«развитие науки и инновации в современном мире: проблемы и перспективы»

344 
 
жоғарыдан  студенттердің  білімін  тексеруге  комиссия  келді.  Біздерді  үлкен  залға 
жинады.  Сӛйтіп  студенттерге    «Кешегі  Отан  соғысы  қалай  басталды,  қалай 
жеңілді?»  деп  сұрақ  қойды.  Біз  студенттер  сӛйлеуге  қорқып  отырдық.  Жалғыз 
Рахима  қолын  кӛтерді.  Ол  соғыстың  басталу  себебін,  оның  алдындағы  тарихи 
жағдайды,  неміс  фашисттерінің  жеңілу  себебін  сондай  етіп  айтып  берді,  келген 
комиссия  оның  жауабына  таң  қалды,  біз  студенттерде  кӛп  нәрсені  біліп  қалдық» 
дейді.   
     Ол барлық ӛмірін ғылымға арнады. Ол аспирантураны бітірген соң 1953-жылдан 
Ӛзбекстан  Ғылымдар  Академиясының    Тарих  Институтында    ғылыми  қызметкер 
болып  еңбек  жолын  бастады.  Барлық  ӛмірін  сол  Институтта  ғылыми  қызметкер 
болып  ӛткізді.  Ол  1949-1952-  жылдары    аспирантурада  оқиды.  1953-жылы    28 
жасында  «Ӛзбекстан  ирригациялық  құрылысындағы  халық  әрекеттері(1939-
1940жж)»  тақырыпында    кандидаттық  диссертациясын  қорғайды.    1957-жылы 
сектор  баслығы,  1973-жылы  бӛлім  меңгерушісі,  соңынан  жетекші  ғылыми 
қызметкер  болып  істеді.  2000  жылы  ол  Ӛзбекстан  Ғылымдар    Академиясының 
академигі  болып  сайланды,  1968-жылы  Беруни  атындағы  мемлекеттік  силықтың 
лауреаты,  1985-жылы  Ӛзбекстанға  қызмет  кӛрсеткен  ғылым  ардагері  болды.  Ол 
2001-жылы  16-декабрьде 76 жасында дүниеден ӛтті.    
       Ол  ӛзінің  ең  алғашқы  зерттеуін  ӛз  халқы  үшін  ең  актуаль  проблема  -
ирригацияның  тарихын  зерттеуден  бастады.  Алғашқы  зерттеуін  Ӛзбекстандағы 
ирригациялық  құрылыстағы  халық  әрекеттеріне  арнады. 
Ӛзбекстанның 
ирригациясын  зерттеу  деген  сӛз,  ӛзбек  халықының  соғып  тұрған  жүрек  тамырын 
зерттеу  деген  сӛз.  Ирригация  негізгі  жасау  ӛмірін  диқаншыллыққа  құрған  халық 
үшін  қандай  қызмет  атқаратыны  түсінікті.  Совет  үкіметінің  тоталитар  саясатынан 
ғылымда шындықты айтуға мүмкін болмаған жағдайында ол  архив материалдары 
негізінде ӛзбек диқанының совет үкіметі саясатынан қанша қиналғанын, халықтың 
менталитетіне совет үкіметінің тез-тез ӛзгеріп тұрған ауыл қожалығы саласындағы 
саясатының қарама- қарсы келгендігін жанды реаль факттер арқылы кӛрсетіп берді. 
Ӛзбекстандағы  ирригациялық  құрылысқа  халықтың  қатысын  зерттегеннен  соң,  ол 
ӛзбек  диқанының  совет  үкіметінің  алғашқы  жылдарындағы  қиыншылықтарын,  
ӛзбек  халқының  турмысында  бас  рольді  ойнаған,  халықтың  ғасырлар  бойы 
қалыптасқан  бай  тәжрибесіне  ие  аграрлық  құрылысын  зерттеу  жұмысын  қолға 
алды.  Арадан  он  жыл  ӛткенде  38  жасында  1963-жылы  «Совет  үкіметінің 
Ӛзбекстандағы  аграрлық  саясаты  (1917-1920жж)»  деген  тақырыпында  докторлық 
диссертациясын қорғады.  
       ХХ  ғасырдың  20-жылдарынан  баслап  40  –жылдарына  дейінгі  Ӛзбекстанның 
аграрлық  құрылысының  тарихын  жазу,  халық  үшін  ең  қиын  жылдардың  тарихын 
анализ жасау, ондағы ӛзбек халқының қаһармандық еңбегін кӛрсету оның ғылыми 
еңбектерінің  негізінде  тұрады.    Ӛзбекстанның  аграрлық  құрылысының  тарихын 
жазу,  демек  ӛзбек  халқы  үшін    жасаудың  негізгі  ресурсы    ауыл  қожалығы  болған  
халқымыздың тарихының ең  негізгі, шешуші жылдарының тарихын зерттеу деген 
сӛз.  Ол  халқымыз  үшін  ең  маңызды  болған  саласының  тарихын  зерттеуден 
жалықпады,  ол  ӛзінің  барлық  ӛмірін  ғылымның  осы  проблемасын  зерттеуге 
арнады.    Ӛзбек  диқандарының    тынымсыз  еңбектері,  жер-су  реформасы,    колхоз 
құрылысы,  алғашқы  жастарды  комсомолға  тарту,  кулактарды  класс    ретінде  жоқ 
ету, коллективизация, конфискация, жер аудару,  алғашқы МТС, кушчилар союзы, 
алғашқы артельдер, совет үкіметінің халықтың менталитетін есепке алмай жасаған 
реформалары  халық  үшін  қандай  қиын  ӛткендігін  ғалым  факттер  мен  дәлелдеп 
берді.  Ӛзбек халқының ғасырлар бойы қалыптасқан егін егу, ирригация, аграрлық 
қожалық  бойынша  бай  тәжрибесін,  совет  үкіметінің  тынымсыз  жасаған  жер-су 

345 
 
реформалары  есепке  алмағандығын,  сол  себепті  ӛзбек  диқанының  қиналғандығын 
ғалым  қорықпастан  айта  алды.  Совет  үкіметі  мақта  жетістіруден  дүниеде  тәуелсіз 
ел болу үшін Ӛзбекстаннан талап еткен мақта пландарының халық үшін тіл жетпес 
дәрежеде  ауыр  ӛткендігін  айтты.  Бұны  оның жұмысындағы  факттер  сӛйлеп  берді.  
Ол  ӛзінің  зерттеуінде  «Ӛзбекстанда  аграрлық  реформа  ӛрескіл  түрде  заңсыз,  ӛте 
дӛрекі  қәтеліктер  мен  іске  асты»  деп  айтудан  қорықпады  және  ол  қәтеліктерден 
халықтың қанша қиналғандығын дәлелдеп берді. 
 
           Р.  Х.  Аминова  кеңес  үкіметі  кезінде  еңбек  етті.  Совет  үкіметі  кезіндегі 
тарихты  жазғанда,  партияның  кемшілігін  айту  мүмкін  емес  еді.    Тарих  ғылымын 
зерттеген ғалым  коммунисттер партиясының кӛрсетпесі мен жүруі  қажет еді. Ал, 
Рахима  апаның  еңбектерін  ол  партияның  кӛрсетпесі  мен  емес,  ал  ӛзінің  жүрек 
әмірімен,  тарихқа  обьектив  кӛзқарас  негізінде  шындықты  ғана  жазды.  Ол 
партияның  Ӛзбекстанды  мақтаның  монокультурасына  айналдырып,  халықтың 
жағдайына  қарамай  үлкен  пландарды  бергендігін,  халықтың  мақта  жетістіруде 
қиналғанын, әсіресе әйел-қыздарының жағдайын шындық пен жазып берді. Соның 
үшін оның еңбектері казіргі таңда да ӛз құнын жоғалтқан жоқ. Себебі ол тек ғана 
шындықты  жазды.    Оның  барлық  ғылыми  зерттеулері  Ӛзбекстанның  аграрлық 
құрылысы, колхоз, диқан хожалығының тарихын зерттеуге арналған.  
           Ол  200  аслам  монографиялар  мен  ғылыми  еңбектердің  авторы.  Оның 
монографиялары менен статьялары  Россияда, Германияда, Америкада, т.б. елдерде 
шықты.  Ол  бір  неше  халықаралық  ғылыми  конгресс,  симпозиумдарда    докладтар 
жасап, дүние халықтарын СССР дың аграрлық саясаты мен таныстырды, ӛз халқын  
мақтаныш етті, дүние кӛлеміндегі белгілі ғалымдардың  қатарында болды. 
      Р.  Х.  Аминованың  барлық  ғылыми  еңбектері  совет  үкіметінің  ӛзбек 
диқандарына саясатына, колхоз қурылысы, аграрлық саясатын  зерттеуге арналды. 
«Аграрные  преобразования  в  Узбекистане  накануне  сплошной  коллективизации 
(1925-1929  гг.)»  (  Ташкент,  1960),   « Возвращаясь  к  истории  коллективизации  в 
Узбекистане» (Ташкент,1995), 
«Аграрные преобразования в Узбекистане накануне 
сплошной  коллективизации  (1925-1929гг.)»  (  Ташкент,  1969),  «Осуществление 
коллективизации  в  Узбекистане  (1929-1932гг.)»  (  Ташкент,  1977),  «Колхозное 
крестьянство Узбекистана в годы войны (1941-1945гг.)» ( Ташкент,1979), «Победа 
колхозного  строя  в  Узбекистане  (1933-1941гг.)»  (Ташкент,1981),«Исторический 
опыт  в  сельском  хозяйстве  Узбекистана»(Москва,  1981),  т.  б.  ірі  фундаменталь 
зерттеулері  баспадан  шықты. 
Оның  еңбектері    рус,  ағылшын,  француз,  үнді,  т.  Б. 
тілдеріне аударылған. Ол ӛте терең білімге ие, жан жақтама эрудициясы күшті, ӛте 
мәдениетті,  ӛзінің  шәкірттеріне,  ӛзінен  жәрдем  сұраған  адамдарға  ғамқор,  батыл 
пікірін айта алатын ғалым еді.  
 
Әдебиеттер 
 
 
1. Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. Алма-Ата, 1958  
 
УДК 82.801.6 
ОЛЖАС СҤЛЕЙМЕНОВ - ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ  АҚЫНЫ 
 
Ф. ғ. д., проф. С. Бахадырова, магистр, аға оқытушы Даулеталиева Д.М. 
 
ХГТУ, г. Шымкент, Казахстан 
 
Резюме  
В данной статье рассматривается поэзия Олжаса Сулейменова 
 

346 
 
Summary 
This article presents the poetry of Olzhas Suleimenov 
 
       «Қазақша  ӛлең  жазбаса  да    ӛз  ұлтының  ақыны  болып,  бӛлектеу  аталатын 
жалғыз  ғана  Олжас  Сүлейменов»  дейді    оның  аудармашысы,  ақын  Қадыр  Мырза 
Әли.  Ол  басқа  тілде  жазғаны  мен,  сол    тілдің  иесі  болған    ұлттың    емес,  ал    ӛз 
ұлтының  ақыны  болған.  «Бӛлектеу  аталатын»  сӛзін  ол  бекерге  айтып  тұрған  жоқ. 
Қазір  орыс  тілінде  жазатын  қазақ  ақын,  жазушыларының    арасында  Олжас 
Сүлейменовтің орны шынында да  «бӛлектеу».  Басқа тілде шыны қазақ халқының 
тұрмысы,  қазақтың  қазақы    дүниеге  кӛз-қарасы,  кӛшпелі  тұрмыста  қалыптасқан  , 
кең даланың философ атанған халықтың философиялық ойлары, оның ӛлеңдерінің 
жаны. Ол тӛрт түлік малды  жасаудың негізі етіп алған ата-бабасын кӛкке қӛтереді , 
оның    асау  арғымағы  мен  кең  даласын,  қора-қора  малын,  елін  ерлік  пен  қорғаған 
жауынгер халықын мақтаныш пен жырлайды.      Тірілігі табиғат пен бірге жасаған,   
кең  далада  олар  әрі  жауынгер,  жеңімпаз,  әрі  шаруа,  әрі    далада  аңшылық  пен 
қайнаған, саятшыл халықты сахра даласының патшасы етіп суреттейді.  
Тұмсығындай қасқырдың 
Кӛкке қарап 
Қу мұнара ұлиды жалынышты. 
Бұл  таудың  суреттемесі.  Тау  биік  мұнарасын  кӛкке  қарап  ұлыған  қасқырды    тек 
ғана  нәзік  жанды,  сезімі  күшті    Олжас  ғана  кӛре  алған.  Кӛкке  қарап  жалынышты 
ұлып  тұрған  қасқыр.  Шынында  да  қасқыр  кӛкке    қарап  ұлығанда  оның  үнінде 
қандайда бір жалынышты сарын бар.  
Олжас  ӛлеңдерінде  терең  ой,  ирониялық  мазмұн  беріледі,  бірақ  сол  ирония  терең 
философиялық  мазмұн мен түйіседі.  Оның сӛздерінің әрбірі үлкен уазипаны, ауыр 
жүкті   алып жүреді, бекерге тұрған бір сӛзі  жоқ.Олжастың  ӛзіне тән құбылыс ол 
ешкім кӛрмеген нәрсені кӛреді.  
Қос мүйізді тарамдалған ӛзенді, 
Сиырдария деп атаған қосоқтар. 
  Бұл жерде бір ғана әріп себепті Сыр дария, Сиырдария болып шыққан. Шынында 
да қос мүйіз сияқты тарамданған  . Бұны басқа адам кӛре алмайды, тек ғана ақын 
кӛре  алған.  «Арғымақ»  ӛлеңіндегі  мына  жолдарды  арғымаққа  мініп  шауып  бара 
жатқан образды қандай дәл берген. Дала, даладағы ат, әрине нӛсер шӛптің арасында  
батып  тұрады,  ал  шауып  бара  жатқан  адамға    дала  да,  қала  да    аунап  қалып  бара 
жатқандай  кӛрінеді.  Сол  аттың  шабысы  мен  «аунап  бара  жатқандай»  болған 
қаланы, даланы кӛру жаны сезімтал ақын кӛре алған. 
Дала қандай! 
Даладағы ат қандай! 
Нӛсер шӛпке белшесінен батқандай. 
Құйғытсам бір, 
Дала, 
Қала 
Болады-ау 
Кӛз алдымда аунап жатқандай. 
       Ақынның ӛлеңдері қысқа, терең ой, бұрқасындап жанған жалын, кейде ойшыл, 
кейде оқушысын түйреп, наз етіп,  кейде жұлқып, шаншып, кейде от болып жанып, 
кейде теңіз толқынындай толқынданып әсер етеді.  
Бір жылқы бар әр адамның күшінде, 
Философ бар әр есектің ішінде. 
          Олжас    ӛлеңдерін  бірден  түсіну  қиын.  «Олжасты  бірден  кӛре  қою  қиын. 
Дәлірек айтсақ, Олжас бар. Бірақ айқын емес. Кӛмескі. Күңгір» деп Қадыр Мырза 

347 
 
Әли дұрыс айтады. Оның ӛлеңдері сырын бірден ашпайды. Ол  ӛз ойын ашық айта 
қоймайды,  оның  айтатын  ойы  жасырын,    ол  кӛп  ойлануды  талап  қылады.  Оқушы 
бірден  ақынның  не  айтпақшы  екенін  ұстай  алмайды,  ойланады,  ол  сені  ойлануға, 
пікір жарыстыруға, ӛзі мен пікір таласқа шақырады.  
         Олжастың  ӛлеңдері  ерлікті,  қаһармандықты,  жігерлілікті,  тұрақтылықты  
жырлайтын  балладалық  ӛлеңдер.  Оның  ӛлеңдерінде  батырлық,  ерлік, 
қайсарлықтың  пафосы  бұратылып,  симфония  сияқты  мың  сан  әуен  мен  күңіреніп 
жатады.  Ол  қарапайым  айтатын  сӛзін  үлкен  жігер  мен  айтады.  Оның  ӛлеңдерін 
оқығанда  адамда  таусылмайтын  күш,  қайрат  пайда  болады.  Оның  ӛлеңдері 
қарапайым сӛз емес, ол арпалысқан далада ел қорғаған батырлардың шабысы, Отан 
үшін,  жер  үшін  басын  құрбан  еткен  батырлардың  қайраты,  қылыштасқан 
қылышының  дауысы    келеді.  Оның    «Жүректі  қалай  жұбатам?»  ӛлеңін  оқығанда 
дәл осы картина кӛз алдыңа келеді.   Олжастың  бұл шығармасы ар-намыс, ел-жұрт 
үшін  жанталасып  сауашта  жанын  берген  Отырар  қаласының  батырлары,  ӛздеріне 
тең келмейтін монгол шапқыншыларына жерін берместен жанын берген батырлары 
жырланады.  Ӛлеңді  ерлік,  қаһармандық  хаққында  жазылған  толғау  дегім  келеді. 
Ақын  Шығыстың  атақты  қаласы  Отырардың  бұдан  он  ғасыр  бұрын  монголдар 
тарапынан  жер  бетінен  жоқ  етілуін  жазған.  Ӛлеңді  оқып  отырып  шынында  да 
жүректі кернеген ӛкінішті арманды ойды  жұбататын еш нәрсе таба алмайсың, тек 
сол  мәдениеті  дамыған,  тамылжыған  бау-бақшалы  қаланың  дұшпан  аяғының 
астында қалғаны  үшін күңіренесің, ақын мен бірге отырып жүректі жұбата алмай  
толғанасың. 
Күл талқан болған кент-қала қалды да барды құлазып, 
Ажары қашып даланың мезгілсіз солды гүлі азып, 
Талай да талай нәрсені алғызған еске елжіреп, 
Қайткенде сені жұбатам, 
Қуантам сені, сұм жүрек?! 
Қала жеңілді, бірақ басын құрбан еткен батырлардың жеңілмес жігері , рухы қалды. 
Сол рухты Олжас жүректі қалай жұбатам деп береді. Ол жүректі жұбату қиын.      
      Олжас  шығармашылығы    жанры  жағынан    бай.  Ол  проза,  драматургия, 
киносценария, поэма , ғылыми зерттеулер, т. б., жанрларда да жазды.  Ол «Адамға 
табын,  Жер,  енді»,  «Терезеден  телміріп»,  «Құмырсқа»,  «Қыш  кітап» 
поэмаларының,  «Қызыл  жусан»  атты  екі  сериялы  киносценариясының  авторы. 
Қандай  жанрда  жазса  да    ақын  ӛзінің  «МЕН»ін  романтикалық-лирикалық, 
романтикалық рухы күшті философиялық  ӛлеңдері мен талантының  қырлары мен 
сырларын оқушыға таныстырды..                                                                                                                                                                 
           Олжас алғашқы ӛлеңдер жинағын «Арғымақ» деп атаған. Оның поэзиясының 
Пегасы(ежелгі  грек  мифіндегі  қанатты  ат)  кең  даланы  айқара  шауған  арғымаққа 
ұсайды.  Олжас  алпыс  жылдам  астам  уақыт  сол  арғымақтан  түспестен  поэзия 
арғымағын  шауып  келеді.  Қазақ  халқының  сүйікті  ақыны  Олжастың  поэзия 
арғымағынан  түспеуін  тілейміз,  оның  шығармашылығына  мол  табыс,  ұзақ  ӛмір,  
халық үшін жазған шығармашылық дүниесіне шабыт тілеп қаламыз.  
 
Пайдаланған әдебиеттер 
1.
 
Ахметов З.А., Национально-характерные черты языка поэзии Олжаса Сулейменова 
// в кн. О языке казахской поэзии, А., 1970; 
 
2.
 
Сарсембаева А.Ж., Анафора в поэзии О.О. Сулейменова, А., 2005.
 
 
 

348 
 
ӘОЖ 378 (075,8):57 
ҚЫТАЙҒА САЯХАТ 
Искакова Ә.С., Умарова З.Д., Айдарова А.А. 
«Асықата» ЖОМ, ХГТУ, Шымкент қ., Қазақстан 
 
Резюме 
Путешествие в китай 
Summary 
Putiwestbie  of  kitai 
 
          
Қытай тілін үйрену әлемде жаңа ӛрлеуге кӛтеріледі. 
Қытай  экономикасын  артуы  әлемде  ағылшын  тілінен  басқа  халықаралық 
ортақ тілге жаңа бір тілдің  – Қытай тілінің қосылғандығын кӛрсетті.  Американың 
«Дәуір»  Апталық  журналы  азия  бетінде  26  мамыр  Аұстін  Рамзидің  арнаулы 
тақырыптағы хабарын жариялап, әлемдегі әрі қисы елмен райондағы ӛріс алып келе 
жатқан Қытай тілін үйрену ӛрлеуіне назар аударды.  
Мақалада  Ағылшын  тілін  игергендер  ХХ-ғасырда  үстем  орынға  шыққан 
сияқты Қытай тілін білгендер ХХІ-ғасырда орайды игере алады делінген. Азияның, 
Еуропаның  бір  сыпыра  елінде  және  Америкада  Қытай  тілі  бірте-бірте  жаңадан 
ӛрлеп келе жатқан «сӛзсіз білуге тиісті тіл» болып қалады.  
Қытай  эканомикасының  артуынан  пайда  табуды  ойлаған  адамдар  алдымен 
Қытай тілін үйренуден күресуді ойластыруы тиіс [1]. 
         Қытай мен Қазақстан мемлекет аралық тұңғыш себептік районын құрды.  
         Қытай  мен  Қазақстан  жуықта  шекара  ӛткелі  Қорғаста  Қытай  –  Қазақстан 
Қорғас  халықаралық  шекара  селбестік  орталығын  құрып,  екі  жақты  экономика  – 
салда селбестігін күшейтпекші.  
          Екі елбасшылары құзау салып құрған екі елдің де шекарасын басатын ерекше 
экономика  –  сауда  районы  Қытай  -  Қазақстан  Қорғас  халықаралық  селбестік 
орталығының  жалпы  ауданы  41,36шш.  Ол  тұлғалық  район  және  қосымша  район 
болып  екіге  болып  бӛлінеді.  Қытай  мен  Қазақстан  шекарасын  басатын  тұлғалық 
район негізінен сауданы дамытуға, тауар кӛрмесіне және сатуға, саяхатқа, сондай-
ақ  кемелді  қойма,  тасымал  секілді  қатысты  қызмет  ӛтеу  кәсібіне  пайдалыналыды. 
Қосымша  район  түгелдей  Қытай  шекарасында,  ол  негізінен  импорт  –  экспорт 
мәнерлеу кәсібін қорғамалы бажы зат айналымын дамытады.  
        Қазақстан  Импорт  ететін  шикі  затты  мәнерлеуді,  Орта  Азия  базарына 
мәнерлеген ӛнімдерді экспорт етуді негіз етеді. 
       «Қытайдағы  аз  ұлттардың  мәдениеті  туралы  қысқаша  шолу»  баспадан  шығып 
таратылды [2]. 
         Қытай  мемлекеттік  Ұлт  Істері  комитеті  еліміздегі  ұлттар  мәдениетін 
зерттейтін әйгілі мамандарды ұйымдастырып жаздырған «Қытайдағы аз ұлттардың 
мәдениеті  туралы  қысқаша  шолу»  атты  кітапті  Қытайдың  ұлттар  баспасы  жуырда 
басып  таратты.«Қытайдағы  аз  ұлттардың  мәдениеті  туралы  қысқаша  шолу» 
Қытайдағы  аз  ұлттар  мәдениетінің  формациясы  мен  дамуы  әр  қырының  жалпы 
беттік байымдалды.  
         Бұл  кітап  –  Қытайдағы  ұлттар  аз  ұлттар  мәдениетінің  зерттеу  саласындағы 
маңызды жетістік, ол ескерткіш сипатты мәнге ие. 
Қытайдың  мұнайды  барлау  –  ашудағы  техникасы  халықарада  алдын  бермей 
келеді. 
Қытай  мұнай  топ  серіктестігінен  келген  хабардан  айтуынша,  Қытай  мұнай 
саласының  геологиялық  барлау  мен  мұнай  –  газ  алабын  барлау  саласындағы  кӛп 

349 
 
түрлі  техникасы  халықарада  алдағы  ӛткен,  Қытайдың  құрлықтары  және  теңіздегі 
мұнай  -  газ  байлығын  анықтау  ӛрісімен  жинау  –  алу  мӛлшерін  жоғарлатудың 
болашағы 
зор. 
Қытайдың  мұнай  саласы  талай  жылдардан  бері  ғылым  техника  алға  басарлығына 
табанды  болып  дербес  жаңалық  жасауды  кӛрнектелендіріп,  жоғарғы  деңгейлі 
дербес білім меншік құқығы бар кӛптеген жаңалық табыстарына қол жеткізді.  
Олар 29 түрден мемлекеттік ғылым – техника алға басарлығы силығын алды ; 
Құқық  берген  пәтентті  26-46ға  жетті  ;  10  түрде  уневерсалды  интегралды  кемелді 
техника,  15  түрде  арнаулы  ерекше  техника  жаратты.Қытайда  телефоннан 
пайдаланатындардың саны 780 млн – нан асты. 
Қытайдың  информация  кәсібі  министрлігінің  21  маусымда  жариялаған 
санағына 
қарағанда 
мамырдың 
соңына 
дейін 
Қытайда 
телефоннан 
пайдаланатындардың жалпы саны 780 млн нан асқан, оның ішінде жылжымайтын 
телефон 360 млн. 300 мыңнан,ұялы телефон 420 млн-нан асқан. 
Санды мәліметтерге қарағанда үстегі жылдан бері Қытайда ұялы телефоннан 
пайдаланатындардың  саны  біршама  тез  артқан,  айлық  орташа  арту  мӛлшері  54 
млн.788 мыңға жеткен;  
Жылжымайтын  телефонның  артуы  бір  шама  орнықты  болып  айлық  орташа 
арту мӛлшері 25 млн 788 мыңға барған. Санаққа қарағанда мамыр айының соңына 
дейін Қытайды почта - телеграф хабарласу кәсібінің кірісі 287 млрд 82 млн юанға 
жеткен [3]. 
 
Әдебиеттер 
1. «Кӛрші» журналы. 
2. 5-6-7-8 сыныптағы оқулықтар. 
3. Ортағасырдағы дүние жүзі тарихы. 
 
 
СОЦИАЛЬНОЕ ПРОЕКТИРОВАНИЕ КАК ОДИН ИЗ МЕХАНИЗМОВ ДУХОВНО-
НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ УЧАЩИХСЯ 
 
Боткина Г.М. 
Муниципальное автономное общеобразовательное учреждение средняя общеобразовательная школа 
№ 11 (г.Томск, Российская Федерация) 
 
Түйін 
Бұл мақалада қазіргі әлемде оқушылардың рухани-адамгершілік білім беру технологиясының 
қоғамдық жобалау мәселелерін талқылайды. 
 
Summary 
This article presents the issues of social engineering, which acts as the technology of spiritual and moral 
education of pupils in the modern world
.
 
 
          
Модернизация  современной  системы  образования  в  России  направлена  на 
решение  многих  вопросов,  один  из  которых  связан  с  повышением  духовно  – 
нравственной  культуры  современных  школьников.  Выпускник  школы  должен 
обладать  не  только  базовыми  знаниями  и  представлениями  в  различных 
предметных  областях,  иметь  навыки  социализации  личности,  уметь  правильно  и 
адекватно  использовать  теорию  на  практике,  но  и  быть  высоконравственной 
личностью, с собственной социальной позицией.  
          Обеспечение  духовно-нравственного  развития  и  воспитания  личности 
гражданина  является  ключевой  задачей  современной  государственной  политики 

350 
 
Российской  Федерации.  И  школа  сегодня  должна  научить  ребенка  следующим 
социальным  умениям:  адекватно  оценивать  собственный  потенциал  и  находить 
возможности для его реализации; выбирать систему нравственных ценностей; быть 
готовым 
к 
ответственному 
исполнению 
обязанностей 
гражданина;  
приспосабливаться    к  меняющимся    социальным  условиям;  быть  нацеленным  на 
успех  выбранной  деятельности; понимать и принимать выбор  другого человека. 
Внедряемая  в  образованиепроектная  деятельность  выступает  как  один    из 
результативных механизмов духовно-нравственного воспитания взрослых и детей, 
одна из высокоэффективных технологий обучения и воспитания.  
          Решение 
поставленных 
задач 
невозможно 
представить 
без 
высокоэффективных 
технологий, 
определение 
которых 
прописано 
в 
педагогическом  энциклопедическом  словаре:  «Педагогическая  технология, 
совокупность  средств  и  методов  воспроизведения  теоретически  обоснованных 
процессов  обучения  и  воспитания,  позволяющих  успешно  реализовывать 
поставленные  образовательные  цели.  Педагогическая  технология  предполагает 
соответствующее  научное  проектирование,  при  котором  эти  цели  задаются 
достаточно  однозначно,  и  сохраняется  возможность  объективных  поэтапных 
измерений и итоговой оценкидостигнутых результатов». 
          Социальный проект – проект, 
направленный на решение социальных проблем 
в  сфере  образования,  искусства,  культуры,  общественной  жизни. 
Необходимость 
работы  над  проектом  проявляется  в возможности  создания  условий  для 
гармонизации  опыта  коллективных  и индивидуальных  отношений,  в воспитании 
учащегося,  возможно,  не  очень  успешного  в  учебе,  коллективом  сверстников 
в процессе  социально  значимой  деятельности.  Конечной  целью  данной 
деятельности является обогащение собственного духовного мира   (духовный мир, 
по мнению автора учебника «Основы православной культуры»  А.В. Кураева, «это 
знания  и  информация,  содержащаяся  в  книгах,  произведениях  искусства  и  кино, 
отношения между людьми…»   и положительное воздействие на окружающих. 
          Социальному  проектированию,  различным  его  аспектам  посвящены  работы 
Н.Г.Алексеева,  О.Е.Бочарова,  К.М.Кантора,  В.А.Лукова,Г.Е.  Муравьевой,  О.Г. 
Прикот,  А.В.  Розенберга,  В.М.  Розина  ,  В.Ф  Сидоренко  В.З.  Юсупова, 
Л.А.Радченко, 
А.Н.Кошечко 
и 
др. 
Исходные 
принципы 
социального 
проектирования  разрабатывались  Н.А.  Аитовым,  Я.  Дитрихом,  Т.М.  Дридзе,  И.К. 
Корниловым,  И.И.  Ляховым.  А.Г.  Роппопортом,  Т.  Тиори,  Ж.Т.Тощенко,  Д. 
Фраемю,  Г.П.  Щедровицким  и  другими.  Наиболее  подробно  сущностные 
характеристики  социального  проектирования  представлены  в  работе  В.И. 
Курбатова и О.В Курбатовой.     
          На  основе  сравнения  сущности  проектирования  с  близкими  по  содержанию 
процессами (предвидение, прогнозирование, моделирование, планирование) авторы 
пришли  к  заключению  о  том,  что  проектирование  –  это  вид  опережающего 
отражения  объекта  или  явления,  включающий  в  себя  предвидение, 
прогнозирование,  моделирование,  программирование  и  планирование,  но  не 
тождественный им.   
           В качестве основных функций проектирования О.Е. Бочаров выделяет: 
оказание влияния на социальное окружение, в котором оно реализуется; 
ориентацию на конкретные социальные, пространственные и временные условия; 
оказание  образовательного  воздействия  на  участников,  формирование  у  них 
навыков исследовательской деятельности; 
стимулирование  создания  концепции,  модели,  программы  решения  социально 
значимой проблемы как интеллектуального продукта; 

351 
 
оценку  эффективности  изменений,  которая  связывает  идею  и  еѐ  воплощение  в 
реальном проекте. 
          Социальное  проектирование,  бесспорно,  выступает  как  технология  духовно-
нравственного  воспитания  учащихся  в  современном  обществе,  где    главный 
педагогический  смысл  этой  технологии  –  создание  условий  для  социальных  проб 
личности.  По  мнению  Л.А.  Радченко,  «именно  социальное  проектирование 
позволяет  воспитаннику  решать  основные  задачи  социализации:  формировать  Я-
концепцию  и  мировоззрение;  устанавливать  новые  способы  социального 
взаимодействия с миром взрослых». 
Как  и  любая  другая  учебная  деятельность,  метод  проекта,  за  которым  «будущее, 
недаром  он  отнесен  к  технологиям  XXI  века,  предусматривающим  умение 
адаптироваться  к  стремительно  изменяющимся  условиям  жизни  человека  в 
постиндустриальном 
обществе», 
не 
может 
быть 
освоен 
учащимися  
одномоментно». 
Метапредметные 
умения, 
навыки 
межличностного 
взаимодействия,  приобретенные  в  других  видах  деятельности,  способность  к 
продуктивной  деятельности,  общий  уровень  культурного  развития  –  те  критерии, 
которые 
способствуют 
созданию 
и 
реализации 
интересных 
научно–
исследовательских проектов учащихся. 
По определению А.Н.Кошечко, «существуют два реальных результата проделанной 
работы. Первый (скрытый) – это педагогический эффект от включения школьников 
в  процесс  «добывания»  знаний;  формирование  личностных  качеств  учащихся, 
мотивация,  рефлексия,  умение  делать  выбор  и  осмысление  последствий  данного 
выбора, результатов собственной деятельности (эта часть работы над проектом, как 
правило,  не  учитывается  учителем  и  к  оценке  предъявляется  сам  проект).  Вторая 
составляющая  оценки  результата  –  это  сам  проект.  Оценивается  не  объем 
усвоенной  информации  (что  изучено),  а  ее  применение  в  деятельности  для 
достижения поставленной цели». 
          Для  педагога  участие  в  проектной  деятельности  с  учащимися  –  это  способ 
улучшения  качества  педагогического  взаимодействия  на  основе  межличностного 
общения.  Приобретѐнные  знания,  пережитые  чувства  и  отношения,  совершенные 
действия  развивают  человека  как  личность,  способствуют  формированию  его 
компетентности, идентичности.  
Как  показывает  опыт,  метод  проектирования  и  реализация  конкретных  проектов, 
направленных  на  решение  актуальных  проблем,  позволяет  не  только  добиться 
позитивных  изменений  в  целом  в  ОУ,  но  и    влиять  на  развитие  и    воспитание 
личности.  При  этом  главную  воспитательную  функцию  выполняет  школа, 
направляя подростка к позитивной демонстрации своего внутреннего мира – через 
мысли,  поступки  и  желание  делиться  накопленным  опытом  с  окружающими. 
Именно  это  является  генеральным  результатом  формирования  личности, 
прописанным  в  ФГОС  нового  поколения.  Работа  над  проектом  показывает,  что 
«нужно  учить  тому,  что  действительно  пригодится.  Ведь  только  тогда  наши 
выпускники  смогут  достойно  представлять  достижения  российского  образования, 
только  тогда  они  смогут  реализовывать  себя  и  стать  по-настоящему 
востребованными, самодостаточными и конкурентоспособными членами социума». 

жүктеу/скачать 4,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: