Реферат Тақырыбы: «Пәннің оқыту объектісі және әдістер жүйесі»
Теориялық, методологиялық әдісі
жүктеу/скачать 68,51 Kb.
|
дильназ рфеерат
- Бұл бет үшін навигация:
- Ғылыми әдіс
- Рефераттың құрылымы.
- 1.2 Тарихи зерттеудің жалпы ғылыми әдістері және арнайы әдістері
- 1.3 Пәнаралық зерттеу әдістері
- II. Тарихи методологияны зерттеу əдістері
| Теориялық, методологиялық әдісі.
Жалпы әдістер: жалпы логикалық әдістер (салыстыру, жалпылау, абстракция және т. б.);эмпирикалық зерттеу әдістері (бақылау, өлшеу, эксперимент) ; Ғылыми әдіс: теориялық зерттеу әдістері (идеализация (атап айтқанда, М.Вебердің еңбектерін қараңыз), формализация, ой эксперименті, математикалық әдістер, модельдеу, нақтыдан абстрактіге және абстрактіліден нақтыға көтерілу әдістері және т. б.). Рефераттың құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. І. Тарихи методология пәні және пәннің оқыту объектісі 1.1 Тарихи әдістеме Тарихи әдістеме (тарихи зерттеу әдістемесі) - тарихи ғылымдар отбасындағы тарихи білім мен таным теориясының бірлігінде, яғни тарих пәнінің теориясы мен тарихи зерттеу әдістерінің теориясын зерттейтін негізгі теориялық пән. Тарих әдіснамасы ғылым әдіснамасының жалпы логикалық принциптеріне сүйенеді, бірақ ғылыми танымның екі негізгі әдісінің ‑ бақылау мен эксперименттің ‑ тарих тек біріншісін ғана қолдана алады. Байқауға келетін болсақ, тарихшының алдында, кез-келген ғалым сияқты, бақылаушының өзі зерттелетін пәнге әсерін азайту міндеті тұр. Тарих ғылымының әдістемесі мен теориясы тарихшының тарихи процестің сипатын, факторлары мен бағытын түсінуін анықтайды. Әдістемелік тәсілдердің айырмашылықтары, зерттеушілердің шығармашылық даралықтарының ерекшеліктерімен қатар, тарихи сюжеттерді әртараптандыруға, ғылыми мектептердің қалыптасуына, бәсекелес тұжырымдамалардың пайда болуына әкеледі, ғылыми пікірталастарға негіз жасайды. [1]. Бірдей маңызды функцияны орындауға арналған тарихи зерттеу әдістері-таным теориясының негізгі принциптерін тұжырымдау-соған қарамастан, мәні бойынша да, олар қолданылатын материалда да, олардың көмегімен шешілетін міндеттерде де ерекшеленеді. Нақты тарихи тәжірибеде философиялық (логикалық) және жалпы ғылыми әдістерге негізделген арнайы зерттеу әдістері қолданылады.Логикалық әдістерге, атап айтқанда, талдау және синтез, индукция және дедукция, аналогия және салыстыру, логикалық модельдеу және жалпылау жатады.Талдау мен синтездің мәні ‑ бүтіннің құрамдас бөліктерге нақты немесе психикалық ыдырауы және бүтіннің бөліктерден қайта қосылуы. Талдау зерттелетін объектінің құрылымын анықтауға, маңыздысын маңызды емес, күрделісін қарапайымға бөлуге мүмкіндік береді. Оның формалары-заттар мен құбылыстарды жіктеу, олардың дамуындағы кезеңдерді бөлу, қарама-қайшы тенденцияларды анықтау және т.б. Синтез талдауды толықтырады, маңыздыдан оның әртүрлілігіне, талдау арқылы бөлінген бөліктерді, қасиеттерді, қатынастарды біртұтас тұтастыққа біріктіруге әкеледі.Индукция және дедукция ‑ бір-бірімен байланысты және бір-бірін анықтайтын таным әдістері. Егер индукция бір фактілерден жалпы ережелерге ауысу мүмкіндігін қамтамасыз етсе және мүмкін болса, онда дедукция ғылыми теорияны құруға арналған. Дедуктивті әдіс, әдетте, эмпирикалық материалды жинақтап, оны жүйелеу және одан барлық салдарды алып тастау мақсатында теориялық тұрғыдан түсінгеннен кейін қолданылады.Ұқсастық-бұл бірдей емес объектілер арасындағы ұқсастықты анықтау. Ол мүмкіндігінше көп қатынастарға, маңызды қасиеттерге, алынған және факторлық белгілердің тығыз байланысын орнатуға негізделуі керек. Салыстыру-бұл объектілердің ұқсастығы немесе айырмашылығы туралы пайымдаулардың негізінде жатқан танымдық операция, бар материалды таңдау мен түсіндірудің қатаң ойластырылған тұжырымдамасы. Салыстыру арқылы объектілердің сандық және сапалық сипаттамалары анықталады, оларды жіктеу, ретке келтіру және бағалау жүзеге асырылады. Оның қарапайым түрлері-сәйкестілік пен айырмашылық қатынастары. [2]. Көптеген фактілер, құбылыстар, оқиғалар және т.б. дереккөз базасының әлсіздігіне байланысты тарихи түрде куәландырыла алмайтындықтан, оларды қалпына келтіруге, тек гипотетикалық түрде қалпына келтіруге болады. Содан кейін модельдеу әдісі қолданылады. Модельдеу-бұл объектілердің қасиеттерін көрсететін жүйеде олардың орнын анықтау мақсатында объектілер арасында байланыс орнату тәсілі. Логикалық модельдеу кезінде экстраполяция әдісі жиі қолданылады, бұл құбылыстың бір бөлігін зерттеу нәтижесінде алынған тұжырымдардың осы құбылыстың екінші бөлігіне таралуын білдіреді; берілген қатардан шығатын оның басқа мәндерінің функцияларының осы мәндерінің қатарынан табу.Жалпылау-жалпы белгілерді (қасиеттер, қатынастар, тенденциялар) анықтау арқылы абстракцияның жоғары деңгейіне өту. Жалпылау-ғылыми білімнің маңызды құралдарының бірі. Егер, мысалы, материалды жинақтау кезінде индуктивті әдіс қажет болса, ал танымдық процесте дедуктивті әдіс қажет болса, онда жалпылау әдісі көптеген әртүрлі фактілерді, пайымдауларды, теорияларды біртұтас және бірыңғай формула бойынша анықтауға мүмкіндік береді. 1.2 Тарихи зерттеудің жалпы ғылыми әдістері және арнайы әдістері Жалпы ғылыми әдістерге мыналар жатады: жалпы логикалық әдістер (салыстыру, жалпылау, абстракция және т. б.); эмпирикалық зерттеу әдістері (бақылау, өлшеу, эксперимент) ; теориялық зерттеу әдістері (идеализация (атап айтқанда, М.Вебердің еңбектерін қараңыз), формализация, ой эксперименті, математикалық әдістер, модельдеу, нақтыдан абстрактіге және абстрактіліден нақтыға көтерілу әдістері және т. б.). Танымдық іс-әрекетте бұл әдістердің барлығы диалектикалық бірлікте, өзара байланыста болады, екіншісін толықтырады, бұл танымдық процестің объективтілігі мен ақиқатын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Тарих ғылымының арнайы әдістерінің ішінде салыстырмалы тарихи әдіс кең таралған. Бұл тарихи процестің тенденцияларын анықтауға мүмкіндік береді, оны кезеңдеудің ғылыми негізін құрайды, тарихтағы жалпы және ерекше нәрсені көрсетеді, құбылыстардың мәніне енуге мүмкіндік береді. Салыстырмалы тарихи әдіс тарихи құбылыстарды типологиялауды қамтиды, бұл олардың маңызды сипаттамаларын екінші, қосымша сипаттамалардан бөлуге мүмкіндік береді. [3]. XIX ғасыр ортасынан бастап тарихи-диалектикалық әдіс қалыптаса бастады, оның негізінде К. Маркстің формациялық теориясы, тарихи процестің бір бағытты стадиалды даму идеясы болды. Өркениеттік әдіс онымен бәсекелеседі, ол әр қауымдастықтың (этностың, мемлекеттің және т.б.) тарихын тірі организм сияқты өзгерістердің бірнеше кезеңдерінен өтетін мәдениеттің дамуының тарихи процесі ретінде қарастырады (атап айтқанда, А. Тойнбидің жұмысын қараңыз). Бұл әдістің қайшылығы "өркениет"ұғымының шекараларын анықтауда жатыр. Соңғы кездері ерекше пәннің ‑ өркениеттің тарихын зерттеуге өркениеттік тәсілдер негізінде бөлу әрекеттерімен ерекшеленді. 1.3 Пәнаралық зерттеу әдістері Тарихи ғылымдағы жаппай дереккөздерді зерттеу айналымына тарта отырып, математикалық әдістер (акад жұмыстары) кең таралды. И. Д. Ковальченко). Әлеуметтанумен жақындасу тарихшыларға әлеуметтанулық зерттеулерде қолданылатын әдістерді белсенді қолдануға мүмкіндік берді. Сонымен, әлеуметтанудан тарихқа мазмұнды талдау келді. Соңғы жылдары тарих ғылымының дербес бағытына айналған гендерлік тарих социологиялық әдістерді де белсенді қолданады. Сол сияқты, жаңа әдістерді қолдану тәжірибесінен тарихи-өмірбаяндық зерттеулерден, микро тарихтан және т.б. дамыған пропосография сияқты тарихи зерттеулердің бағыттары мен мектептері өсті. тарих пен Тіл білімінің тәсілдерін біріктіретін тарихи-лингвистикалық зерттеулер адамзаттың алғашқы тарихын зерттеу үшін өте маңызды. Тарихшылар, әсіресе менталитетті зерттеушілер, психоанализ жасаған тәсілдерді қолданады, бұл жеке тарихи кейіпкерлердің мінез-құлқының мотивтерін түсіндіруде белгілі бір нәтижелер береді. Қазіргі кезеңде тарих әдіснамасын дамытуда орталық орынды пәнаралық идеялар, яғни өткенді пәнаралық зерттеу, тарихи ғылымды география, экономикалық ғылым, әлеуметтану, әлеуметтік психологиямен біртұтас зерттеу кеңістігіне жоспарлы интеграциялау алды. Бұл жолдағы қозғалыс тарихшыларға жаңа көкжиектерді көруге мүмкіндік берді және басқа ғылымдармен (Тарихи география, тарихи демография және т.б.) түйісетін жаңа пәндердің пайда болуына ықпал етті. Тарихтың өзі барған сайын кеңірек ғылымның ‑ әлеуметтік антропологияның бөлігі ретінде қарастырылуда. [4]. Шетелдік және отандық тарих ғылымында үнемі жаңа әдістер пайда болады, бұл ғылымның қажеттіліктеріне және сабақтас пәндерден қарыз алуға байланысты. Тарих ғылымының категориялық-тұжырымдамалық аппараты жетілдірілуде. Соңғы ғасырлардағы тарихи зерттеулердің тәжірибесі көрсеткендей, аталған және басқа әдістер бөлімді азды-көпті дәл сипаттауға және түсіндіруге мүмкіндік береді. тарихи процестің тараптары, нақты зерттеу міндеттерін шешудің кілтін беріңіз, бірақ әмбебап сипатқа ие бола алмайды. Әдетте, тарихи зерттеу тарихшыға шешілетін ғылыми міндеттердің спектрін барынша кеңейтуге мүмкіндік беретін әртүрлі әдістердің жиынтығын қолданады. Бұл зерттелетін объектіге жүйелілік сияқты маңызды көзқарас қағидатын сақтауға ықпал етеді, оны түсіндіруге синергетика идеялары айтарлықтай назар аударды. Отандық ғалымдардың ішінде П.г. Виноградов, Н.И. Кареев, А. С. Лаппо-Данилевский және И. Д. Ковальченко Тарихи әдіснаманың проблемаларын дамытуға ерекше үлес қосты. [5]. II. Тарихи методологияны зерттеу əдістері 2.1 Тарихи методологияның зерттеу əдістері Методология көне грек сөзінен аударғанда «методос», «зерттеу жолдары,» «таным тəсілдері», ал «логос» ілім деген мағына береді, яғни ол ғылыми зерттеу жолдары, таным тəсілдері туралы ілім болып шығады. Ғылымда методологияның «тарихи таным теориясы» деген интерпретациясы да кездеседі. Қазіргі кезеңде методологияның анықтамасын беруде ресейлік тарихшылар белсенділік танытуда. Мəселен, В.В.Журавлев: «... тарихи зерттеу методологиясы — бұл тарихи білімді дүниеге келтіру жəне олардың принциптерін реттеу. Методология бұл тұста ғалымның қарамағындағы малай немесе құлдық ұруды талап ететін патша емес. Яғни методологияны «не істесем де өзім білемін» деген принципті ұстанып, оны біржақты дəріптеуге немесе елеусіз қалдыруға болмайды. Нағыз тарихшы ең алдымен өмір бойы методологиялық жағынан жетіледі. Ол ғылымда жинақталған методологиялық қазынамен бірге өседі, ал соңғысы ғалымның күш-қайратының арқасында молаяды», — деп жазды [9]. Сонымен, тарих ғылымының методологиясы теориялық, дүниетанымдық ережелердің жүйесі, ол нақты шындықты танудың тəсілдері ретінде ғылыми талдау жасау талаптарынан пайда болады. Басқаша айтқанда, тарих ғылымының методологиясы — ғылыми зерттеу жұмысында танымдық принциптер, идеялар ретінде пайдаланылатын белгілі бір дүниетанымдық теориялық ережелердің жүйесі. Методология — белгілі бір мəселені зерттеудің ғылыми əдістемелері. Тарих ғылымындағы зерттеу тəсілдері мен жолдары, яғни методология, математикадағыдай дайын формула емес, ол өзін теориялық жағынан жетілдіруді жəне үздіксіз ізденістер арқылы қалыптастырып, дамытуды талап етеді. жүктеу/скачать 68,51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|