық  дамуды  қиындатады  және  нарықтық  экономикаға 
қауіп тӛндіреді.  
Жемқорлыққа қарсы әрекет ету мемлекеттік биліктің және жергілікті ӛзін-ӛзі 
басқарудың,  мекемелердің,  ұйымдар  мен  қызметтегі  адамдардың  барлық 
органдарының міндеті болып табылады. 
 
 Жемқорлыққа  қарсы  саясаттың  құқықтық  негізін  ҚР  Конституциясы, 
жемқорлыққа  қарсы  әрекет  етудің  мәселелерін  реттейтін,  нормативтік  құқықтық 
актіде  бекітілген  нормалар  және  де  жемқорлықтың  алдын  алудың  іс-шараларын, 
олар  үшін  жемқорлықтық  бұзушылық  пен  жауапкершіліктің  жолын  шектеу 
нормативтік актілер құрайды. 
 
1998  –  2014  жылдар  кезеңінде  қабылданған  мемлекеттік  актілерді  талдау 
жемқорлықпен күрестің мемлекеттік бағдарламалары оларда шынайы жемқорлыққа 
қарсы  потенциал  енгізілгеннен  және  жемқорлыққа  қарсы  әрекетті  заңды  түрде 
қамтамасыз ету бойынша бірқатар іс-шаралар іске асырылғанын кӛрсетеді. 
 
Егеменді Қазақстанның жемқорлыққа қарсы заңнамасының бастапқы кезеңі 
1992  –  1997  ж.ж.  аралығындағы  кезеңді  қамтиды  және  нормативтік  құқықтық 
базаның  қалыптасуымен  сипатталады.  Осы  кезеңнің  ерекше  белгісі  – 
жемқорлықтық  қылмыс  жасаудың  басқа  да  формаларымен  жиынтықта 
қарастырғандықтан  да,  сӛзсіз,  бірқатар  ӛлшемде  жемқорлықтың  кӛрініс  беруімен 
күрестіті белсенді ету үдерісі ретінде қарастырылуы болып табылады. 
Осы кезеңде мынадай құжаттар қабылданды: 
-  1992ж  17  наурыздағы  ҚР  Президентінің  «Қылмыстық  пен  халықаралық 
ұйымдасқан  формаларымен  күресті  күшейту  бойынша  іс-шаралар  туралы» 
Жарлығы: 
-1997ж.  5  –  қарашадағы  ҚР  Президентінің  «Үлттық  қауіпсіздігін  нығайту, 
ұйымдасқан  қылмыспен  және  қамқорлықпен  күресті  одан  ары  күшейту  бойынша 
шаралар туралы» жарлығы. 
 
Екінші кезең 1998-2000 ж.ж байланысты: 
- 1998ж. 2-шілдедегі ҚР №267 – І «Жемқорлықпен күрес туралы» заңы; 
-1999 ж 23- шілдедегі №53-і «Мемлекеттік қызмет туралы» заңы; 
-1997ж. 16- шілдедегі Қылмыстық кодекс; 
-1998ж. 1 – қаңтардағы Қылмыстық процессуальдық кодекс; 
-2000  ж.  21-қаңтардағы  ҚР  Президентінің  №328  «Мемлекеттік  қызметкерлердің 
қызметтік этикасының Ережесін бекіту туралы» жарлығы; 
-1998 ж. 7 – желтоқсандағы №4157, ҚР Президентінің жарлығымен бекітілген 1999 
– 2000 ж. арналған жемқорлықпен күрестің мемлекеттік бағдарламасы. 
 
Үшінші кезең:  
- 2001 – 2004 ж.ж. жемқорлықпен күрес мәселесін шешуге деген жүйелік амалдың 
қалыптасуымен сипатталады.; 
 -  2001ж.  2001  –  2005  ж.ж.  арналған  жеморлықпен  күрестің  Мемлекеттік 
бағдарламасы бекітілді;  
- 2001ж.ж. 30- қаңтарда «Мемлекеттік сатып алулар туралы»  ҚР Заңы; 

380 
 
 - 2002 жылы ҚР құқықтық саясатынын тұжырымдамасы жасалынды және бекітілді.  
 
Тӛртінші кезеңнің басталуы 2005 ж. ақпанға сай келді. 
-2005 ж. 14 – сәуірдегі ҚР Президентінің №1550 «Жемқорлықпен күресті күшейту, 
мемлекеттік  органдар  мен  қызметтік  адамдардың  іс  –  әрекетіндегі  тәртәіп  пен 
реттілікті нығайту бойынша болатын іс-шаралар туралы» жарлығы. 
-  2005  ж.  3-  мамырдағы  ҚР  Президентінің  №1567  «Қазақстан  Республикасының 
мемлекеттік қызметкерлерінің ар – ождан кодексі туралы» жарлығы. 
-  2005  ж.  23-  желтоқсандағы  ҚР  Президентінің  №1686  «Қамқорлықпен  күрестің 
2006-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» жарлығы. 
- 2007ж. 21-маусымдағы «қамқорлықпен күресті жетілдіру мәселелері бойынша ҚР 
бірқатар заңнамалық актілеріне ӛзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» № 308 
ҚР Заңы. 
2008  ж.  4  –  мамырдағы  «жемқорлыққа  қарсы  БҰҰ  Конвенцияға  тарификациялау 
туралы» № 31 – ІҮ ҚР Заңы.  
-    2009ж.  22  –  сәуірдегі  ҚР  Президентінің  «Қазақстан  Республикасындағы  құқық 
қорғау іс-әрекетін одан ары жетілдіру мен қылмыскер және қамқорлықпен күресті 
күшейту бойынша қосымша іс шаралар туралы » № 793 заңы. 
-2009  ж  7-  желтоқсандағы  №222  –  ІҮ  «қамқорлықпен  күресті  одан  ары  күшейту 
мәселесі  бойынша  Қазақстан  Республикасының  бірқатар  заңнамалық  актілеріне 
ӛзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңы. 
- 2010ж. 8- қарашадағы Қазақстан ақша белгілерін қолдан жасаумен күрес бойынша 
оған деген хаттаманың Халықаралық конвенциясын қабылдады. 
-2011 ж. 11 – қаңтардағы «Бизнесті және рейд жүргізу мен жеке меншікті құқықсыз, 
түрде басып алуға қарсы әрекет мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының 
бірқатар  заңнамалық  актілеріне  ӛзгерістер  мен  толықтырулар  енгізу  туралы»  ҚР 
Заңы. 
-  2011  ж.  18  –  қаңтардағы  Қазақстан  Республикасының  №  393  –  ІҮ  «Қылмыстық 
үдерістегі заңдылықтың кешірімділігінің күшеюі мен қылмыстық заңнаманың одан 
арғы  гуманизациясы  мәселелері  бойынш  Қазақстан  Республикасының  бірқатар 
заңнаманың актілеріне ӛзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңы; 
-  2011ж    2-мамырда  Қазақстан  Республикасы  қылмыстық  қызметтен  алынған 
табыстарды тәркілеу туралы конвенцияны ратификациялады; 
-    2011ж  31-наурызда  ҚР  Үкіметінің  №  308  қаулысымен  Қазақстан 
Республикасындағы  2011-2015  жылдарда  жемқорлыққа  қарсы  әрекет  бойынша 
салалық бағдарламасы бекітілді. 
-  2012ж 23-тамыздағы  ҚР Үкіметінің № 1077 «Жемқорлық құқық бұзушылықтың 
фактісі  туралы  хабарлаған  немесе  басқаша  жағдайда  жемқорлықпен  күресте 
жәрдем  кӛрсеткен  адамдарды  марапаттаудың  ережесін  бекіту  туралы»  №  1077 
қаулысы 
      Қазақстан  Республикасына  қазіргі  халықалық  стандарттармен  сәйкестілікте 
жемқорлықпен күрес үшін заңды база қалыптасты. 
      Қазақстан 
Республикасының  жемқорлыққа  қарсы  саясаты  бірізділікті 
бағытталған  сипатта  болады,ал  қоғамда  осы  мезетте  жемқорлықтың  елдің  ұлттық 
қауіпсіздігіне қауіп тӛндіретін,экономикалық дамуды тежейтінін және мемлекеттің 
халықаралық  беделіне  жағымсыз  әсер  ететінін  түсінетін  салауатты  күштер  басым 
түрде жетіле түсуде. 
Әдебиеттер 
1.
 
Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2014  жылғы  26  желтоқсандағы  №986 
Жарлығымен  бекітілген  Қазақстан  Республикасының  2015-2025  жылдарға  арналған 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы 

381 
 
2.
 
 Антикоррупционная  политика  -  Сыбайлас  жемқорлықпен  күрес/  Қазақ,  орыс 
тілдерінде.  Сыбайлас  жемқорлықпен  күрес  және  алдын  алу  мәселелері  бойынша 
ақпараттық насихат журналы, 2015ж.. 
3.
 
 Жемқорлықсыз  Қазақстан  –  Казахстан  без  коррупции/  Республикалық  құқықтық-
саяси газет.  
 
 
РУССКИЙ  НЕОРЕАЛИЗМ: ИДЕОЛОГИЯ, ПОЭТИКА, ТВОРЧЕСКАЯ 
ЭВОЛЮЦИЯ 
 
Татьяна Тимофеевна Давыдова 
 
Доктор филологических наук, профессор кафедры  История литературы Московского 
Государственного университета печати 
 
                Түйін                                                                                                                                                               
Бұл статьяда орыс  неореализмнің поэтикасы анализ жасалады 
 
              Summary                                                                                                                                                                
The article analyzes the poetics of Russian realism
 
Вопрос  об  эстетической  природе,  философском  контексте  и  достаточно 
проницаемых  границах  русского  неореализма  решается  не  однозначно.  Точкой 
опоры  в  теоретических  построениях,  историко-литературных  умозаключениях 
стала работа В.А. Келдыша «Реализм и неореализм», опубликованная в двухтомном 
издании  ИМАИ  РАН  «Русская  литература  рубежа  веков  (1890-е  –  начало  1920-х 
годов)» (2000). В.А. Келдыш рассматривает неореализм как явление реализма. И в 
начале  века,  и  сегодня  обращали  внимание  на  ряд  характеризующих  его  свойств. 
Например, на противопозитивистскую направленность, на связь мировоззренческих 
пристрастий  неореалистов  с  образом  мыслей,  нравственными,  этическими 
ценностями  классиков  реализма,  в  частности  с  философией  жизнеутверждения  и 
«живой  жизни»;  на  роль  символизма  в  художественном  поиске  неореалистов,  на 
приоритет бытийного относительно идеологического в восприятии мира. Ключевой 
особенностью  нового  реализма  В.А.  Келдыш  полагает  художественно 
воплощенный  принцип  «бытие  через  быт».  Однако  он  достаточно  универсален. 
Бытие изображено через быт и в произведениях Л.Н. Толстого. При рассмотрении 
специфики  неореалистического  метода  определяющим  является,  скорее,  тип 
восприятия  бытия  и  быта.  В.А.  Келдыш  говорит  о  «созерцательности  как 
проявлении внутренней активности, внутреннего противодействия среде» [1]. 
Принимая  концепцию  В.А.  Келдыша,  заметим,  что,  пока  в  науке  выводы  о 
русском  неореализме  не  устоялись,  суждения о  нем  в  ряде  работ  дискуссионны  и 
даже антитетичны. Потому каждое новое исследование вызывает особый интерес. 
В  2005 г.  в Москве  («Флинта»  –  «Наука»)  вышла  в  свет  книга  Т.Т.  Давыдовой 
«Русский  неореализм:  Идеология,  поэтика,  творческая  эволюция».  Жанр  этого 
издания  –  учебное  пособие,  которое  предназначено  для  студентов,  аспирантов, 
преподавателей  гуманитарных  факультетов  вузов,  учителей,  для  специалистов-
филологов.  К  проблеме  неореализма  автор  обращается  не  впервые,  до  этого 
издания  были  конспект  лекций  «Русская  неореалистическая  проза  (1900—1920-е 
годы)» (1996) и монография  «Творческая эволюция Евгения Замятина в контексте 
русской  литературы  первой  трети  XX  века»  (2000).  Представляемая  нами  книга  – 
первая,  в  которой  неореализм  рассмотрен  как  метод  и  как  литературное  течение 
1900—1930-х гг. 

382 
 
Предложенная  Т.Т.  Давыдовой  версия  неореализма  полемична,  на  что 
исследовательница  сама  же  обращает  наше  внимание:  «Неореализм  вызывал  с 
момента его появления в русской литературе в 1900-е гг. и продолжает вызывать по 
сей день споры: В.А. Келдыш, Л.В. Полякова и другие литературоведы считают его 
новым этапом в русском реализме, а A. Шейн, Е.Б. Скороспелова, М.М. Голубков, 
Л.  Геллер  и  многие  другие  полагают,  что  это  –  одно  из  модернистских  течений. 
Последнюю  точку  зрения  отстаивает  и  автор  данного  учебного  пособия»  [с.  8]. 
Итак, неореализм рассматривается как постсимволистское модернистское течение, 
основанное  на  методе,  синтезирующем  «черты  реализма  и  символизма  при 
преобладании последних» [с. 28]. Автор книги опирается на положения статьи B.М. 
Жирмунского  «Преодолевшие символизм» (1916), в которой неореализмом назван 
творческий  метод  акмеистов.  Еще  один  источник  версии  Т.Т.  Давыдовой  – 
концепция  неореализма,  высказанная  в  ряде  статей  Е.  Замятиным.  При  этом 
Замятин,  как  полагает  Т.Т.  Давыдова,  мог  опираться  на  тезу  Вяч.  Иванова  о 
реалистическом  символизме.  В  то  же  время,  приводя  некоторые  коррективы  к 
концепции  Замятина,  исследовательница  пишет:  «В  неореалистических 
произведениях,  наряду  с  символистскими,  существенны  и  импрессионистические, 
примитивистские,  экспрессионистические  способы  типизации  и  изобразительно-
выразительные средства и приемы» [с. 27]. 
Внутри неореализма выделены два подтечения: религиозное и атеистическое. 
К  первому  Т.Т.  Давыдова  относит  творчество  А.  Ремизова,  М.  Пришвина,  С. 
Сергеева-Ценского,  И.  Шмелева,  А.  Чапыгина,  В.  Шишкова,  К.  Тренева,  М. 
Булгакова,  ко  второму  –  И.  Эренбурга,  В.  Каверина,  В.  Катаева,  Л.  Лунца,  А. 
Платонова,  А.  Толстого,  А.  Беляева.  Периодом  максимальной  творческой 
активности неореалистов предлагается считать 1917—1920-е гг., когда происходит 
усложнение  картины  мира  в  философской  проблематике  произведений  Замятина, 
Пришвина, Шмелева, А. Толстого и др. Если исходить из авторского определения 
неореализма, то можно понять, почему из ряда неореалистов «выпадают» И. Бунин 
и  А.  Куприн,  в  творчестве  которых,  на  наш  взгляд,  неореализм  проявился 
чрезвычайно ярко. В то же время к творчеству эстетически им близкого Б. Зайцева, 
поначалу  не  названного  среди  неореалистов,  автор  книги  все-таки  обращается. 
Неореалистическими  оказываются  достаточно  разнородные  тексты,  например 
«Мастер  и  Маргарита»  (1928–1940)  и  исторические  романы  А.  Чапыгина  и  В. 
Шишкова,  «Человек  из  ресторана»  (1911)  Шмелева  и  «Мы»  (1921)  Замятина.  На 
наш  взгляд,  повесть  Шмелева  написана  в  традициях  классического  реализма  и 
принципиально  отличается  от  его  же  неореалистических  «Росстаней»  (1913),  или 
«Пугливой  тишины»  (1912),  или  «Волчьего  переката»  (1913).  «Разин  Степан             
(1925–1926)  и  «Угрюм-река»  (1928–1932)  также  написаны  в  традициях  реализма, 
хотя  в  языке  романа  Чапыгина  и  проявились  модернистские  черты,  а  «Мы»  и 
«Мастер и Маргарита» – модернистская проза. 
Первичным  признаком  неореализма  исследовательница  полагает  синтез 
реалистической  и  модернистской  эстетики,  что  отмечалось  в  статьях  и  других 
авторов.  По  сути,  синонимом  неореализма,  как  это  следует  из  размышлений  Т.Т. 
Давыдовой,  является  синтетизм.  Автор  книги  обращается  как  к  философскому 
контексту  произведений,  так  и  к  их  философскому  содержанию,  однако  сам  тип 
мирочувствования писателя не является определяющим. Но отметим, что, согласно 
концепции автора, чрезвычайно важен принцип мифологизации действительности, 
скорее, на наш взгляд,  характеризующий свойства модернистской поэтики текста, 
чем  интуитивистское,  либо  феноменологическое,  либо  созерцательное  ощущение 
быта. 

383 
 
Впрочем,  мы  не  ставим  перед  собой  задачи  оспорить  концепцию  Т.Т. 
Давыдовой.  Напротив,  мы  относимся  к  высказанным  в  книге  положениям  и 
выводам  со  вниманием  и  уважением.  Она  читается  с  большим  интересом,  в  ней 
есть  интрига,  в  ней  ощутима  твердая  вера  автора  в  свою  идею,  она  оригинально 
построена, наконец, приведенные позиции и аргументы убедительны, если принять 
точку зрения исследовательницы. 
Как полагает автор книги, большую роль в неореалистических произведениях 
играет  миф,  например  в  романах  «Мы»  Замятина,  «Чевенгур»  (1929)  Платонова, 
«Мастер  и  Маргарита»  Булгакова,  а  также  в  «Кащеевой  цепи»  (1927,  1954) 
Пришвина, создавшего миф  о единстве человека и обожествленной природы. При 
анализе  особенностей  поэтики  неомифологического  текста  автор  среди  прочих 
свойств  называет  следующее:  с  одной  стороны,  тяготение  сложных  образов  к 
амбивалентности и синтезированию противоположностей в персонаже, лирическом 
либо  объективированном,  с  другой  –  к  расчленению  образа  на  множество 
двойников, масок. Эту черту Т.Т. Давыдова характеризует как специфическую для 
неореалистической прозы. Далее отмечается метонимический символ, мифологема 
как  знак  сюжета.  Например,  «мифологемы  грехопадения  первых  людей  и  их 
изгнания из рая, скитаний блудного сына, предательства Иуды, суда над Иисусом 
Христом,  его  бичевания  и  крестных  мук,  преображения  и  второго  пришествия 
становятся  важными  эпизодами  в  «Мы»,  «Собачьем  сердце»,  «Мастере  и 
Маргарите»,  «Чевенгуре»,  «Кащеевой  цепи»»  [с.  143].  Далее:  ограничение 
некоторых  текстов-мифов  символами-намеками  на  миф.  Далее:  в  роли  кодов, 
шифров,  поясняющих  скрытый  смысл  текста,  выступает  одновременно  несколько 
мифов.  Далее:  лейтмотивность,  в  целом  орнаментальность  как  прием  построения 
романа-мифа. При определении названной специфики Т.Т. Давыдова опиралась на 
ряд работ, в том числе З.Г. Минц и Д.Е. Максимова. 
В мифотворчестве неореалистов выделено два типа: собственно литературное 
мифологизаторство  и  сциентистское  мифотворчество.  При  этом  делается 
существенная  оговорка:  мировоззрение  в  последнем  случае  не  является 
позитивистским,  что  служит  для  исследовательницы  еще  одним  аргументом  в 
пользу  неореалистичности  таких  текстов,  как  «Рассказ  о  самом  главном»  (1924) 
Замятина,  «Мирская  чаша»  (1922)  Пришвина,  «Роковые  яйца»  (1925)  Булгакова, 
«Потомки  солнца»  (1922)  и  «Лунная  бомба»  (1926)  Платонова,  «Аэлита»  (1923)  и 
«Гиперболоид  инженера  Гарина»  (1925–1926)  Толстою.  Отметим  также  вывод  о 
синтезе  сциентистского  мифотворчества  со  сказочной  фантастикой  и 
национальным  мифом.  Нельзя  обойти  молчанием  и  мысль  о  том,  что  в  картине 
мира Е. Замятина, А. Платонова, А. Толстого, А. Беляева наделенный творческим 
потенциалом  человек  заменил  Бога.  Еще  один  вариант  –  отчасти  выполняющий 
миссию  Бога  дьявол.  В  книге  рассмотрено  художественное  преломление  в  прозе 
Замятина,  Платонова,  Пришвина  учения  об  энтропии.  Причем  замятинское  и 
пришвинское  понимание  революции  с  позиций  энтропии  подано  в  контексте 
отношений  писателей  со  «Скифами».  Этические  проблемы  произведений  –  еще 
один аспект книги, и в связи с этим отметим трактовку таких текстов, как «Дракон» 
(1918),  «Мамай»  (1920),  «Пещера»  (1920)  Замятина,  «Мирская  чаша»  Пришвина, 
«Собачье сердце» (1925) Булгакова. 
Один  из  наиболее  амбициозных  мифов  в  русской  литературе  XX в. –  о 
назначении  поэта,  потому  с  особым  интересом  прочитывается  раздел  «Миф  о 
художнике  в  «Кащеевой  цепи»  М.М.  Пришвина  и  «Мастере  и  Маргарите»  М.А. 
Булгакова». В композиционно ориентированной на жанр сказки «Кащеевой цепи» – 
на это обращает внимание автор – переосмыслены мотивы библейские и гетевские, 

384 
 
умозаключения  В.  Оствальда,  Ф.  Ницше,  Вяч.  Иванова.  Нам  близка  идея  Т.Т. 
Давыдовой  о  том,  что  в  пришвинском  герое  совместились  Христова  готовность  к 
самопожертвованию,  фаустовское  стремление  к  познанию  с  «цельностью 
«естественного»  человека  Ж.-Ж.  Руссо  и  Л.Н.  Толстого»  [с.  273].  При  этом,  как 
справедливо  заключает  автор  книги,  по  своей  философской  направленности  оба 
романа родственны друг другу. 
Книга  Т.Т.  Давыдовой  представляет  для  специалиста  интерес  тенденцией 
систематизировать литературные явления и показать их типологические свойства – 
от мировоззренческих сентенций писателей до типологии героев, жанров, языка. 
Примечателен  анализ  жанровых  поисков  тех  писателей,  которых  Т.Т. 
Давыдова  расценивает  как  неореалистов.  В  литературном  процессе  первых 
десятилетий  века  отмечается  главенствующая  роль  повести,  в  том  числе 
ориентированной  на  древнерусскую  традицию,  например,  на  жития.  Отметим 
разбор  жанровой  специфики  «Уездного»  (1913)  Замятина:  внешний  сюжет,  как 
полагает  автор  книги,  типологически  схожий  с  событийной  стороной  повести  о 
Савве Грудцыне, в частностях отступает от канонического сюжета о блудном сыне. 
Помимо  жанрообразующей  специфики  элементов  текста  рассмотрена  эволюция 
жанров в творчестве того или иного автора. Так, говорится о том, что в «Крестовых 
сестрах»  (1910)  Ремизова  выразилось  каноническое  содержание  жития,  а  в  его 
«Пятой  язве»  (1912)  начинается  переосмысление  агиографической  традиции. 
Описана  связь  повестей  Ремизова,  Шмелева,  Замятина  с  традициями  иконописи: 
редуцированное изображение пейзажа по сравнению с фигурой человека, принцип 
иконных клейм-микросюжетов и проч. Рассмотрены житийные традиции в повести 
Пришвина  «У  стен  града  невидимого  (Светлое  озеро)»  (1909).  Обстоятельно 
анализируются  малые  эпические  жанры,  в  частности  в  прозе  Сергеева-Ценского, 
Замятина, Чапыгина. Показаны жанрово-стилевые искания 1920-х гг., в том числе 
роман-антиутопия –  «неореалистический роман-миф» [с. 185]. Речь идет о романе 
«Мы» Замятина. «Чевенгур» рассмотрен как «социально-философский утопический 
и сатирический роман с элементами антиутопии» [с. 215]. 
 

жүктеу/скачать 4,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: