Редакция алқасы

_______________________________________________________________________
94
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
и приведение в исполнение таких решений по 
спорам сторонами, в которых могут быть как 
физические, так и юридические лица» . Ана-
логичное положение зафиксировано в статье 1 
Вашингтонской Конвенции 1965 года: «Насто-
ящая Конвенция применяется к арбитражным 
соглашениям,  как  физических,  так  и  юриди-
ческих  лиц,  которые  на  момент  заключения 
такого  соглашения  имеют  постоянное  место 
жительства  или  соответственное  свое  место-
нахождение  в  различных  договаривающихся 
государства, о разрешении в порядке арбитра-
жа споров, возникающих при осуществлении 
операций по внешней торговле» .
Согласно Вашингтонской конвенции 1965 
года наряду с государствами физические лица-
предприниматели, сделавшие свои капиталов-
ложения в экономику, к примеру, Казахстана, 
могут защищать свои экономические интере-
сы по установленной в данном документе про-
цедуре.
Казахстан  стремясь  интегрировать  свою 
экономику в мировую, где господствует част-
нопредпринимательская  деятельность,  при-
нял  Закон  «О  защите  и  поддержке  частного 
предпринимательства»  от  4  июля  1992  года. 
Согласно  статье  19  Закона,  посвященной  во-
просам  внешнеэкономической  деятельности 
предпринимателей,  «предприниматели  могут 
заниматься  любым  видом  внешнеэкономиче-
ской деятельности, кроме прямо запрещенных 
законом, осуществлять операции по экспорту 
и импорту товаров, совершать валютные сдел-
ки  с  зарубежными  контрагентами»    .  После 
длительного обсуждения принят Гражданский 
Кодекс Республики Казахстан, утвержденный 
27 декабря 1994 года, «названный «конститу-
цией  рыночной  экономики».  Принятие  этих 
и  других  законодательных  актов  республики 
способствует  осуществлению  международ-
ных  договоров  Республики  Казахстан  по  во-
просам  экономической  и  предприниматель-
ской деятельности.
Изначально  именно  режим  по  реализации 
зарубежных инвестиций в экономику Республи-
ки Казахстан, в общем определилось совокупно-
стью многих факторов. К числу которых можно 
отнести  географическое  положение,  погодные 
условия  (климат),  сырьевая  база  и  конечно  же 
состояние конкретных отраслей в момент про-
ведения инвестиций, но не нужно забывать и об 
уровне коррупции в государстве и т.д.
Главную  роль  для  привлечения  инвести-
ций  в  страну,  играет  правовой  режим,  кото-
рый установлен в государстве, для того, чтобы 
осуществлять инвестиции в собственную эко-
номику. Законодательством страны определя-
ется  правовой  режим  инвестиций,  которое  в 
дальнейшем  и  будет  регулировать  взаимоот-
ношения в плане инвестиций. Таким образом 
законодательство страны, отраслевое включи-
тельно, устанавливает определенные правила 
по  осуществлению  действий  в  конкретной 
сфере экономики. Также законодательство от-
вечает  за  регулирование  взаимоотношений  в 
различных  сферах.  К  примеру:  лицензирова-
ние,  трудоустройство,  миграционные  вопро-
сы, валютное регулирование и т.д.
История  зарождения  законодательства 
об инвестициях началось в далеком прошлом 
Казахстана. Источником, который регулирует 
движение  инвестиций  в  экономику  страны, 
является  национальное  законодательство  и 
международные  договоры,  такие  как  двусто-
ронние и многосторонние договора по защи-
те капитала вложенного в ту или иную сферу, 
при участии Республики Казахстан.
«Также  существует  ряд  международных 
договоров,  которые  были  ратифицированы 
Казахстаном. Важными международными до-
говорами  для  Республики  Казахстан  являют-
ся:
1.Вашингтонская Конвенция 1965 года.
2. Нью-Йоркская Конвенция 1958 года.
3. Конвенция ICSID 1965 года.
4. Договор к Энергетической хартии.
5.  Двусторонние  договора  по  защите  и 
поддержке  инвестиций.  (Республика  Казах-
стан заключила данный вид договора почти со 
всеми экономически развитыми странами и с 
некоторыми странами СНГ».
Данный  вид  договоров  в  большом  коли-
честве,  было  ратифицировано  Казахстаном 
еще в незапамятные времена - 1995-1997 года, 
конечно  чуть  позже  количество  данных  до-
говоров  сократился.  Казахстан  поддерживает 
торговые связи с более чем 100 государствами 
планеты. 
Хотелось  бы  привести  несколько  приме-
ров  торговых  отношений  Казахстана  с  зару-
бежными странами.
Ежегодный  товарооборот  Казахстана  с 
Индонезией составляет десятки тысяч долла-
ров США. Основной статьей индонезийского 
импорта  в  Казахстан  является  частная  про-
дукция. В ходе визита в 1995 году Президента 
Индонезии открылись новые перспективы ка-
захстанско-индонезийского торгового сотруд-

95
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
ничества.  Совместное  Заявление  Республика 
Казахстан  и  Республика  Индонезия  является 
основой расширения контактов деловых кру-
гов обеих сторон в сфере сельского хозяйства, 
производства товаров народного потребления, 
добычи нефти и газа, в области обрабатываю-
щей промышленности.
Среднегодовой  внешнеторговый  оборот 
Казахстана и Афганистана, как уже было упо-
мянуто,  в  90-е  годы  составлял  примерно  1-2 
млн.  долларов  США.  Казахстан  экспортиро-
вал в Афганистан шины для грузовых автомо-
билей, бензин, пшеницу, муку, шерсть, трубы. 
Основными  статьями  афганского  экспорта 
стали – корни солодки, чай, шелковые ткани, 
сушеный виноград.
Установлению  и  развитию  торгово-эко-
номического  сотрудничества  Казахстана  с 
Корейской  Народно  –  Демократической  Ре-
спубликой  (КНДР)  способствует  следующие 
соглашения и протоколы: Соглашение между 
Правительством Республики Казахстан и Пра-
вительством  КНДР  о  торгово-экономическом 
сотрудничестве от 7 мая 1991 года, Соглаше-
ние  между  правительством  Республики  Ка-
захстан и Правительством КНДР по созданию 
совместной  комиссии  по  торгово-экономиче-
скому сотрудничеству от 28 января 1992 года, 
Протокол  о  развитии  внешнеэкономических 
связей между Республикой Казахстан и КНДР 
от 7 июня 1993 года. В 90-е годы внешнеторго-
вый оборот между двумя странами ежегодно 
составляет  1-1,5  млн.  долларов  США.  Экс-
порт Казахстана в КНДР составляют металлы 
и зерновые хлеба.
Казахстан и Сирия строят свои торговые 
взаимоотношения  на  основе  Торгового  Со-
глашения  между  Правительством  Сирийской 
Арабской Республики от 27 марта 1992 года. 
Ежегодный  внешнеторговый  товарооборот 
двух стран в 90-е годы составляет 25-30 тыс. 
долларов США.
Торгово-экономические  отношения  меж-
ду Казахстаном и Саудовской Аравией полу-
чили  регламентацию  в  Генеральном  согла-
шении  между  правительством  Королевства 
Саудовская Аравия о сотрудничестве в торго-
во-экономической, инвестиционной, техниче-
ской и культурной областях, а также в области 
спорта  и  по  делам  молодежи  от  27  сентября 
1994 года. Ежегодные внешнеторговые оборо-
ты между двумя государствами в 90-ые годы 
исчисляются  ежегодно  в  среднем  по  400-450 
тыс. долларов США .
Начиная  с  1990  года,  привлечение  зару-
бежных инвестиций в Казахстан, был главным 
шагом и одновременно инструментом для вы-
хода  из  начавшегося  кризиса  после  распада 
СССР. Этот шаг был сделал для развития и по-
строения рыночной экономики страны, чтобы 
уверенно стоять на двух ногах. Для того, что-
бы  получить  долгожданные  зарубежные  ин-
вестиции, Республике Казахстан нужно было 
построить  законодательную  систему,  как  раз 
таки ориентированную на регулирование ино-
странных инвестиций в Казахстане.
Учитывая  всё  вышесказанное  нами,  са-
мым первым этапом для Казахстана, стало по-
строение, принятие законов, которые в полной 
мере  обеспечивали  РНБ  для  всех  иностран-
ных инвестиций. Второй шаг в виде издания и 
принятия Законов был сделан, но параллельно 
делались и другие шаги, к примеру разрабаты-
вались  иные  нормативно-правовые  акты  сто-
ящие ниже по иерархии, но при этом накры-
вающие область, сферу отношений, в которые 
могли бы вливаться иностранные инвестиции. 
И еще один параллельный шаг был это приня-
тие базовых законов, которые завершали дан-
ный шаг, тем, что создали правовую основу и 
систему для того, чтобы осуществление пред-
принимательской  деятельности  и  развитию 
рыночной экономики ничего не мешало.
Следующим  не  менее  успешным  шагом 
стал второй Закон «Об иностранных инвести-
циях», который был принят в Республике Ка-
захстан  27  декабря  1994  года.  Данный  Закон 
был уже более детален в плане осуществления 
зарубежных  инвестиций.  Были  более  полно 
и  подробней  расписаны  такие  понятия,  как: 
«деятельность,  связанная  с  инвестициями», 
«инвестиции»,  «предприятие  с  иностранным 
участием» и т.д.
В этом Законе также было прописано, что 
деятельность связанная с инвестициями также 
считается «залог, приобретение, отчуждение и 
другие  формы  использования  прав  пользова-
ния землей и иными природными ресурсами».
В завершение хотелось бы сказать, что Ре-
спублика прошла достаточно большой путь. И 
с каждым годом, наша страна становится силь-
нее,  экономически  стабильней.  Каждый  оче-
редной  шаг  нашей  страны  под  руководством 
нашего  президента  Н.А.  Назарбаева,  стано-
вится успешным. Все предпринятые решения, 
все Законы, все международные договора Ре-
спублики Казахстан показывают о том, что мы 
развивающаяся страна и стремимся вперед. 

_______________________________________________________________________
96
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
Сағынғалиева Б.С.
Қазақстан-Американдық еркін университеті 3 курс докторанты
КӨЛІК ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ӨСУ ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАРҚЫНЫ 
ЖӘНЕ ОЛАРМЕН КҮРЕС МӘСЕЛЕЛЕРІ
Түйін.  Мақалада  көлікке  қатысты  қылмыстардың  соңғы  кездегі  өсу  қарқыны,  олардың  алдын-алу  шаралары  және 
көлікке қатысты қылмыстармен күрес мәселелері туралы айтылған. Көлік қылмыстарының өршу себептері, бұндай 
қылмыстарды тойтару барысында қандай жазалар қолдану керек және сол жазалардың өтелу тәртібі туралы мәселелер 
қозғалған.  Бұндай  қылмыстарға  баратын  тұлғаларды  анықтап,  оларға  арналған  профилактикалық  іс-шараларды 
ұйымдастыру  жөнінде  айтылған.  Көлікке  қатысты  қылмыстардың  өршуінің  алдын  алу  шарасы  ретінде  бірден  бір 
негізде қылмыстық заңнаманың нормаларына да тоқталып, қылмыстық заңнаманың нормалары талқыға салынды. 
Резюме. В данной статье рассматриваются проблемы возрастания преступности в сфере дорожно - транспортного 
правонарушения и его предотвращения. Также рассматриваются меры предотвращения этих преступлений. В этой 
статье говорится о мерах проведения мероприятий по проведению профилактического собеседования с лицами, спо-
собными пойти на подобные правонарушения.
Summary. This article discusses the problems of increasing crime in the sphere of road transport offences and prevention. Also 
deals with measures to prevent these crimes. This article describes the action event for the prevention interviewing persons are 
able to go to such offenses.
Қазақстан тоғыз жолдың торабында тұрған 
ел.  Қазақстанның  кеңістігі  Қытай  мен  Ре-
сей  елінің  территориясымен  шектесіп  жатыр. 
Әлемнің алып елдерін жалғастыратын бұл Ұлы 
көш  жолы  Қазақстан  үшін  көптеген  жақсы  да 
жаман жақтарымен танылып жатыр. Экономи-
каны дамытуға бағытталып салынған бұл Ұлы 
жол  қылмыстық әлемнің де көлеңкелі тұстарын 
дамытуға да үлесін қосуда деуге болады.
Осы  Ұлы  Жібек  Жолы  деп  те  тарихи 
атауға  ие  болған  Қазақстанның  кең  байтақ 
жерін алып жатқан дара жол Семей қаласының 
үстімен  өтіп  жатыр.  Зерттеу  жұмысымда  осы 
кеңінен  кездесетін  мәселелердің  қылмысқа 
қатысты жақтарын шешуі  ретінде мен өзімнің 
тақырыбымды  осы  аймақ  аралық  тасымалда-
натын    көлік  қылмыстарымен  байланыстыра-
мын. Көлік қылмыстары жаңадан пайда болған 
қылмыстар  түрі  деп  айтсақ  қателесеміз.  Көлік 
қылмыстары ертеден келе жатқан қылмыс түрі 
болып табылады[1..22-25б.б.]. 
Қазіргі  таңдағыдай  магистралды  жолдар-
мен  тасымалдаушы  көліктер  болмай  тұрғанда 
ақ  ертеде  тасымалдау  құралы  болып  табыла-
тын көлік түрлерін пайдаланған. Көлік пен жол 
- екеуі ажырамас элемент - ол елдің экономика-
сын  дамыту  үшін  жасалған  халыққа  арналған 
игілік  деп  атар  едім.  Көліктегі  қылмыстар 
жаңа  Қылмыстық  кодекстің  12  –  тарауында 
орналасқан.  Бұрынғы  Қылмыстық  кодекске 
қарағанда бұл тарауда көліктің барлық түрлері 
– темір жол, әуе, су көлігі, автомобиль, троле-
бус,  трамвай,  не  басқада  механикалық  көлік 
құралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы 
қауіпсіздігін  немесе  көлік  құралдарын  пай-
далану  ережелерін  бұзғаны  үшін  қылмыстық 
жауаптылығы  жинақталып  берілген.  Жол 
қозғалысы қауіпсіздігі немесе көлік құралдарын 
пайдалану  ережелеріне  қарсы  қылмысқа 
қылмыстық  заңда  көрсетілген  қоғамға  қауіпті 
іс-әрекеттерді  кінәлі  түрде  бұзып  көліктің 
бірқалыпты  қызмет  етуін  бұзатын,  соның 
нәтижесінде  заңда  көзделген  зардаптардың 
орын  алуына  жол  беретін  іс-әрекеттер  жатады 
[2..72-75б.б.]. 
Жол  қауіпсіздігі  елімізде  маңызды 
мәселелердің біріне айналып отыр. Оған себеп – 
бейбіт заманда жол апатынан құрбан болғандар 
саны көп. Бейресми мәліметтерге сүйенсек, ре-
спублика  бойынша  бір  жылда  3000-дай  адам 
жол-көлік оқиғалары кесірінен бақилық болып, 
30  мыңға  жуығы  мүгедек  болып  қалады  екен. 
Өркениетті елдер қатарына енеміз деп отырған 
тұста  мұндай  деректерге  көз  жұма  қарауға 
болмайтыны  белгілі.  Сол  себепті  де  еліміздің 
бірқатар  заңнамаларына  өзгерістер  енгізіліп, 
жауапкершілік  пен  міндеттер  күшейтілді. 
Олардың  қатарында  жол-көлік  оқиғаларына 
қатысты өзгерістер де бар[3..87-95б.б.].
Жол  бойындағы  келеңсіздіктерді  болдыр-
мау мақсатында қолға алынып жатқан шаралар-
дан  көпшілік  қаншалықты  хабардар.  Еліміздің 
заңында  көлікке  қатысты  қылмыстарға  қандай 
жазалар  қарастырылған.  Оларды  орындау 
жайы  қалай  жүргізілуде.  Осындай  сан  түрлі 
сауалдарға Ақтөбе облыстық сотының судьясы 
Рахиля  Мұхамбетқалиева,  Ақтөбе  облысының 
Іш¬кі  істер  департаменті  Әкімшілік  полиция 
басқармасы  бастығының  орынбасары,  по-
лиция  полковнигі  Ерлан  Алтынбаев,  Ақтөбе 
қаласы прокурорының орынбасары, кіші әділет 
кеңесшісі  Рүстембек  Түлеуов  және  Ақтөбе 

97
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
қалалық  №2  сотының  төрағасы  Айсұлтан 
Балмұхановтар  «Заң  газетінде»  №  29  санын-
да  берген  ресми  баяндамасында  мәлімдеген 
еді.  Құқық  қорғау  саласындағы  біраз  салалар-
ды  қамтитын  заңнамалардың  жаңа  нұсқасы 
қолданыста. Соның ішінде Қазақстан Республи-
касы Қылмыстық кодексінің 14-тарауы көліктегі 
қылмыстық  құқық  бұзушылықтарға  арналған. 
Бұрын  Әкімшілік  құқық  бұзушылық  туралы 
кодексте  қарастырылған  жол  қауіпсіздігіне 
қатысты  баптар  да  осы  Қылмыстық  кодекс¬ке 
енгізіліп отыр[4.62-65б.б.]. 
Атап  айтқанда,  346-бап  бойынша  жол 
қауіпсіздігіне  қатысты  жүргізушінің  алкоголь-
ден, есірткіден және (немесе) уытқұмарлықтан 
мас  күйінде  көлік  құралын  жүргізуіне  заңдық 
тұрғыдан  баға  беріледі.  Сол  сияқ-ты  349-бап-
та  басқаруға  құқығы  жоқ  жүргізушінің  көлік 
құралын басқаруына жол беру мәселесі таразы-
ланады. Бұл өзгерістерді енгізудегі басты мақсат 
– жол қозғалысын жақсарту, қауіпсіздікті сақтау. 
Ақтөбе облыстық сотының судьясы Рахиля 
Мұхамбетқалиеваның айтуы бойынша: « Қазіргі 
кезде  жол  қауіпсіздігіне  қатысты  қылмыстық 
құқық  бұзушылықтар  қатарына  жататын  іс-
әрекеттердің  түрі  көбейді.  Жол-қозғалысы 
ережелері өрескел бұзылып, көлік апаттарының 
салдарынан адам өміріне де айтарлықтай қауіп 
төнуде.  Соған  байланысты  жаңа  заң  бойынша 
бұл әрекеттерге жауапкершілік күшейтіліп, тіпті, 
қылмыстық  жауаптылық  та  қарастырылған. 
Атап  айтқанда,  ҚР  Қылмыстық  кодексінің 
345-бабы  1-бөлігі  бойынша  көлік  құралын 
басқаратын  адамның  жол  жүрісі  немесе  көлiк 
құралдарын  пайдалану  қағидаларын  бұзып, 
абайсызда  адамның  денсаулығына  ауырлығы 
орташа  зиян  келтiруі  де  жаңа  кодексте  өзгеше 
сараланған.  Сонымен  қатар,  көлiк  құралдарын 
сапасыз  жөндеу  немесе  оларды  техникалық 
ақауларымен  пайдалануға  шығару  (348-бап), 
басқаруға  құқығы  жоқ  жүргізушінің  көлiк 
құралын басқаруына жол беру (349-бап), көлiк 
құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана 
жарамсыздыққа  келтiру  (350-бап),  көлiктiң 
қауiпсiз  жұмыс  iстеуiн  қамтамасыз  ететiн 
қағидаларды  бұзу  (351-бап)  сияқты  баптар 
бұрынғы  Әкімшілік  құқық  бұзушылық  туралы 
кодекстен Қылмыстық кодекске ауыстырылған. 
[5.55-62б.б.].  Енді  жоғарыдағы  бапқа  сай 
құқық  бұзушылыққа  жол  бергендер  әрекеті 
қылмыс болып саналады»-деп тұжырымдайды. 
Ал,  өткен  жылдың  қорытындысы  бойын-
ша  жол-көлік  қозғалысына  қатысты  қанша 
ереже  бұзу  оқиғалары  болғандығы  жөнінде, 
Ақтөбе  облысының  Ішкі  істер  департаменті 
Әкім¬шілік  полиция  басқармасы  бастығының 
орынбасары,  полиция  полковнигі  Ерлан  Ал-
тынбаев былай мәлімдеді: «Өткен 2014 жылдың 
қорытындысы бойынша жол-көлік қозғалысына 
қатысты  110  103  қозғалыс  ережелерін  бұзу 
оқиғалары  тіркелді.  Оның  ішінде  99  767 
жағдайда  жүргізушілерге  айыппұл  салынды. 
Жол қозғалысын реттеу барысында есептелген 
айыппұлдың  жалпы  сомасы  881  миллионнан 
аса  теңгені  құрады.  Мұның  ішінде  64,5  пай-
ызы  нақты  өндірілген.  Жол  ережесін  өрескел 
бұзып, жүргізуші құқығынан айырылғандар да 
болды. Олардың саны – 3 695. Сол сияқты, 490 
жүргізуші әкімшілік қамауға алынды». 
Осы  көрсеткіштердің  ішінен  адам  өліміне 
әкеліп  соқтырған  жол-көлік  оқиғаларына 
тоқталатын  болсақ.    Қазір  Ақтөбе  облысын-
да  200  мыңдай  көлік  бар.  Олардың  шамамен 
70 пайыздайы Ақтөбе қаласында тіркелген. Ірі 
жол-көлік  оқиғалары  негізінен  қалада  және 
республикалық  маңызы  бар  тас  жолдардың 
бойында  болып  жатады.  Жүргізушілердің 
салғырттығы салдарынан өткен жылы 846 жол-
көлік оқиғасы болып, соның кесірінен 1082 адам 
дене жарақатын алған. Осындай жол апатынан 
ұзын  жолдың  бойында  өмірі  қиылғандардың 
саны былтыр 103 болған.
Өткен  жылдың  қорытындысы  бойын-
ша  жол-көлік  қозғалысына  қатысты  сотта 
қаралған қылмыстық істердің саны және оларға 
тағайындалған жазаларға тоқтала кетсек
Ақтөбе  облыстық  сотының  судьясы  Ра-
хиля  Мұхамбетқалиеваның  айтуы  бойын-
ша,  былтыр  Ақтөбе  облысы  бойынша  жол-
көлік  қозғалысына  қатысты  64  қылмыстық 
іс  қаралып,  оның  ішінде  44  адамға  қатысты 
қылмыстық  іс  үкім  шығарумен  аяқталған.  7 
қылмыстық іс бойынша жол-көлік қылмыстары 
ішімдік ішу жағдайында жасалған.соның ішінде 
жол  жүру  ережесін  бұзып,  қылмысқа  ұрынған 
17 жүргізушіге қатысты бас бостандығынан ай-
ыру  жазасы  тағайындалса,  15  адамға  қатысты 
шартты  жаза  қолданылған.  12  адамға  қатысты 
бас  бостандығын  шектеу  жазасы  қолданылған 
екен. 2014 жылы көлік рөліне ішімдік ішіп алып 
отырған 2 499 жүргізуші ұсталып, олар әкімшілік 
жауапқа тартылып, айыппұл салынған.
Ақтөбе  қалалық  №2  сотының  төра¬ға¬сы 
Айсұлтан  Балмұхановтың  мәлімдеуі  бойынша, 
өткен 2014 жылы Ақтөбе қалалық №2 сотында 
барлығы  1176  қылмыстық  іс  қаралған  болса, 
соның 34-і, яғни, 2,8 пайызы жол-көлік оқиғасына 
байланысты болған. Оның ішінде 16 қылмыстық 

_______________________________________________________________________
98
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
іс жол-көлік оқиғасы салдарынан жәбірленушіге 
ауыр дене жарақаттарын келтіргендерге қатысты 
қаралған. 23 қылмыстық іс бойынша жол-көлік 
оқиғасының  салдары  жәбірленушінің  өліміне 
әкеп  соқтырған.  Бір  қылмыстық  іс  бойынша 
жол-көлік оқиғасы салдарынан 2 адамның өмірі 
қиылғандығы анық болды. Осы статистикалық 
мәліметтерден  жол  қозғалысы  ережесін  дұрыс 
сақтамаудың  кесірі  неге  алып  келетінін  көруге 
болады.  Өкінішке  қарай,  бұл  деректердің  қай-
қайсысы да жүргізушілерді ойландырмай отыр. 
Әрине, жол-көлік оқиғасына кінәлі адамдар 
заң алдында тиісті жауапкершілікке тартылады. 
Сотқа  келіп  түскен  істер  бойынша  23  адамға 
үкім шығып, оның ішінде ауыр дене жарақатын 
келтіргендердің 8-іне бас бостандығынан шектеу 
жазасы, адам өліміне соқтырғандардың 8-іне бас 
бостандығынан  айыру  жазасы  тағайындалды.
Жол  ережесін  бұзған  алты  жүргізушіге  шарт-
ты  жаза  белгіленсе,  екі  адамның  өмірін  қиған 
жол-көлік  оқиғасына  себепкер  бір  жүргізуші 
бас  бостандығынан  айыру  жазасына  кесілді. 
Сонда  зер  салып  қарасақ,  1  жылда  жол-көлік 
оқиғасынан  ауыр  дене  жарақаттарын  алып, 
зардап  шеккендерден  басқа,  біздің  қаламызда 
20  адам  жол-көлік  оқиғасынан  қаза  тапқан 
екен. Жүргізушінің жол ережесін білмеуі, біліп 
тұрып оған немқұрайды қарауы осындай орны 
толмас  өкінішке  әкеліп  соқтырған.    Жол  апа-
тына  тап  болғанда  көліктерін  тастай  қашатын 
жүргізушілер де кездеседі. Немесе көлігімен ізін 
суытады. Жыл басынан бері жол инспекторла-
ры жол апатына себепші болса да, оқиға болған 
жерден  ізін  суытқан  45  жүргізушіні  тіркеп 
үлгерді. Оның 23-і көп ұзамай қолға түсті. Бұл 
оқиғаларда  5  адамның  денесіне  зақым  келген. 
Олардың көліктері айып тұрағына қойылған.
Салыстырып  айтатын  болсақ,  алдың¬ғы 
жылы осы кезеңде жүргізуші¬лердің апат орны-
нан  қашып  кетуіне  қатысты  95  дерек  тіркелген 
екен. Оның екеуінде кісі өлімі болған. Бұл дерек-
терге  қарап,  жағдайдың  түзеліп  келе  жатқанын 
байқауға  болады.  Жүргізушілер  көп  жағдайда 
болған  жайттан  есеңгіреп  қалып,  кетіп  қалуға 
мәжбүр  болады.  Кейін  қатесін  түсініп,  полиция 
бөлімшесіне келетіндері де бар. Жүргізілген зерт-
теулерге қарағанда, көліктерін апатты орында та-
стай қашатындардың 5 пайызы кәмелеттік жасқа 
толмаған жасөспірімдер. 10 пайызы бұрын ереже 
бұзып, жүргізуші құқы-ғынан айырылғандар. 
«Қашқын» жүргізушілер қылмыстық жазаға 
да тартылуы мүмкін. Апат кезінде кісі өлімі бол-
са, адам орта немесе ауыр жарақат алса, ондай 
жағдайда көлік иесі жүргізуші куәлігінен айыры-
лып, болмаса 3 жылға дейін бас бостандығынан 
айырылуы мүмкін[6.92-105б.б.]. 
  Жаңа  заңнамада  балалардың  қауіпсіздігіне 
қатысты  да  жәйттер  қарастырылған.  Соның 
бірі  –  автоорындық  мәселесі.  Заңға  енгізілген 
өзгеріске  байланысты  12  жасқа  толмаған  бала 
көлікке міндетті түрде арнайы авто¬орындықпен 
отырғызылуы  керек.  Осы  ереже  бұзылған 
жағдайда автокөлік жүргізушісінің 5 айлық есептік 
көрсеткіш  көлемінде  айыппұл  төлеуіне  тура 
келеді. Ал, бір жыл ішінде осы құқық бұзушылық 
қайталанған жағдайда 10 айлық есептік көрсеткіш 
мөлшерінде айыппұл салынады.
Тергеу-тексеру нәтижелерінде белгілі болып 
жатқандай, жол-көлік оқиғасына көп жағдайда 
жүргізушілер кінәлі болып жатады[7..29-33б.б.]. 
Олар көбіне тиісті жол ережесін сақтамайды, 
біле  тұра  ережені  өрескел  бұзуға  жол  береді. 
Тіпті,  іштерінде  автокөлікті  мас  күйінде 
жүргізетіндері  де  кездеседі.  Оның  ақыры 
жоғарыда  айтқандай  орны  толмас  қайғылы 
жағдайға  ұшыратады.  Бұрынғы  заңнамаға 
сүйенсек,  жол-көлік  оқиғасына  қатысты 
қылмыстар бойынша егер кінәлі адам келтірген 
материалдық  және  моральдық  зиянды  толық 
өтеп,  өзара  татуласса,  сот  немесе  алдын  ала 
тергеу  органдары  қылмыстық  істі  қысқартуға 
міндетті  болатын.  Бірақ,  жол  бойындағы 
өрескел  заңбұзушылықтар  бұдан  азайған  жоқ. 
Керісінше, заңның өздеріне берілген мүмкіндігін 
басқаша  түсінген  темір  тұлпар  тізгіндеушілер 
жол  бойындағы  қауіптілікті  арттыра  түсті. 
Сол  себепті,  заң  шығарушы  орган  жол-көлік 
оқиғасына  кінәлі  адамдарға  жауаптылықты 
күшейтіп,  2014  жылдың  23  сәуірінен  бастап 
абайсызда  қылмыс  жасап,  адамның  өліміне 
соқтырған  қылмыстар  бойынша  қылмыстық 
істі  жәбірленушімен  татуласуына  байланысты 
қысқартуға тыйым салды.
Бұрын  жол-көлік  оқиғасы  салдары-
нан  жәбірленушіге  орта  дәрежедегі  дене 
жарақатын  келтіргендерге,  автокөлікті  арақ 
ішкен,  не  болмаса  есірткі  затқа  мас  күйінде, 
автокөлікті жүргізуге тиісті куәлігі жоқ адамның 
жүргізгеніне әкімшілік жауапкершілік қаралған 
болса,  қазіргі  уақытта  қолданыстағы  жаңа 
Қылмыстық  кодекстің  талабына  сай  мұндай 
әрекеттерге қылмыстық жауапкершілік көзделіп 
отыр[8.115-118б.б.]. 
Соған  сәйкес,  ондай  теріс  әрекеттерге 
жауапкершілік  пен  жаза  да  күшейтілді.  Бұл 
өзгерістер  келешекте  жалпы  халықты,  соның 
ішінде  автокөлік  жүргізушілерін  ойландырады 
деп есептеймін.

99
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
Сотта  қаралған  істер  өзге  жүргізушілерге 
сабақ  болуы  тиіс.  Мысалы,  өткен  жылы 
Б.Манжурханов  есімді  азаматқа  қатысты 
қылмыстық іс қаралды. Ол 2012 жылы соттың 
шешімімен  автокөлік  жүргізу  құқығынан 
айырылғанына  қарамастан  көлік  рөліне 
отырған.  Заңсыз  тізгіндеген  көлігін  К.Нокин 
көшесіне  қарай  жүргізіп  келе  жатып,  жол 
ережесін бұзған. Яғни, автокөлік рөліне ие бола 
алмау  салдарынан  жол  ортасында  автокөлігі 
аударылған.  Нәтижесінде  автокөлікте  отырған 
екі адам қаза болған. Өзінің қателігін түсінген 
Б.Манжурханов  жауапкершіліктен  жалтару 
мақсатында,  оқиға  болған  жерден  қашып  кет-
кен. Міне, осы оқиғаға қатысты істі қарауда сот 
үкімімен  Қылмыстық  кодекстің  екі  бабы  бой-
ынша  бірнеше  қылмыстардың  жиынтығымен 
оған 9 жылға бас бостандығынан айыру жаза-
сы  кесілді.  Осыған  ұқсас  мысалдарды  көптеп 
келтіруге  болады.  Мәселе  адамдарды  жазалау 
немесе түрмеге тоғытуда емес. Ең бастысы, көлік 
тізгініне  отырған  әрбір  жүргізуші  жол  үстінде 
барынша  абай  болуы,  жол  ережелерін  қатаң 
сақтауға ұмтылуы керек. Мұны өз сана-сезімімен 
істемейтіндерге ендігі жерде заң да қатал болмақ. 
2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа 
енгізілген Қазақстан Республикасы Қылмыстық 
кодексінің  345-351-баптары  жол  қауіпсіздігіне 
қатысты  болып  отыр.  Аталған  баптардың  нор-
маларына сәйкес, көлiк құралдарын пайдалану 
кезінде жол қауіпсіздігі ережелерінің бұзылуы, 
адам  өмірі  мен  денсаулығына  орта  және  ауыр 
зардап  келтірілуі  жағдайларына  байланы-
сты  әрекеттер  қылмыстық  жауапкершіліктің 
құрамын қалыптастырады.
Аталған  қылмыстардың  санатына  белгiлi 
бiр  қызметпен  айналысу  құқығынан  айы-
ру,  айыппұл,  түзеу  жұмыстары,  қоғамдық 
жұмыстарға тарту, қамауға алу, бас бостандығын 
шектеу,  бас  бостандығынан  айыру  түріндегі 
қылмыстық  жазалар  көзделген.  Мәселен,  ҚР 
Қылмыстық    кодексінің  346-бабы  1-тармағына 
сәйкес,  көлік  құралдарын  басқару  құқығынан 
айырылған, алкогольдік, есірткілік және (неме-
се) уытқұмарлық масаң күйдегі адамның көлік 
құралын басқаруы не көлік құралын басқаруды 
осындай  адамға  беруі,  сол  сияқты,  осындай 
адамның  көлік  құралын  басқаруына  лауа-
зымды  адамның  немесе  көлік  құралы  меншік 
иесінің  не  иеленушісінің  жол  бергені  үшін 
белгілi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi 
бiр  қызметпен  айналысу  құқығынан  үш  жыл 
мерзімге айыра отырып, бес жүз айлық есептік 
көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға 
не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жүз 
сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға 
тартуға  не  тоқсан  тәулікке  дейінгі  мерзімге 
қамауға алуға жаза белгіленген.
Егер  осы  іс-әрекеттер  абайсызда  адамның 
денсаулығына ауырлығы орташа зиян келтiруге 
әкеп  соққан  болса,  белгілi  бiр  лауазымдарды 
атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу 
құқығынан  бес  жыл  мерзiмге  айыра  отырып, 
бір  мың  айлық  есептік  көрсеткішке  дейінгі 
мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу 
жұмыстарына  не  екі  жылға  дейінгі  мерзімге 
бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас 
бостандығынан айыруға жазаланады.
Осындай  іс-әрекеттер  абайсызда  адам 
өліміне әкеп соққан жағдайда кінәлі жан белгілi 
бiр  лауазымдарды  атқару  немесе  белгiлi  бiр 
қызметпен  айналысу  құқығынан  жеті  жыл 
мерзiмге  айырыла  отырып,  бес  жылдан  жеті 
жылға  дейінгі  мерзімге  бас  бостандығынан 
айыруға жазаланады. Ал, егер абайсызда екi не-
месе одан да көп адамның өлiмiне әкеп соққан 
жағдайда  кінәлі  белгілi  бiр  лауазымдарды 
атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу 
құқығынан он жыл мерзiмге айырыла отырып, 
жеті  жылдан  он  жылға  дейінгі  мерзімге  бас 
бостандығынан айырылады.  
Жол қозғалысы ережелеріне жа¬уапкершілік 
бұрынғыдан да күшейе түсті. Жауапкершіліктің 
күшейе  түсуіне  жол  бойындағы  өлім-жітімнің 
көбеюі басты себеп болып отыр. Адам өміріне 
жауапты жүргізуші қай уақытта да қырағы болуы 
керек.  Статистикалық  мәліметтерге  сүйенсек, 
Ақтөбе  қаласында  2014  жылдың  желтоқсан 
айында 556 жол-көлік оқиғасы тіркелген, оның 
салдарынан  24  адам  қайтыс  болған  және  638 
адам түрлі жарақат алған. 
Соңғы  бес  жыл  ішінде  жол  қозғалы¬сы 
ережелері талаптарын өрескел бұзғандығы үшін, 
оның ішінде көлік құралын басқару құқығынан ай-
ыру түрінде әкімшілік жауапкершілікке тартылған 
адам  саны  күрт  өсті.  Бұған  қоса,  жарақат  алған 
адамдар  саны,  әсіресе,  жол  апатынан  ажал 
құшқандар саны көбейіп кетті. Ендеше, жолдағы 
келеңсіздікке  кінәлі  тұлғалардың  жауаптылығын 
әкімшілік сипаттан қылмыстық кеңістікке ауысты-
ру уақыт талабынан туындап отыр. 
Дегенмен,  жаза  әділдік  пен  негізділікке 
сүйенуі  қажет.  Сонымен  қатар,  ішкі  істер 
органдарының  арнайы  мамандандырылған 
бөлімдері 
жол-техникалық 
инспекциясы 
қала  көшелеріндегі  жол  апаттары  көп  бола-
тын  жерлерді  зерттеп,  оған  қатысты  тиісті  іс-
шараларды жүзеге асыруға міндетті.

_______________________________________________________________________
100
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
Мысалы,  Ақтөбе  қаласының  көше-жол 
жүйесінің қашықтығы 829 шақырымды құрайды. 
Ішкі істер органдары қызметкерлері күн сайын 
қаланың  көше-жол  жүйесінде  зерттеп-бақылау 
жұмыстарын  жүргізеді.  2014  жылы  қаланың 
жол  желісінде  142  зерттеп-бақылау  жұмысы 
жүргізіліп,  жергілікті  атқару  органдарымен 
бірлесе  отырып  бағдаршам  қондырғыларын 
және  оны  қосымша  құралдармен  жабдықтау, 
жылдамдықты 
баяулататын 
жасанды 
кедергілерді  орналастыру,  жаяу  жүргіншілерге 
арналған  құралдармен  жабдықтау  шаралары 
қабылданған[9.5-б.].
Қазіргі таңда қаланың жол желісінің 100-ден 
астам жерінде жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету 
мақсатында бірқатар іс-шаралар жүзеге асырылу-
да. Әрбір жүргізуші көлік тізгініне отырған сәтте 
өзінің және қасындағы адамдардың, сол сияқты, 
көшедегі басқа да жандардың өміріне жауапты 
екенін  есте  ұстауы  тиіс.  Бізде  жауапкершілікті 
сезіну жағы төмен. Сол себепті де көлік рөліне 
мас күйінде оты¬ратын жүргізушілерге қатысты 
заң  талаптары  бұрынғыдан  да  қатаңдатылып 
отыр.  Жаңа  заң  бойынша,  ішімдік  ішіп  алып 
көлік  рөліне  отыратындар  3  жылға  жүргізуші 
құқығынан айырылады  
Өкінішке  қарай,  қала  ішінде  де  жылдам-
дықты  шамадан  тыс  асырып  жүретін 
жүргізушілер де қазіргі таңда жиі кездесіп жа-
тады. Бұл өз кезегінде жол ережесін бұзуға, жол 
апатын  жасауға  алғышарт  болатыны  белгілі. 
Қаланың жол апаты жиі орын алады деген көше 
қиылыстарына  интеллектуалды  бейне  бакылау 
және  құрамдастырылған камералар орнатылып 
қойылса, бұл әрекет жол ережін бұзушыларды 
сәл де болса тежеуі мүмкін.Яғни,бұл жол-көлік 
оқиғаларының  алдын  алуға  жасалып  жатқан 
шара  болып  табылар  еді.  Балаларға  арналған 
арнайы  авто¬орындықтар  пайдасының  көп 
екендігі әлем елдерінде әлдеқашан дәлелденген. 
Оны  жол-көлік  апаты  кезінде  баланың  өмірін 
сақтап қалатын бірден-бір құрал деуге болады. 
Автоорындық баланың бойы мен салмағына сай 
келмесе, онда арнайы қауіпсіздік белдемшелерін 
тағуға  міндетті.  Арнайы  орындық  таксилер-
ге  де  міндеттелген.  Жалпы,  осының  бәрі  де 
баланың  қауіпсіздігі  үшін  жасалып  жатқанын 
ескеру керек. Себебі, біздің елімізде жол-көлік 
оқиғалары  кезінде  белдік  тағынбаған,  арнайы 
автоорындықта  отырмаған  балалар  көп  зар-
дап  шегеді.  Мысалы,  өткен  жылы  балалардың 
қатысуымен  151  жол-көлік  апаты  тіркелген. 
Соның салдарынан 12 бала қаза тапса, 165 бала 
әртүрлі дене жарақатын алған. Осының барлығы 
арнайы қауіпсіздік шарасын қолданбағандықтан 
болып  отыр.  Сондықтан,  көпшілік  бұл 
жаңалыққа түсіністікпен қарап, заңды орындай-
ды деген ойдамын. Бұл ереже еуропа елдерінде 
бұрыннан бар болса, көршілес Ресейде осыдан 4 
жыл бұрын енгізілген[10..22-27б.б.]..
Көлік  құралдарын  басқару  құқығынан 
айырылған,  алкогольдік,  есірткілік  және  (не-
месе)  уытқұмарлық  масаң  күйдегі  адамның 
көлік  құралын  басқаруы,  сол  сияқты,  көлік 
құралын  осындай  адамның  басқаруына  беру 
немесе  көлік  құралын  осындай  адамның 
басқаруына  жол  бергені  үшін  қылмыстық 
жауаптылық көзделген және бұл қылмыс ҚК-
нің 346-бабымен жауапкершілікке тартылады. 
Бұрын бұл әрекеттер заңмен әкімшілік құқық 
бұзушылықтарға  жатқызылып,  олар  үшін 
әкімшілік жауаптылыққа тартумен шектелген 
болатын.
Сонымен  қатар,  масаң  күйінде  көлік 
құралын  басқарып,  жол-көлік  оқиғасын 
жасаған,  оның  соңы  ауыр  зардаптарға 
әкеп  соқтырған  жағдайда  кінәліге  бас 
бостандығынан айыру жазасымен қатар, көлік 
құралдарын басқару құқығынан айыру мерзімі 
он жылға дейін арттырылған. Әрине, заңның 
бұл шаралары жүргізушілерге үлкен сабақ бо-
лады деп ойлаймын.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. ҚР Қылмыстық кодексі 2014ж 3 шілде
2.  Алауханов.  Е.О.  Қылмыстық  құқық  :  ерекше 
бөлім: оқу құралы / Жеті жарғы, - Алматы, 2001ж.
3. Дулатбеков Н. О.    Қылмыстық жаза тағайында : 
теория және практика мәселелері: оқулық / Астана : Фо-
лиант, 2002ж 
4. Алауханов Е.О.: Развитие казахской криминоло-
гии/ Вологда, 2007 ж.
5.  Алауханов  Е.О.:  Криминология  /Алматы  «Жеті 
жарғы», 2005ж..
6. Куринов Б.А. Автотранспортные преступления: 
квалификация и ответственность / Б.А. Куринов. – М.: 
Юрид. лит., 1976. 65-б.
7. Егоров В. И. Ответственность за угон автотран-
спортных средств по советскому уголовному праву. - С 
17; Пантелеев В. П. Угон автомототранспортных средств 
(Уголовно-правовые  и  криминологические  вопросы)- 
Учеб. пособие. Караганда, 1982. 55-56-б.б.
8. Ведомости СНД и ВС РФ.-1992.-№ 15.-769-б.
9. «Заң газеті» № 29., 2015ж
10.  Преступность,  статистика,  закон.  207-б.; 
Власть: криминологические и правовые проблемы. 374-
б.;  Закономерности  преступности,  стратегия  борьбы  и 
закон.538-б.; Организованный терроризм и организован-
ная преступность.289-б.

101
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
ПЕДАГОГИКА
PEDAGOGY
Масырова Римма Рамазановна 
доктор педагогических наук, профессор,
 академик Международной 
научно-педагогической академии, 
профессор КазГосЖенПУ
Почетный работник образования Республики Казахстан,
обладатель нагрудного знака им.И.Алтынсарина

_______________________________________________________________________
102
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
Масырова Р.Р.  доктор педагогических наук, профессор,
Нұрғалиев Ә.Қ., Абыканова С.К.,  Бектурганова А.С., Молдажанова Н.С. 
магистранты 2 курса Евразийский технологический университет, г. Алматы.
ИННОВАЦИОННАЯ ПАРАДИГМА РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ ТЕХНИЧЕСКОГО 
И ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В КАЗАХСТАНЕ
Резюме. В статье рассматривается проблема развития системы технического и профессионального образования в Ка-
захстане на основе теоретического анализа основных парадигм.
Авторы отмечают, что основные парадигмы педагогические не являются взаимоисключающими, но они отличаются 
лишь способами решения основных вопросов; традиционная «знаниевая» (просвещенческая) модель образования ис-
черпала себя, она на сегодняшний день не соответствует запросам современной социокультурной среды; подготовка 
конкурентоспособных специалистов среднего звена требует ориентации на инновационную парадигму образования. 
Түйін. Мақалада Қазақстандағы техникалық және кәсіптік білімнің дамуынң проблемасы теоретикалық анализдің ба-
сты парадигмасы ретінде қарастырулуда.
Авторлар негізгі педагогикалық парадигмаларды өзара айрықша емес екенін ескеріп, бірақ олар тек негізгі мәселелерді 
шешу  әдістерімен  ерекшеленеді;  дәстүрлі  «Білім»  (ағарту)  білім  беру  моделі  өзін  сарқып,  ол  қазіргі  заманғы 
әлеуметтік-мәдени  ортаның  талаптарына  сәйкес  келмейді;  бәсекеге  қабілетті  орта  буын  мамандарын  даярлау  білім 
беру инновациялық парадигмасының бағытты қажет етеді.
Summary.  The problem of development of technical and vocational education in Kazakhstan on the basis of the theoretical 
analysis of the basic paradigms.
The authors note that the main pedagogical paradigms are not mutually exclusive, but they differ only in the methods of solving 
the core issues; Traditional «Knowledge» (Enlightenment) education model has exhausted itself, it is today does not correspond 
to  the  demands  of  contemporary  social  and  cultural  environment;  training  of  competitive  mid-level  professionals  requires 
orientation on innovation paradigm of education.
Образование  сегодня  является,  мощным 
фактором  научно-технического,  социаль-
но-экономического  и  культурного  прогресса 
общества  и  страны.  Система  технического  и 
профессионального  образования  (ТиПО)  в 
Казахстане  претерпевает  изменения  в  соот-
ветствии с внутренней логикой своего разви-
тия, но изменения эти несравнимы по темпам, 
масштабам,  формам  и  значимости  с  иннова-
циями, привносимыми обществом извне. Под 
влиянием инноваций система ТиПО становит-
ся все более подвижной, но присущий ей ди-
намический консерватизм все более усиливает 
ее  способность  сопротивления  инновациям. 
Суть  этого  явления  заключается  в  следую-
щем:  в  результате  внешнего  воздействия  си-
стема ТиПО, безусловно, перестраивается по 
внешней форме, но сущность ее зачастую ока-
зывается  затронутой  лишь  в  незначительной 
степени. Инкорпорируются, главным образом, 
те нововведения, которые не противоречат ее 
прежнему  существованию.  Чем  дальше,  тем 
силы внешнего воздействия на систему обра-
зования нарастают. Не всегда, конечно, такое 
воздействие  оправдано,  при  определенных 
обстоятельствах  система  образования  может 
быть отдана во власть стихийных сил и вли-
яний.  Это  обстоятельство  является  доказа-
тельством  меры  ответственности  общества 
за  любые  политические  и  управленческие 
решения относительно проблем образования. 
Об этом пишет директор Международного ин-
ститута планирования образования Ж. Аллах: 
«Каждое  решение,  касающееся  образования, 
–  ответственный  политический  шаг,  направ-
ленный  на  снятие  напряженности  между  со-
перничающими  интересами  и  целями,  необ-
ходимый для определения общей политики и 
разрешения  противоречия  между  конфликту-
ющими  сторонами.  На  политическом  уровне 
эти  противоречия  существуют  во  все  стра-
нах… Поскольку проблемы образования заде-
вают все общество, противоречия «уходят под 
воду», становятся трудно обнаруживаемыми и 
трудно разрешимыми» [1].
В  данном  контексте  с  особой  остротой 
выдвигается проблема определения современ-
ных парадигм развития системы технического 
и  профессионального  образования  Казахста-
на.
Далее  встает  закономерный  вопрос:  как 
найти  новую  парадигму?  И.И.Кондратко  и 
Е.Е.  Плотницкая  советуют  искать  ответ  на 
этот вопрос в надсистеме, которой для систе-
мы  образования  является  все  общество,  т.к. 
именно  в  нем  и  разворачивается  та  система 
отношений («человек и производство», «чело-
век и наука»), для которой готовит кадры си-
стема образования. Взаимодействие в системе 
«человек-человек»  требует,  соответственно, 

103
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
новой парадигмы и реформы образования, ге-
неральную цель которой, по мнению авторов, 
можно сформулировать следующим образом: 
«Обеспечить  любому  гражданину  возмож-
ность  максимальной  деятельностной  реали-
зации  его  стремлений  и  способностей  путем 
предоставления равноправного доступа к об-
разованию,  стимулирования  поиска  каждым 
человеком  в  процессе  повышения  его  обра-
зовательного уровня  той сферы и формы де-
ятельности,  которая  принесет  максимальное 
удовлетворение ему самому и максимальную 
пользу обществу» [2]. 
Кратко  рассмотрим  сущность  понятия 
«парадигма педагогическая». 
Понятие  «парадигма»  впервые  введено 
американским  историком, профессором При-
станского университета  Томосом Куном. Под 
парадигмой  он  понимал  «…признанные  все-
ми  научные  достижения,  которые  в  течение 
определенного времени дают научному сооб-
ществу модели постановки проблем и их ре-
шения» [3]. Позднее автор назовет парадигму 
«дисциплинарной матрицой», так как, с одной 
стороны  она  состоит  из  упорядоченных  эле-
ментов, т.е. представляет собой матрицу, а, с 
другой,  является  императивом  для  ученых  в 
плане  стиля  мышления  и  поведения,  то  есть 
парадигма  дисциплинарна.  Т.  Кун    выделил 
различные  этапы  в  развитии  научной  дисци-
плины:  предпарадигмальный  (предшествую-
щий  установлению  парадигмы),  господства 
парадигмы  («нормальная  наука»),  кризиса  в 
научной революции, заключающейся в смене 
парадигмы, переходя от одной к другой. 
Теоретический  анализ  показывает,  что 
парадигмальный  подход  к  анализу  образова-
тельных  процессов  не  является  новым.  Его 
использовали  в своих работах известные уче-
ные  М.В.  Богославский,  Е.В.  Бондаревская, 
В.В. Давыдов, И.А. Колесникова,  В.В. Сери-
ков, В.Я. Пилиповский, И.С. Якиманская и др. 
Понятие  «парадигма»  употребляется  автора-
ми как концептуальная модель образования. 
В научной литературе обосновано множе-
ство парадигм образования, но наиболее рас-
пространенными являются следующие пять:
1.  традиционалистско-консервативная 
(знаниевая);
2.  феноменологическая  (гуманистиче-
ская);
3.  рационалистическая 
(бихевиорист-
ская, поведенческая);
4.  технократическая;
5.  эзотерическая.
Каждая парадигма отвечает на вопросы: 
- Ради чего воспитывать? 
- Для какой цели готовить молодое поко-
ление?
- Ради чего жить?
- Каким ценностям отдать предпочтение? 
Многообразие парадигм объясняется раз-
личными подходами к главной цели образова-
ния,  культуре.
Первый  подход  – ценностный (аксиоло-
гический),  где  культура  воспринимается  как 
смысл жизни человека, т.е. создание культуры 
и постижение культуры.
Второй    подход  –  деятельностный,  где 
культура трактуется как апробированные спо-
собы  деятельности  по  созданию  материаль-
ных и духовных ценностей.
Третий  подход –  личностный, где куль-
тура  воплощается  в  определенном  типе  лич-
ности. Различные подходы к культуре обусло-
вили и различные парадигмы в образовании. 
Каждая из всех парадигм ставит ряд про-
блем перед образованием:
-  функция  учебного  заведения  как  соци-
ального института;
- эффективность системы образования;
- приоритеты учебного заведения;
-  общественно  значимые  цели  образова-
ния;
- содержание образования.
Парадигмы  различаются  по  целям  и  по 
характеру  педагогического  взаимодействия 
между педагогом и обучающимся.
В  результате  методологического  анализа 
историко-педагогического  процесса  М.В.  Бо-
гуславский, М.В. Корнетов приходят к выде-
лению трех основных парадигм: «школа уче-
бы», «школа труда», «новая школа» [4]. 
В  мировом  образовательном  процессе 
в  настоящее  время  действуют  основные  па-
радигмальные  модели  образования,  сравни-
тельную  характеристику  которых  определил 
В.Я.  Пилиповский.  Используя  парадигмаль-
ный  подход,  исследователь  рассматривает  в 
качестве  бинарных  оппозиций  соотношение 
культуросберегающей  и  практической  функ-
ции образования. Под последней понимается 
способность школы обеспечить овладение об-
учающимися научными знаниями, умениями, 
навыками,  необходимыми  для  их  подготовки 
к жизни. Ученый  выделяет три основные об-

_______________________________________________________________________
104
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
разовательные модели: 
1. традиционалистско-консервативную;
2. рационалистическую;
3.  феноменологическую  (гуманитарную) 
[5].  
  Необходимо  отметить,  что  эти  модели 
в  основных  чертах  соответствуют  точке  зре-
ния  М.В.  Богуславского  и  М.В.  Корнетова. 
Парадигмальный  подход  В.Я.  Пилиповского 
получил  наибольшее  распространение  в  пе-
дагогической  исследовательской  практике. 
Применение метода бинарных оппозиций по-
зволило описывать различные педагогические 
системы и направления как своеобразные про-
изводные одной и той же модели. 
Нарастающее  несоответствие  традици-
онной  «знаниевой»  парадигмы  образования 
современным  реальностям  проявляется,  по 
мнению  Х.Г.  Тхагапсоева,  в  обостряющихся 
противоречиях  между:  целостностью  куль-
туры  и  технологией  ее  фрагментарного  вос-
производства  через  предметно-знаниевый 
тип  образования;  социокультурной  (культу-
ротекстной)  и  индивидуально-личностной 
обусловленностью  формирования  (проявле-
ния) человека и обезличенно-императивными 
методами обучения и воспитания; непрерыв-
ным  изменением  содержания,  нарастающим 
объемом  знаний  и  неизменным  линеарно-
сукцессивным  характером  базовых  инфор-
мационных  технологий  образования  [6].  По 
мнению  автора,  порождением  традиционной 
образовательной  парадигмы  явилось  некое 
«подобие промышленной технологии с целе-
вой задачей подготовки «человека знающего», 
т.е.  специалиста,  владеющего  конкретным 
объемом знаний (умений, навыков) Современ-
ное состояние культурного сознания входит в 
противоречие  со  сциентистским,  рациональ-
но-знаниевым, технократическим характером 
традиционной модели образования. Структура 
и содержание образования, имеющего в своей 
основе «знаниевую» парадигму, сегодня не со-
ответствует  структурам  современной  культу-
ры  и  человеческой  деятельности,  вследствие 
чего не в состоянии обеспечить свое основное 
предназначение – адекватное отражение и эф-
фективное присвоение человеческого опыта.

жүктеу/скачать 7,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: