Список использованных источников

89 

 

т.е.  наличием  в  их  развитии  гусеницы,  представляющей  собой  червеобразную 

личинку, и куколки [2, стр 238]. 

Голубянки (Lycaenidae) – самое крупное семейство в мире среди дневных 

бабочек, включающее в себя около 6000 видов и 416 родов [4]. Они занимают 

второе  место  по  величине  после  совок,  и  включают  в  себя  40%  от  всех 

известных  бабочек.  В  Казахстане  около  четырехсот  видов  бабочек. Из  них 

около 130 видов составляют Голубянки [3, стр. 62]. 

Материалом для исследования данной группы послужили как собственные 

сборы  голубянок,  проводившиеся  в  период  с  2013  по  2015  годы,  так  и 

обработка коллекционных фондов Научно-исследовательского центра проблем 

экологии  и  биологии  Костанайского  государственного  педагогического 

института. За период исследований проанализировано 596 видов чешуекрылых, 

среди  которых  доля  Голубянок  составила  15,4  %  от  общего  числа 

обследованных экземпляров (рис. 1). 

 

Рисунок 1. Относительное число Голубянок (Lycaenidae) к общему числу 

собранных видов чешуекрылых Костанайской области 

 

На  территории  Костанайской  области  зарегистрировано  17  видов 

голубянок относящихся к  7 родам (рис. 2).  

 

15%

85%

Семейство 

Голубянки 

(Lycaenidae)

Другие 

чешуекрылы

е

32%

1%

54%

9% 1%

1%

3%

Количественное соотношение видов по 

родам

Род Lycaena

Род Callophrys

Род Polyommatus

Род Plebejus 

Род Glaucopsyche

Род Meleageria

Род Satyrium

90 

 

 

Рисунок 2. Видовая насыщенность родов бабочек голубянок Костанайской 

области (в %%) 

 

 Голубянки активны только днем. Обычно мелких, реже средних размеров, 

размах  крыльев  не  превышает  40  мм.  Сверху  крылья  какого  –  либо  одного 

цвета  -  синие,  фиолетовые,  красно-оранжевые,  зеленые,  желтые  или 

коричневые. Снизу они обычно светлые, с мелким рисунком из черных точек, а 

по  краям  блестящих  и  желто-оранжевых  пятнышек.  У  подавляющего  числа 

видов  выражен  половой  диморфизм.  У  самца,  обычно  сверху  крылья  яркой 

окраски,  а  у  самок  желтовато-  коричневых  тонов.  Задние  крылья  примерно  у 

трети  видов  имеют на нижнем  конце один или два хвостика.  Усики обычно  в 

чередующихся  черных  и  белых  колечках.  Гусеницы  обычно  голые, 

слизнеобразной  формы,  с  очень  маленькой  головой.  Куколки  короткие, 

бочонкообразные [5, стр. 3].  

Одной  из  особенностей  бабочек  семейства  Голубянок  является  их 

симфилия  с  муравьями.  Более  половины  видов  мировой  фауны  голубянок 

(Lycaenidae)  связаны  в  своем  жизненном  цикле  с  муравьями  и  могут  быть 

отнесены  к мирмекофилам.  Взаимоотношения  муравьев  и  голубянок  могут 

варьировать  от  факультативных  до  облигатных  и  от  мутуализма  до 

паразитизма. 

Сожительство 

характерно 

между 

бабочкой 

аргусом 

(Lycaenaargus) и Formica cinerea. В период, когда гусеницы бабочки находятся 

на  первых  стадиях  развития,  муравьи  отыскивают  их,  отбивают  на  них  такт 

усиками и затаскивают их в свои гнезда, так как гусеницы имеют тот же запах, 

что и личинки муравьев. Гусеницы становятся полноправными членами семьи 

муравьев:  они  проползают,  следуя  за  муравьями,  во  внутренние  помещения  -  

гнезда. Здесь же они окукливаются, находясь под защитой муравьев от хищных 

мух, ос, хищных жуков. Гусеница данной бабочки приспособлена к симфилии с 

муравьями,  чему  способствует  выделение  ароматических  веществ  из  длинной 

щели  на  последнем  членике  тела.  [6,  стр.  17].  Вышедшие  из  яйца  молодые 

гусеницы голубянки икар (Polyommatus icarus (R

OTTEMBURG

)) вначале развития 

питаются  на  листьях.  Они  выделяют  секрет  с  особым  запахом,  «маскируясь» 

таким  образом,  под  личинок  муравьев.  Муравьи  относят  их  в  муравейник  и 

кормят  наравне  с  собственным  потомством.  При  этом  гусеницы  не  только 

обкрадывают  личинок,  но  и  поедают  их.  Некоторые  гусеницы  голубянок  

имеют,  кроме  того,  звукоиздающие  органы,  регулирующие  поведение 

муравьев.  Большинство  видов  голубянок  из рода Maculinea развиваются 

в гнездах 

лишь 

одного 

вида 

муравьев, 

но 

гусеницы Maculinea  alcon используют  муравьев  разных  видов,  причем 

в разных  участках  ареала  виды-хозяева  разные  (рисунок  3).   Муравьи  нашли 

способ противостоять этим хищникам. Запах их личинок постоянно меняется, и 

выживают только те гусеницы, которым удалось подстроиться под эталон. Это 

не  позволяет  голубянкам  слишком  сильно  увеличить  численность  и  довести 

муравейник до гибели.  

91 

 

 

 

 

Рисунок 3. Гусеницы (слева) и куколки (справа) голубянки Maculinea 

alcon в гнезде муравьев Myrmica rubra (источник: 

http://bioold.science.ku.dk/drnash/pics/alcon/

) 

 

Неразрывную связь Голубянок с муравьями  доказывает следующий факт. 

Голубянки  Арион  (Maculinea  arion)  полностью  исчезли  в  Великобритании  в 

1979  году.  Год  спустя  колонии  этих  насекомых  были  завезены  в  страну  из 

Швеции,  однако  для  восстановления  численности  популяции  ученым 

потребовалась четверть века. Столь длительный срок был необходим биологам 

для  того,  чтобы  понять,  что  стало  причиной  исчезновения  голубянок,  и 

восстановить 

нарушенные 

условия.Оказалось, 

что 

для 

размножения Maculineaarion необходим  определенный  вид  муравьев.  Бабочки 

«обманывают» муравьев вида Myrmica sabuleti, подкладывая им свои личинки. 

Личинки  голубянок  развиваются  в  муравейниках,  питаясь  личинками 

«хозяев».Ученые  выяснили,  что  исчезновение  бабочек  стало  следствием 

вымирания  муравьев.  В  свою  очередь, Myrmica  sabuleti исчезли  по  причине 

того,  что  в  месте  их  обитания  опустилась  температура.  Похолодание  было 

вызвано  увеличением  высоты  травы  (и,  соответственно,  плотностью  тени), 

которую  перестали  поедать  вымирающие  от  миксоматоза  кролики.Только 

восстановив  всю  цепь  событий,  ученые  смогли  вернуть  необходимые 

голубянкам  условия.  В  настоящее  время  в  Великобритании  насчитывается 

более  30  колоний Maculinea    arion,  а  суммарная  численность  бабочек 

превышает  пять  тысяч  особей.Полученные  учеными  результаты  и 

применявшиеся  ими  методики  могут  оказаться  полезными  экологам  по  всему 

миру.  Из-за  деятельности  человека  и  изменения  климата  множество  видов 

животных подошли к грани вымирания. 

Обитают  голубянки  в  разнообразных  ландшафтах  от  пустынь  до 

высокогорий. Бабочек чаще всего можно увидеть у свежего помета или у луж, 

на  мокром  песке,  особенно  в  жаркую  погоду.  Среди  голубянок  нет  серьезных 

вредителей  сельского  хозяйства,  однако  основная  масса  видов  являются 

хорошими  опылителями  ценных  кормовых  растений,  в  основном  бобовых. 

Кроме того гусеницы нескольких десятков видов голубянок питаются тлёй, чем 

92 

 

естественно  вносят  свой  положительный  вклад  (с  точки  зрения  человека)  в 

борьбу  с  вредителями  садов  и  огородов.  [3,  стр.  62-63].  Большая  часть  видов 

данного  семейства  полезны,  так  как  имаго,  питаясь  цветочным  нектаром, 

опыляют при посещении цветков многие травянистые и древесные растения, а 

их  гусеницы  участвуют  в  почвообразовательных  процессах,  перерабатывая 

зеленые части растений. 

В образовательном процессе следует уделять должное внимание вопросам 

по изучению и сохранению бабочек, так как деятельность человека приводит к 

глобальным  переменам  в  природной  среде.  Поэтому  любовь  и  бережливое 

отношение к природе следует закладывать уже с детства.  

 

Список использованных источников 

1.

 

Кузнецов  В.  И.,  Стекольников  А.  А.  Новые  подходы  к  систематике 

чешуекрылых мировой фауны. – Труды ЗИН, СПб.: Наука, 2001. – 462 с.  

2.

 

Бей-Биенко  Г.Я.  Общая  энтомология:  Учебник  для  университетов  и 

сельхозвузов . – 3-е изд., доп. – М.: Высш. школа, 1980. – 416 с. 

3.

 

А.Б.  Жданко,  В.Л.  Казенас.  Бабочки:  Белянки  и  Голубянки  (тип 

Членистоногие,  класс  Насекомые).  Серия  «Животные  Казахстана  в 

фотографиях». - Алматы, 2013. - 160 с. 

4.

 

А.Б.  Жданко,  В.Л.  Казенас.  Бабочки:  Белянки  и  Голубянки. 

Серия«ЖивотныеКазахстана в фотографиях». –  Алматы, 2013. - 160 с. 

5.

 

Артемьева  Е.А.  Голубянки  Ульяновской  области  (учебно-методическая 

разработка). Ульяновск:УГПУ им. И.Н. Ульянова, 1996. – 23 с. 

6.

 

Моргун  Д.В.  Булавосые  чешуекрылые  европейской  России  и 

сопредельных стран. М.: МГСЮН, 2002. – 208 с. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

93 

 

 

 

 

СЕКЦИЯ № 2. ХИМИЯ 

 

Нурушева А.Б.

1

, Ергалиева Э.М.

2

, Арыкпанова С.Б.

3

 

1.

 

Ғылыми жетекшісі, химия магистрі, аға оқытушы 

2.

 

Ғылыми жетекшісі, химия магистрі, оқытушы 

3.

 

«Химия» мамандығының 4 курс студенті, жаратылыстану ғылымдар 

кафедрасы 

 

«ЗАТ ҚҰРЫЛЫСЫ» КУРСЫ ПРАКТИКУМЫНДА КВАНТТЫ-

ХИМИЯЛЫҚ ЕСЕПТЕУЛЕРДІҢ ПАЙДАЛАНЫЛУЫ 

 

Заттарды  құрастыру  курсында  «Молекулалар  симметриясы»  тақырыбы 

зерделенді,  осы  тақырып  бойынша  практикалық  сабақтар  жүргізіледі: 

«Молекулалар  симметриясы  теориясының  элементтері»,  «Симметрияның 

нүктелі топтары», «Олардың симметриясы бойынша полярлық және полярлық 

емес  молекулаларды  және  изометрлерді  анықтау»,  «Молекуланың  электрлік 

дипольдік  моменті»  (практикалық  сабақтар),  «Классикалық  теория  және 

кванттық  механикадағы  электрлік  дипольдік  момент»,  «Поляризациялау 

эллипсоиды және молекула симметриясы» (ОЖСӨЖ). 

 

«Молекулалар  симметриясы»  тақырыбы  молекулалар  құрылысын 

математикалық  әдістермен  зерделеуді  қарастырады  және  барлық  курстың 

теориялық іргетасы болып келеді. 

Теориялық кіріспе   

Молекуланың  кеңістікті  құрылысын  қарастыру  молекуланы  үш  өлшемді 

кеңістіктегі  геометриялық  дене  ретінде  қабылдау  туралы  стереохимиялық 

түсініктермен негізделді. Бұл стереохимияға кейбір геометриялық түсініктерді, 

негізінен дене симметриясының элементтері мен операцияларын енгізуді талап 

етеді. 

Симметрия элементтері [1] – бұл геометриялық орындар, оларға қатысты 

симметрия  операциялары  жүзеге  асырылады.  Симметрия  операциялары  –  бұл 

геометриялық операциялар, олар симметрия элементтерінде жүзеге асырылады 

және  нысанды  (молекуланы)  айырықсыз,  баламалы  немесе  ұқсас  бағытқа 

ауыстырады.   

Дипольдік  момент  [2]  –  молекуланың  электрлік  симметриясын 

сипаттайтын маңызды молекулярлық тұрақты шама.   

Дипольдік  моменттің  пайда  болу  себебі  бірнеше  фактор  болып  келеді.  

Бірінші кезекте – табиғаттағы атом молекулаларын құраушы айырмашылықтар. 

Екі атомды молекула үшін μ = 0, егер ол екі бірдей атомнан тұрса. Екі атомды 

молекулада  әртүрлі  табиғатты  атомдармен  тұрақты  дипольдік  момент  пайда 

болады, өйткені атомның электронды тығыздықты итеруші қабілетін көрсететін 

әртүрлі  электрлік  қайшылықтар  салдарынан  электронды  тығыздықтың 

94 

 

асимметриясы  пайда  болады.  Басқа  себептер  –  атом  орбитальдерінің  әртүрлі 

гибридтік күйлері.  

Дипольдік моментті анықтау моменттері қосымшаланған электрлік өрістің 

бейімделу әсерін табуға негізделген.  

Тапсырма  

1.

 

Синиль  қышқыл  симметриясының  нүктелі  тобын  анықтаңыз  және 

практикалық жұмыс үшін дәптерде оның дипольдік моментін санаңыз.   

2.

 

Кванттық-химиялық  бағдарламаларда  Синиль  қышқыл  молекуласының 

симметриясын және дипольдік моментін анықтаңыз:  

a.

 

Синиль қышқыл молекуласын құрастырыңыз. 

b.

 

Молекулаға оңтайландыру жүргізіңіз. 

c.

 

Дипольдік момент векторының бейнесін ретке келтіріңіз.   

d.

 

 log-файлды  ашыңыз,  ондағы  дипольдік  момент  белгісін  және 

симметрияның нүктелі тобын табыңыз.   

3.

 

Көрсетілген  алгоритм  бойынша  молекулаларға  арналған  есептеулерді 

орындаңыз: SO

2

, SO

3

, SF

6

,  CH

3

-CHFCl 

Өзідігінен,  сонымен  қатар  анықтамалық  деректермен  орындалған 

есептермен  HyperChem  саналған  мәндерін  салыстырыңыз.  Сараптамалық 

деректер  сәйкестігі  негізінде  есептерге  арналған  нақты  әдісті  және 

бағдарламаны табыңыз.  

Жұмыстың барысы 

1.  HyperChemбағдарламасын  іске  қосыңыз  [3,  4].Синильқышқылының 

молекуласын салыңдар. 

Ол  үшін  көміртек  атомын  таңдаңыз,жұмыс орынында  этан  молекуласын 

салып,содан  кейін  азот  атомын  көміртек  атомына  ауыстырыңыз,Draw  with 

Nitrogen таңдап,атомдардың валенттілігін ескере отырып,кратную байланысын 

орнатыңыз.Сутектің атомын қосып және  

AddH&ModelBuild  меню  пункті  Build  көмегімен  Синиль  қышқылының 

стандартты мәндерімен бірге байланыстардың ұзындығын алып моделін жасау. 

 

 

 

1-сурет.Синильқышқылыныңстандартты мәндерінің моделі 

 

95 

 

3. Setup менюінде жартылау эмпирикалық әдістің РМ3 есебін таңдау 

 

 

2-сурет.Жартылай эмпирикалық әдістің РМ3 орнату.РМ3 әдісін таңдау 

 

4. log-файлын протокол  есебін іске қосу 

File менюінде StartLog таңдау.Файлға атын беру және   протокол есебінің 

толық  жазылу  дәрежесін  молекулярлық-механикалық  есептеу  Mechanics  print 

level = 9 орнату. 

 

 

 

3-сурет. log-файлды іске қосу 

 

5. 

Геометриялық 

молекуланың 

оптимизациясын 

есептеп 

шығаруCompute>Geometry  Optimization  менюінде  Геометрияның  оптимизация 

процесін  бастау.  Оптимизация  процесс  аяқталғаннан  кейін  терезенің  төменгі 

жағында Converged=YES пайда болып және менюдің блогы жоғалып кетеді 

 

96 

 

 

 

4-сурет.Молекуланыңоптимизациясы.Молекуланың 

оптимизациясыныңпараметрлер терезесі 

 

 

 

5-сурет.Молекуланың оптимизацияланғанэнергиясы 

 

6.  log-файлды жабу 

File>StopLog  таңдау. 

 

6-сурет. log-файл жазбасын тоқтату  

97 

 

7. Жартылай эмпирикалық әдістің нәтежелерін интерпретациялау 

Дипольдік моменті есептеу және векторлардың бағыттарын көрсету 

Вектордың  дипольдәк  моментін  көрсету,  Display>Show  dipole  moment 

таңдау.Берілген    команда    қол  жетімді  болмаса(сұр  түс),онда  молекуланың 

есептеуін қайта іске қосу қажет(меню Compute>Single Point).модульдің диполь 

моментінің мәндері log-файлға келтіріледі.  

 

7-сурет.Синильқышқылының молекуласының вектордың дипольдік моменті 

 

Дипольдік  моменттің  мәні  log-файлде  молекуланың  оптимизация  үшін 

файлдың соңында орналасқан.Барлық мәндер Дебай(D) бірлігінде. 

 

8-сурет. log-файлынан фрагмент 

Симметрияның  нүктелі  тобы  Molecular  Point  Group  тармағында 

молекуланың энергетикалық сипаттамаларынан  кейін  log-файлда орналасқан 

 

9-сурет.Синильқышқылыныңсимметрияның нүктелі тобы 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 

1.  Кобзев  Г.И.  Применение  неэмпирических  и  полуэмпирических  методов  в 

квантово- химических расчетах. – Оренбург: ГОУ ОГУ, 2004. – 543 c. 

2.  Young  D.C.  Computational  Chemistry.  -  New  York:  Wiley&Sons,  -  2001.  –  Р. 

398.. 

3. Hypercube, INK // режим доступа: 

http://www.hyper.com/

 

4. HyperChem® Computational Chemistry. Canada: Hypercube, inc. 1996. – 350 р.  

 

 

Жұмағалиева Б. М.

1

, Әскербек З.Ж.

2 

1. Ғылыми жетекшісі, химия ғылымдарының кандидаты, доцент 

2.«Химия» мамандығының 4 курс студенті, жаратылыстану 

ғылымдар кафедрасы 

 

ҚОРШАҒАН ОРТА СУЛАРЫНЫҢ ҚЫШҚЫЛДЫҒЫН ЗЕРТТЕУ 

 

98 

 

Жаңбыр мен қар көрсеткіштері ауа ластануының индикаторы 

Қоршаған  орта  азот  тотықтары  мен  күкірт  тотықтарының  әсерлері 

жергілікті,  аймақтық  және  ғаламдық  деңгейлерде  көрініс  табады. 

Атмосфераның  күкірт  және  азот  тотықтарымен  жергілікті  және  аймақтық 

деңгейде  ластануының  экологиялық  қауіп-қатері  олардың  күкірт  және  азот 

қышқылдарын  түзіп,  атмосфералық  жауын-шашындарда  еріп  кетуге  және  жер 

бетіне қышқылдық жауындар күйінде төгілуге қабілетті келетіндігінде. 

Қышқылдық  жауын-шашындар  дегеніміз-құрамындағы  шығу  тегі 

техногенді  күкірт  және  азот  қышқылдарының  көп  болуы  есебінен  әрекеті 

әлдеқайда  қышқылды  болып  келетін  (аймақтық  фон  деңгейлерімен 

салыстырғанда)  атмосфералық  жауын-шашындар.  Жаңбырлы  судың  әдетте 

әлсіз  қышқыл  (pH=5,6)  реакциясы  болады,  бұл  атмосферадағы  көмір  қышқыл 

газының  еруімен  негізделген.  pH  деңгейі  5,5-тен  төмен  болатын  жауын-

шашындарды қышқылдық деп атайды. Әлемнің өнеркәсіптік дамыған елдерінің 

көпшілігінде жаңбыр суының қышқылдылығы бірнеше есе артады, әсіресе шық 

пен тұманның қышқылдығы көп.[1] 

Ауа құрамын ластайтын заттардың негізгі көрсеткіштерін жауынды немесе 

қар суын зерттеу арқылы да анықтауға болады. Себебі қар қабаты ауаға түскен 

барлық  заттарды  өз  құрамына  жинайды.  Сондықтан  қардың  анализі  тек  қана 

оның  ластануын  емес,  онымен  қатар  ауа  құрамының  ластануын  және  ауа 

ластануы  салдарынан  топырақ  пен  судың  ластануын  көрсететін  қолайлы 

индикатор 

болып 

табылады. 

Ауа 

құрамын 

ластайтын 

заттардың 

концентрациясы  қар  бетіне  құрғақтай  да,  ылғалды  түрде  де  түсуі  салдарынан 

ауа  құрамындағы  мөлшерден  әлде  қайда  жоғары  болады,  сондықтан  олардың 

мөлшері сенімді қарапайым әдістермен анықталады.  

Соңғы жүз жылдың ішіндегі зерттеу нәтижелері бойынша атмосферадағы 

қышқылдық тұнбалардың тұрақты түрде өсуі байқалады. «Қышқылдық жауын» 

деген сөзді алғаш британия зерттеушісі Р.А.Смит 1872 жылы қолданған. [2] 

XX  ғасырдың  50-  жылдарында  Скандинавия  ғалымдары  қышқылдық 

жауынның  қоршаған  ортаға  потенциалдық  қауіптігін  атап  кеткен  болатын. 

Қышқылданған тұнбалар негізінде атмосферада түзіледі, бірақ олар топырақты, 

суды  ластайды.  Қышқыл-  негіздік  жағдайлар  табиғаты  амфолитоидты 

топырақтың  қатты  фазаларының  сіңіргіштік  қабілеттіліктеріне  әсер  етеді. 

Топырақтар  сәл  қышқылдана  бастағанда,  олардың  катиондарды  сіңіру 

қабілеттілігі  төмендейді, бұл өз кезегінде  топырақ құнарлылығына  кері  әсерін 

тигізеді. Осыған орай ауа құрамының ластануын көрсететін индикатор есебінде 

қар жамылғысы мен жаңбыр қышқылдылығын анықтау міндеті туындайды. 

Жаңбыр  мен  қар  жамылғысының  жалпы  қышқылдығын  анықтау 

әдістемесі 

Қажетті реактивтер және қажетті құрал- жабдықтар: 

1.

 

жаңбыр суының немесе жауған қардың сынамасы 

2.

 

фенолфталеин 

3.

 

NaOH - 0,1 н 

4.

 

HCl - 0,1 н 

99 

 

5.

 

конустық колбалар 

Анализ жүрісі 

1.

 

Қардың сынамасы қардың қалың жауған жерінен алынады. Беткі 

қабаты тасталынады, м

2

 ауданынан таза қарды банкіге салып ерітеді. 

2.

 

Жаңбыр суын ауызы кең воронка арқылы жауып болғанша жияды. 

3.

 

Көлемі 100 мл сынамаға үш тамшы фенолфталеин тамызып 0,1 н 

NaOH ерітіндісімен индикатор түсі қызғылт түске боялғанша титрлейді. 

Есептеу формуласы: 

P =

V(B)0,1·1000

V(A)

=

V(B)·100

100

= V(B)ммоль/л

(1) 

P- жалпы қышқылдылық ммоль\л; 

V

(B)

- титрлеуге жұмсалған 0,1 н NaOH ерітіндісінің көлемі; 

V

(A)

-сынаманың көлемі 

 

Жаңбыр  және  қар  суларының,  сонымен  қатар  салыстыру  үшін  алынған 

ауыз  су  сынамаларының  қышқылдығы  (1)  формуламен  есептеліп  1-  кестеге 

қойылды.  1-  кестеден  көрініп  тұрғандай  жаз  кезінде  алынған  жаңбыр 

суларының  қышқылдығы  жоғары  0,3  ммоль/л  екендігі,  ауа  құрамындағы 

ластаушы газдардың, жоғары екендігінен, сонымен қатар автотранспорттардан 

да лақтырылған газдардың әсерінен болуы мүмкін. 

Салыстыру мақсатында алынған ауыз суының қышқылдығы 0,15 ммоль/л.  

Қардың  06.12.2015жылы  жауған  сынамасының  қышқылдығы  0,12  ммоль/л 

болса,  сол  жауған  қардың  келесі  күнгі  07.12  алынған  сынамада  сәл  де  болса 

қышқылдығы  0,01  ммоль/литрге  жоғары.  Дәл  осылай  11.12  күнгі  алынған 

қардағы қышқылдық 0,15 ммоль/л. 1- кестеде қар сынамаларының жерде уақыт 

өткен  сайын  алғашқы  жауған  күнімен  салыстырғанда  қышқылдығының 

өсетіндігі  байқалады,  яғни  бұл  мәліметтер  қардың  ауа  құрамындағы 

лақтырылған газдарды әрі қарай сіңіруін көрсетеді.  

Бұл  нәтижелер  өз  кезегінде  ауа  құрамында  қышқылдылықты  тудыратын 

азот  оксиді,  күкірт  диоксиді  және  көмірқышқылгазы  бар  екендігіне  болжам 

туғызады. 

 

1-кесте. Қоршаған орта суларының қышқылдықтары 

Сынамалардың 

аттары 

Сынаманың 

алынған күндері 

Қышқылдылық 

ммоль\л 

Жаңбыр 

03.06.2015 

0,30 

04.06.2015 

0,31 

Ауыз суы 

03.06.2015 

0,15 

04.06.2015 

0,15 

Қар (03.12) 

03.12.2015 

0,10 

04.12.2015 

0,10 

Қар (06.12) 

 

 

06.12.2015 

0,12 

07.12.2015 

0,13 

10.12.2015 

0,15 

100 

 

 

11.12.2015 

0,15 

Қар (23.02) 

23.02.2016 

0,13 

24.02.2016 

0,14 

25.02.2016 

0,14 

 

жүктеу/скачать 11,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: