Редакция алқасы

1
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:
Абдукаримов О.А. – ҚР қоғам қайраткері
Абдрасилов Б.С. – б.ғ.д., профессор
Абдурасулова К.Р. – з.ғ.д., профессор 
(Ташкент)
Байделдинов Д.Л. – з.ғ.д., профессор
Байдаулет И.О.– мед.ғ.д., профессор
Бектұрғанов Н.С. – х.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі 
Бисенов К.А. – тех.ғ.д., профессор
Бішімбаев У.Қ. – тех.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Бурханов К.Н. – с.ғ.д., профессор
Ведерникова О.Н. – з.ғ.д., профессор 
(Мәскеу)
Гаипов З.С. – с.ғ.д., профессор
Голик Ю.В. – з.ғ.д., профессор (Мәскеу)
Дулатбеков Н.О. – з.ғ.д., профессор
Елешов Р. – а-ш.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Есім Г. – ф.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Елубаев Ж.С.- з.ғ.д., профессор
Жұрынов М.Ж.– ҚР ҰҒА академигі, 
ҰҒА Президенті
Зарипов З.С.–  з.ғ.д., профессор (Рязань)
Ыдырысов Д.А. – т.ғ.д., профессор
Қасымбеков М.Б. с.ғ.д., профессор
Құл-Мұхаммед М.А.– з.ғ.д., профессор
Комиссаров В.С.– з.ғ.д., профессор 
(Мәскеу)
Лебедев С.Я. – з.ғ.д., профессор (Мәскеу)
Лиховая С.Я.– з.ғ.д., профессор (Киев)
Майлыбаев Б.А. – з.ғ.д., профессор
Мацкевич И.М.– з.ғ.д., профессор (Мәскеу)
Мухамедиұлы А. - ф.ғ.д., профессор
Мұсақожаева А.К. - профессор
Сартаев С.С. – з.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Сәрсембаев М.А. – з.ғ.д., профессор
Сұлтанов Қ.С. – с.ғ.д., профессор
Сыдыков Е.Б.– т.ғ.д., профессор
Рустемов Б.Т. – жазушы, публицист
Тұрсынов  С.Т.- э.ғ.д., профессор
Усманов А.– п.ғ.д., профессор
Шестаков Д.А. - з.ғ.д., профессор, жазушы
Харченко  В.Б. - з.ғ.д., профессор (Харьков)
РЕДАКЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС:
Әбішев  Т.Д. – з.ғ.к.
Әбішев Х.А. – з.ғ.д., профессор 
Абдиров Н.М. – з.ғ.д.,профессор
Ағыбаев А.Н. –  з.ғ.д., профессор
Аманбаев Ә.Т. –  3-ші сыныпты  
мемлекеттік әділет кеңесшісі
Айтжанов Б.Д. – вет.ғ.д., профессор
Байменов А.М. – тех.ғ.к., профессор
Бишманов Б.М.– з.ғ.д., профессор
Бектұрғанов Е.Ө. – ҚР Парламенті 
Мәжілісінің депутаты
Джансараева Р.Е. – з.ғ.д., профессор
Жақып Б.Ө. – филол.ғ.д., профессор
Ивона Массаки – профессор (Польша)
Кәрібаев Б.Б.– т.ғ.д., профессор
Кленова Т.В. – з.ғ.д., профессор (Самара)
Корконосенко С.Г. – с.ғ.д., профессор 
(Санкт-Петербург)
Қанжігітов Е.Қ. – вет.ғ.д.
Құрманалиев К.А.– ф.ғ.д., профессор
Лопашенко Н.А. – з.ғ.д., профессор 
(Cаратов)
Мажейка Кипрас И. – МЕАТР академигі 
(Мәскеу)
Маткаримова Г.С.– з.ғ.д., профессор
Мельник Г.С.– с.ғ.д., профессор 
(Санкт-Петербург)
Миндагулов Ә.Х.– з.ғ.д., профессор
Омаров Б.Ж.– фил.ғ.д., профессор
Саданов А.Қ.– б.ғ.д.. профессор
Сапиев О.С.– ҚР қоғам қайраткері
Старостин С.А.– з.ғ.д., профессор 
(Мәскеу) 
Сұлтанмұрат  Е. – академик
Тоғжанов Е.Л. –  з.ғ.к.
Тұрғараев Б.Т. –  з.ғ.д., профессор
Рүстемова Г.Р. – з.ғ.д., профессор
Шаукенова З.К.– ә.ғ.д., профессор
Усманов С.У. –  т.ғ.д., профессор
Челадзе Г. –  құқық докторы, әкімшілік 
бизнес докторы, профессор  (Грузия)
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҒЫЛЫМЫ МЕН ӨМІРІ
Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал
Бір жылда 6 рет жарық көреді
Құрылтайшы: «ҚҰҚЫҚТЫҚ МИССИЯ» ҚОҒАМДЫҚ ҚОРЫ,
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАН КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ КЛУБЫ
Бас редактор – 
Е.О. Алауханов
з.ғ.д., профессор, «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері»

_______________________________________________________________________
2
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:
Абдукаримов О.А. – общественный деятель  
Республики Казахстан
Абдрасилов Б.С.– д.б.н., профессор
Абдурасулова К.Р. – д.ю.н., профессор 
(Ташкент)
Байдельдинов Д.Л. – д.ю.н., профессор
Байдаулет И.О. – д.мед.н., профессор
Бектурганов Н.С. – д.х.н., академик НАН РК
Бисенов К.А.– д.т.н., профессор
Бишимбаев В.К. –  д.т.н., академик НАН
Бурханов К.Н. –д.п.н., профессор
Ведерникова О.Н. – д.ю.н., профессор 
(Москва)
Гаипов З.С. – д.п.н.,профессор
Голик Ю.В. – д.ю.н., профессор (Москва)
Дулатбеков Н.О. – д.ю.н., профессор
Елешов Р. – д. с-х.н., академик НАН РК
Есим Г. – д.ф.н., академик НАН РК 
Елюбаев Ж.С. – д.ю.н., профессор
Журынов М.Ж. – академик, Президент 
НАН  РК
Зарипов З.С. –  д.ю.н., профессор (Рязань)
Идрисов Д.А. – д.т.н., профессор
Касымбеков  М.Б.- д.полит.н., профессор
Қул-Мухаммед М.А. – д.ю.н., профессор
Комиссаров В.С. – д.ю.н., профессор 
(Москва)
Лебедев С.Я. – д.ю.н., профессор (Москва)
Лиховая С.Я. – д.ю.н., профессор (Киев)
Майлыбаев Б.А. – д.ю.н., профессор
Мацкевич И.М. – д.ю.н., профессор (Москва)
Мухамедиулы А.- д.ф.н., профессор
Мусаходжаева А.К. - профессор
Сартаев С.С. – д.ю.н., академик НАН РК
Сарсембаев М.А. – д.ю.н., профессор
Султанов К.С. – д.пол.н., профессор
Сыдыков Е.Б. – д.и.н., профессор
Рустемов  Б.Т. - писатель, публицист
Турсынов  С.Т. - д.э.н., профессор
Усманов А. – д.п.н., профессор
Шестаков Д.А. – д.ю.н.,профессор, писатель
Харченко В.Б. – д.ю.н., профессор (Харьков)
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ:
Абишев Т.Д. – к.ю.н.
Абишев Х.А. –  к.ю.н., профессор
Абдиров Н.М. – д.ю.н., профессор
Агибаев А.Н. – д.ю.н., профессор
Аманбаев А.Т. –  гос.советник юстиции 
3-класса
Айтжанов Б.Д. – д. вет.н., профессор
Байменов А.М. – к.тех.н., профессор
Бишманов Б.М. – д.ю.н., профессор
Бектұрғанов Е.У.- депутат Мажилиса 
Парламента РК
Джансараева Р.Е. – д.ю.н., профессор
Жакып Б.О. – д.фил.н., профессор
Ивона Массаки – профессор (Польша)
Карибаев Б.Б.– д.и.н., профессор
Кленова Т.В. – д.ю.н., профессор 
(Самара)
Корконосенко С.Г. – д.пол.н., профессор 
(Санкт-Петербург)
Канжигитов Е.К. – д.вет.н.
Қурманалиев К.А.– д.ф.н., профессор
Лопашенко Н.А. – д.ю.н., профессор 
(Cаратов)
Мажейка Кипрас И. – академик МЕАТР 
(Москва)
Маткаримова Г.С. – д.ю.н., профессор
Мельник Г.С. – д.пол.н., профессор 
(Санкт-Петербург)
Миндагулов А.Х.– д.ю.н., профессор
Омаров Б.Ж.– д. фил.н., профессор
Саданов А.К.– д.б.н., профессор
Сапиев О.С.– общественный деятель РК 
Старостин С.А. – д.ю.н., профессор 
(Москва)
Султанмурат Е. –  академик
Тоғжанов Е.Л. – к.ю.н. 
Тургараев Б.Т. –д.ю.н., профессор 
 Рустемова Г.Р. –  д.ю.н., профессор
Шаукенова З.К. – д.соц.н., профессор
Усманов С.У. –  д.т.н., профессор
Челадзе Г. – доктор права, доктор бизнес 
админ., профессор  (Грузия)
НАУКА И ЖИЗНЬ КАЗАХСТАНА
Международный научно-популярный журнал
Выходит 6 раз в год
Учредитель: ОБЩЕСТВЕННЫЙ ФОНД «ПРАВОВАЯ МИССИЯ»
МЕЖДУНАРОДНЫЙ КАЗАХСТАНСКИЙ КРИМИНОЛОГИЧЕСКИЙ КЛУБ
Гл. редактор – 
Алауханов Е.О.
д.ю.н., профессор, «Заслуженный деятель РК»

3
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
EDITORIAL BOARD:
Abdukarimov O.A. – public figure 
of the  Republic of  Kazakhstan
Аbdrasylov B.S. – Dr. of  biology, professor
Аbdurasulova K.R. – Dr. of  Law, professor 
(Tashkent)
Baideldinov D.L. – Dr. of Law, professor
Baidaulet I.O.– Dr. of medical science, prof.
Bekturganov  N.S. – academician of NAN RK
Bisenov  К.А. – Dr. of technology, professor
Bishimbaev B.K.- Dr. of history, acad. NAS.RK
Burhanov  К.N. – Dr. of polit., professor
Vedernikova  О.N. –   Dr. of  Law, prof (Мoscow)
Gayipov Z.S. –Dr. of political sciences,prof.
Gollik Y.V. –Dr. of Law., Professor (Moscow)
Dulatbekov N.O. –Dr. of Law, professor
Eleshov R. – Dr. of agricultural sciences, acad. 
NAS RK
Esim G.–Dr. of Philology, acad. NAS RK
Elubaev G.S.-  Dr. of Law, professor
Zhurinov M.Zh.– acad. NAS RK, 
President of NAS RK.
Zaripov Z.S. – Dr. of Law, professor (Ryazan)
Udyrysov D.A.– Dr. of hisory, professor
Kasimbekov M.B. - Dr. of political 
sciences,professor
Kul-Muhammed M.A.–Dr.of  Law, professor
Komissarov V.S. –Dr. of Law, prof. (Moscow)
Lebedov S.Y.–Dr. of Law, professor (Moscow)
Lihovaya S.Y.–Dr. of Law, professor (Kiev)
Mailybaev B.A.–Dr. of Law, professor
Matskevich I.M.–Dr. of Law, prof. (Moscow)
Mukhamediuly A. – Dr. of philosophy., prof.
Musakhodzhayeva А.К - professor
Sartayev S.S.– Dr. of Law,acad. NAS.RK
Sarsembaev M.A. – Dr.of Law, professor
Sultanov K.S.–Dr.of political sciences, prof.
Sydykov E.B. – Dr. of history, professor
Rustemov B.T. –writer, publicist
Tursunov C.T.- Doctor of Economics, professor
Usmanov A.– Dr. of political sciences,professor
Shestakov D.A.– Dr. of  Law,professor, writer
Harchenko B.V.– Dr. of Law, prof. (Harkov)
EDITORIAL COUHCIL:
Abishev T.D. – of Law                                                      
Abishev H.A. – of  Law  professor
Abdirov B.D.– of  Law professor
Agibaev A.N. – of Law рrofessor
Amanbaev A.N. – State counselor 
of Justice of 3-rd class
Aitganov B.D. – a doctor of betener 
sciences is a professor
Baimenov A.M.– candidate of tech, 
professor
Bishmanov B.M.– Dr. of Law,professor
Bekturganov E.U.– Member of the 
Parliament of Kazakhstan Majilis
Jansaraeva R.E.– Dr. of Law, professor
Zhakyp B.U. – Dr.of philology,professor
Ivona Massaki – professor (Poland)
Karibaev B.B.– Dr. of hisroy, professor
Klenova T.V. – Dr.of Law,professor (Samara)
Korkonosenko S.G. – Dr. of polit, professor 
(St.-Peterburg)
Kangigitov E.K. – a doctor of betener 
sciences
Kurmanaliev K.A. – Dr. of philology, prof.
Loopachenko N.A. – Dr. of  Law, professor 
(Saratov)
Mazheika Kipras I.– acad.PANS (Moscow)
Matkarimova G.S.– Dr. of Law, professor
Melnik G.S.– Dr. of polit, professor
Mindagulov A.N.– Dr. of Law, professor
Omarov B.Zh.– Dr. of philology,professor
Sadanov A.K.– Dr. of biology,professor
Sapiev O.S.– The public figure of RK
Starostin S.A.– Dr. of Law, professor 
(Moscow)
Sultanmurat E.– academic
Toqshanov E.L. – of Law, professor
Turgaraev B.T.– Dr. of Law, professor
Rustemova G.R. – Dr. of Law, professor
Shaukenova Z.K.– Dr. of soc., professor
Usmanov S.U.– Dr. of history, professor
Cheladze G.– Dr. of Law, professor (Gruzia) 
SCIENCE AND LIFE OF KAZAKHSTAN
International popular science journal 
Issued 6 times a year
Founder: PUBLIC FOUNDATION «LEGAL MISSION»
INTERNATIONAL KAZAKHSTAN CRIMINOLOGY  CLUB
Editor-in-chief – 
Аlauhanov E.O. 
Рh.d of Law, рrofessor, «Honored Worker of the Republic of Kazakhstan»

_______________________________________________________________________
4
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
1. Франция. Библиотека университетского комплекса Сорбонны
2. Польша. Польский университет имени Николая Коперника
3. Библиотека Стамбульского университета
4. Библиотека Венгерского государственного университета
5. Библиотека филиала Нью-Йоркского университета в Праге
6. Библиотека университета Карлова в Чехии
7. Библиотека Московского университета им. М.В. Ломоносова
8. Читальный зал юридического факультета МГУ им. М.В. Ломоносова
9. Библиотека Московской государственной юридической академии
10. Библиотека Московского университета МВД России
11. Библиотека Российской правовой академии МЮ РФ
12. Библиотека института государства  и права России
13. Библиотека ВНИИ МВД России
14. Библиотека Московского университета МВД России
15. Библиотека Российской академии правосудия
16. Московский библиотечно-информационный комплекс Финансовой академии при 
Правительстве РФ
17. Научная библиотека Новосибирского государственного университета
18. Библиотека Рязанской академии права и управления
19. Библиотека юридического факультета Санкт –Петербургского университета
20. Библиотека Санкт –Петербургского юридического института Генеральной
прокуратуры РФ
21. Библиотека Санкт –Петербургского Международного Криминологического Клуба
22. Библиотека Омской академии МВД РФ
23. Библиотека Томского государственного университета
24. Библиотека Саратовского  государственного университета
25. Библиотека Саратовской  государственной академии права 
26. Библиотека Саратовского центра по исследованию проблем организованной преступности и 
коррупции
27. Библиотека Саратовского юридического института МВД РФ
28. Библиотека Самарского государственного университета
29. Библиотека Дальневосточного  государственного университета
30. Библиотека Киевского государственного университета
31. Кафедра уг. Права Уральской государственной юридической академии
32. Кафедра уголовно-правовых дисциплин Северо-Кавказской академии государственной 
службы
33. Библиотека Национальной академии наук Кыргызской Республики 
34. Библиотека Университета Кыргызско-Российский славянский университет имени 
Б.Н. Ельцина
35. Академия МВД Кыргызской Республики имени генерал-майора милиции Э.А. Алиева
36. Библиотека Белорусского государственного университета
37. Библиотека Ташкентского государственного юридического института
38. Библиотека Таджикского   государственного университета
39. Национальная библиотека Азербайджана 
40. Библиотека Ереванского государственного университета
41. Библиотека Администрации Президента Республики Казахстан
42. Библиотека культурного центра  Президента Республики Казахстан
43. Национальная академическая библиотека Республики Казахстан (г. Астана)
44. Национальная библиотека Республики Казахстан (г. Алматы)
45. Библиотека Евразийского Национального Университета им. Л.Н.Гумилева
46. Библиотека Казахского гуманитарно-юридического института МВД РК
47. Библиотека Карагандинского юридического института МВД РК
48. Библиотека  Алматинской академии МВД РК
49. Библиотека Казахского Национального Университета имени аль-Фараби
50. Библиотека Казахского Национального Педагогического Университета имени Абая

5
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  ПРЕЗИДЕНТІ - 
ЕЛ ТӘУЕЛСІЗДІГІНІҢ БАС СӘУЛЕТШІСІ
 
Тарих  толқынында  өзіңдік  ерекшелік-термен  қазақ  халқы  үшін  күрделі  де  жауапты  кезең 
болған  XX-  ғасырдың  соңында  егемендіктің  дербес  ел  болудың  күні  туды.  Адам  бойындағы 
даралықты,  шығармашылыққа  деген  еркіндікті  мойындаған  демократиялық  елде  ғана 
мемлекеттік  егемендікке,  тәуелсіздікке  ауадай  қажетті  төзімділік  те,  достық  та  нығая  түседі. 
Адамдар  қоғамдағы  қарапайым  тобыр,  бұқаралық  мәдениет  өкіліне  айналмайды,  олар  бұл 
тіршілікте өзіне лайықты өмір жолы бар екенін ойлайтын азаматтар қауымдастығына айнала-
ды. Қазақстан Республикасының азаматтары өздерінің мәдени және ұлттық бірегейлігін егемен 
еліміздің болашағымен байланыстыру арқылы ғана жасампаздық жолына түсе алады. Осылайша 
саяси-әлеуметтік орнықтылықтың, мәдениетаралық, этносаралық және діні- аралық келісімнің 
тереңдеуіне себептер қалыптасады.
Тәуелсіздік ұғымы кез келген халық үшін өте қадірлі ұғым болып табылады. Бұл құбылыстың  
терең  астарларын  тарих  қойнауынан,  ата  бабамыздың  өткенінен,  оның  сан  ғасырлық  арманы-
нан  іздегеніміз  абзал.  Сонау  ежелгі  заманда  Қазақ  хандығының  тұтастығын  сақтауға  тырысқан 
әрекеттерден, оның ішінде жонғарлармен, қоқандықтармен, ресейліктермен болған текетірес тар-
тыстардан осы тәуелсіздікке деген ұмтылыстарды аңғарамыз.  Дегенмен де XX-ғасырдың соңында 
қолымызға тиген тәуелсіздік пен дербестік одан әрі қарай қалыптасып кетуі үшін зор еңбекпен 
жауапкершілікті талап етті. Өзінің құбылыстық мәні жағынан әрбір халықтың өмір сүру тәсіліне, 
дүниетанымдық жүйесіне барынша алтын өзек қызметін атқаратын тәуелсіздіктің өзінің лайықты 
тұғырына қонып, әдеттегі саяси-әлеуметтік, этникалық, ділді құбылысқа айнала қоюының өзі оңай 
нәрсе емес екендігіне халықтың көзі жетті. Себебі, бұрынғы қоғамдық меншікке үйренген дәуірде 
халықтың санасына ондаған жылдар бойы сіңіп кеткен дүниетаным әдеттері мен әлеуметтік пси-
хологиясы  жаңа  өмір  жағдайларына  машықтануы  оңай  болған  жоқ.  Ол  кездерде  бұқара  халық 
патерналистік қамқорлыққа үйреніп, дағдыланып алған еді. Сондықтан да бұндай жағдай кейбір 
әлеуметтік топтар үшін үйреншікті бойкүйездікті, жауапсыздықты тіптен, масылдықты қоғамдық 
психологияға  бойлатып  үлгерген  еді.  Енді  жаңа  заман  талаптарына  сай,  өркениетті  елдердегі 
сияқты  әрбір  азаматтың  жеке  белсенділігі  мен  жауапкершілігіне  негізделген  кәсібі  біліктілігін 
өрбіту  қажеттіліктері  пайда  бола  бастады.  Бұл  тәуелсіздіктің  іргетасын  бекіте  түсетін,  әрбір 
азаматтың жеке бостандығын қорғай алатын жаңа заманның әлеуметтік болмысына сәйкес келетін 
философияның қалыптасуына итермеледі.  

_______________________________________________________________________
6
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
Сөйтіп, жалпы халқымыз бен тұтас мемлекетіміз шын мәнінде тәуелсіз болуы үшін алдымен 
әрбір азаматтың құқығы мен оның жеке даралығын қорғай алатын қоғамды қалыптастыру қажеттілігі 
туындады. Осы бағытта мемлекеттігімізді  нығайту жолында  жасаған Қазақстан Республикасының 
тұңғыш Президенті, Н.Ә. Назарбаевтың орасан зор еңбегі тарихи шындық. Қазір біздің ел дүние 
жүзіне  танымал  мемлекет  болды.  Осы  жетістікке  жету  үшін  Қазақстан  халқының  оның  ішінде 
негізгі шешуші орны бар қазақ ұлтының рухани және материалдық игіліктерін арттыруға байланы-
сты ауқымды жұмыстар атқарылуда. Мемлекеттің атауын берген қазақ ұлтымен бірге елімізде басқа 
халықтардың  өкілдері де жемісті еңбек етуде. Мемлекет құрушы қазақ ұлтының құндылықтары, 
тілі, мәдениеті төңірегіне барлық Қазақстан халқын іштей топтастыру, ортақ саяси құндылықтар 
негізінде оларды бірегейлендіру құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам қалыптастыру үшін аса 
маңызды қажеттілік.
Осы  қажеттіліктерді  іске  асыру  негізінде  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә. 
Назарбаевтың алғашқы шараларының бірі «Мәдени мұра» стратегиялық ұлттық жобасын айтуға 
болады.  Бұл  жобаның  ең  негізгі  мүддесі-  бәсекелестікке  қабілетті  қазақ  ұлттын,  Қазақстан 
халқын  қалыптастыру,  сонымен  қатар  еліміздің  егемендігін  нығайту  жолында  жасалынып 
жатқан  стратегиялық  іс-шаралар  «Қазақстан-2050»  Стратегиясындада  айқын  көрсетілген.  Бұл 
стратегияның  негізгі  мақсаты  егемен  елімізді  инновациялық  индустриаландыру,  ұлттық  эконо-
миканы  әр  тараптандыруды  жалпыұлттық  идеяға  айналдыру  арқылы  Қазақстан  Республикасын 
өркениетті бәсекелестікке қабілетті ел ету болып есептеледі.
«Таңертең ағаш отырғызып, тал түсте одан көлеңке күтпе» деп шығыс нақылында айтылғандай, 
құқықтық  мемлекеттілік  құра  отырып,  Қазақстан  өз  елі  үшін  өз  құндылықтарын  өзі  анықтауға 
құқылы, ол дегеніңіз демократиялық қоғам қалыптастыру жолында не, қашан, қалай және қандай 
тізбектілікте  іске  асырылуы  керек  деген  мәселе  болмақ.  Ел  өмірінде  болып  жатқан  өзгерістер 
жүйені «жоғарыдан бастап» реформалаудың республиканың саяси да, экономикалық та саладағы 
бағдарының  өзгеріп  келе  жатқандығын  көрсетеді.  Міне,  сондықтан  Қазақстан  Республикасы  – 
Президент өкілеттіктері басым тұратын аралас басқару нысанындағы республика деген тұжырым 
жасауға негіз бар. Талдап айтқанда, Қазақстан Республикасында Президент Конституцияға сәйкес 
биліктің үш тармағының үшеуіне де кірмейді. Ең алдымен қолданыстағы Қазақстан Республикасы 
Конституциясында 1993 жылғы Конституцияға қарағанда, мемлекеттік билік органдары жүйесінде 
бірінші орынға Президент қойылғандығын атап өту қажет. Мемлекет басшысы ретінде Президент 
мемлекеттік билік органдарының келісімді жұмыс істеуі мен бірлесіп әрекет етуін қамтамасыз ету-
ге қызмет етеді. Президенттің мемлекеттік биліктің конституциялық институттары жүйесіндегі ор-
нын белгілеуге қатысты заңгер-ғалымдардың тұжырымдары әртүрлі болып келгенімен, олардың 

7
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
түпкі мағынасы бірдей. Оларды қарастырып өту арқылы бұл тұжырымымыздың айқын екендігін 
дәлелдей аламыз. 
Қазақстан Республикасы Конституция-сының 40-бабы 1-тармағына сәйкес, Президент мемлекет 
басшысы, ең жоғарғы лауазымды тұлға болып табылады. Осы орайда жетекші заңгер ғалымдардың 
мемлекет басшысының орны мен мәртебесі   туралы  пікірлеріне талдама  жасай   кетсек  жөн  болар. 
Академик Ғ. Сапарғалиев: Президент мемлекеттік биліктің барлық үш тармағына қатысады және 
олардың келісімді жұмыс істеуін қамтамасыз ете отырып, «төреші» болады десе, профессор А. Ащеу-
лов осы көзқарасты: «Президент билік тармақтарының үстінен қарап, бүкіл «оркестрге» жетекшілік 
жасауға  қабілетті  «дирижер»  рөлінде  немесе  билік  тармақтары  арасындағы  конституциялық 
сипаттағы  дауларды  шешуде  «төреші»  болады»  деп  нақтылай  түседі  [1,  26  б.].  Отандық  заң 
әдебиеттерінде «төреші» ұғымы Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттіктеріне қатысты 
жиі қолданылады. Белгілі болғанындай «төреші» тұжырымдамасы Францияның конституциялық 
тәжірибесіне негізделген. Бұл ұғым Франция Конституциясының 5-бабында мазмұндалған. Фран-
цуз  заңгерлері  осы  терминнің  мән-мағынасы  туралы  көптеген  пікірталастар  жүргізген.  Соларға 
сәйкес «төреші» сөзінің екі анықтамасы қарастырылған: біріншісі – тараптар келісімі бойынша 
олардың арасындағы дауды шешуші адам; екіншісі – абсолютті билеуші: өмір мен өлім төрешісі. 
Парламенттік режимді жақтаушылар осы терминнің бірінші түсіндірмесін, ал президенттік билікті 
жақтаушылар  екінші  түсіндірмені  қарастырады.  Алайда,  Франция  Конституциясында  прези-
дентке  бірінші  мағынадағы  төреші  функциясы  берілмеген.  Іс  жүзінде  заңдар  мен  халықаралық 
міндеттемелер мәселелері жөнінде төреші болуы Конституциялық Кеңеске берілген [2, 137 б.]. Ал, 
Ресейдің және Қазақстанның президенттік басқару жүйесінің үлгісі көп жағдайда Франция Кон-
ституциясынан тікелей алынғандығын білеміз. Президенттік институтын  зерттеп жүрген  профес-
сор В.А. Малиновскийдің пікірінше, «Қазақстан Конституциясы мемлекет басшысын атқарушы 
билікке жақын қояды» [3, 112-113 б.]. Заң саласында ақиқатты ой-тұжырымдарымен ерекше орын 
алатын    академик  С.  Зиманов  болса:  «Президент  мемлекет  басшысы  мен  Үкімет  басшысының 
функцияларын біріктіруі тиіс деп есептеймін – бұл қазіргі біздің жағдайымызда күшті президенттік  
билікті   қамтамасыз етудің ең жақсы нұсқасы» деген болатын [3, 223 б.]. Бұл пікірлердің барлығын 
саралай  қарастырар  болсақ,  Президенттің  мемлекеттік  билікті  бөлу  қағидасын  қамтамасыз  ете 
отырып, Конституцияда белгіленген қызмет аясы шеңберінде заң шығарушы, атқарушы және сот 
билігі тармақтарының келісіп жұмыс істеуіне қол жеткізетіндігін көреміз. Неғұрлым Президенттің 
билігі нығая түссе, соғұрлым біздің тәуелсіздігіміз бен дербестігіміз де нық болмақ. 
Қазақ  елінің  тәуел-
сіздігін  нығайтуда  елбасы 
Нұрсұлтан  Назарбаевтың 
Қазақстан  Республикасы 
Президенті 
лауазымына 
кірісу рәсімінде өзінің Ұлт 
жоспары  ретінде  алдағы 
бес  институционалдық  ре-
форманы  түсіндіріп  берді. 
Олар: 
«Экономикалық 
бағдарлама-ларды 
сапа-
лы  жүзеге  асыруды  және 
мемлекеттік  қызметтерді 
ұсынуды 
қамтамасыз 
ететін  қазіргі  заманғы, 
кәсіби  және  автономия-
лы  мемлекеттік  аппарат 
қалыптастыру»,  «Меншік 
құқығына кепілдік беретін, 
кәсіпкерлік  қызмет  үшін, 
келісімшарттық 
міндет-

_______________________________________________________________________
8
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №4 (31). 2015
темелерді қорғау үшін жағдай жасайтын, түптеп келгенде экономикалық өсім үшін негіз болатын 
заңның  үстемдігін  қамтамасыз  ету»,    «Индустриаландыру  және  әртараптандыруға  негізделген 
экономикалық өсім», «Болашағы біртұтас ұлт» «Транспарентті және есеп беруші мемлекет». Осы 
институционалдық реформаларға терең үңілетін болсақ, бұлардын баршасыда біздің қоғамымызды 
өркендететін,  заманауи  талаптарға  сай  қайта  құруға  негіз  болатын,  сөйтіп  жалпы  қоғамдық, 
әлеуметтік жаңғыруды жүзеге асыратын іс-шаралар болып есептеледі.   
Осы бес институционалдық реформаның ең маңыздысы қайсысы деген сұрақ қоятын болсақ, 
бүгінгі күнде халықаралық геосаяси жағдайлар тұрғысынан осылардың ішінде, «Болашағы біртұтас 
ұлт» делінген саланың маңызы жасампаздыққа жол ашқан жас мемлекет үшін ерекше мәнге ие. 
Себебі қоғамдағы қандай да реформа болмасын оны жүзеге асыратын жалпы әлеумет, тұтас мем-
лекет халқы. Осы бағытта қарастырғанда барлық экономикалық, әлеуметтік, саяси реформалардың 
кез келгені ел халқының бірігуін әлеуметтің жұдырықтай жұмылуын талап етеді. 
Қазақ елінің егемендігінің алғашқы сәтінен бастап қоғамдық тұрақтылық пен келісімге басты 
назар аударып келе жатқан Елбасы сол кезде «Біз келісім саясаты мен парасатты ұлттық стратагиясыз 
ешқандай міндеттерді шеше алмаймыз» [4] деген ойларды өз ұстамында әрқашанда басшылыққа 
алу үстінде. Осы ойлар Елбасының Мәңгілік ел стратегиясында толықтырылып тұжырымдалып 
жеткізілуде. «Мәңгілік ел идеясы арқауындағы жұмылдырушы құндылықтар- азаматтық теңдік; 
еңбек сүйгіштік; адалдық; оқымыстылық пен  білімді кастер тұту; зайырлы ел- тағаттылық елі. 
Осындай жағдайда азаматтық орнықты және табысты мемлекеттің ең сенімді іргетасы болады» [4] 
деп осы мәселеге ерекше көңіл бөлген еді.   
Қорыта айтқанда қазақ елі үшін ең маңызды болып есептелетін тәуелсіздігімізді қалыптастырып 
одан әрі қарай нығайту барысында мемлекетімізде жасалып жатқан маңызды іс-шаралардың баста-
ушысы, басқарушысы, бас сәулетшісі- Қазақстан Республикасы тұнғыш Президенті Н.Ә Назарбаев 
екендігі Қазақстан халықтар үшін ешқандай да дау туғызбайды. Оның нақты дәлелі Қазақстан Ре-
спубликасы Президентінің соңғы сайлауындағы халықтың қолдауы деп есептейміз.