Реферат Тақырыбы: Тыныс алу жүйесі ағзаларының дамуы. Даму ауытқулары
Тыныс алу мүшелерінің дамуы. Эмбрионның тыныс алу жүйесінің қалыптасуы
жүктеу/скачать 81,28 Kb.
|
8 бож
| Тыныс алу мүшелерінің дамуы. Эмбрионның тыныс алу жүйесінің қалыптасуы.
Омыртқасыздардың тыныс алу мүшелері-қарабайыр түзілімдер. Көптеген қарапайым омыртқасыздарда (губкалар, құрттар, кейбір ұлулар) тыныс алу тері арқылы жүзеге асырылады. Шаян тәрізділерде қарабайыр желбезектер пайда болады. Бас сүйексіз адамдарда (лансолат) тыныс алу кірпікшелі эпителиймен қапталған желбезек қуысынан және желбезек саңылауларынан тұратын желбезектер арқылы жүреді. Омыртқалы жануарларда тыныс алу мүшелері күрделене түседі. Дөңгелек құстарда 14 жұп, балықтарда - желбезектерге апаратын 5 жұп Гилл саңылаулары бар. Желбезектер-бұл желбезек доғаларында нығайтылған көптеген жапырақшалардан тұратын алдыңғы ішектің шырышты қабығының өсуі. Сүйекті және ганоидты балықтарда желбезектер Гилл қақпағымен жабылады. Гилл жапырақтарында капиллярлардың дамыған желісі бар. Су ауыз қуысынан сыртқа қарай Гилл қуыстары мен саңылаулар арқылы өтеді, нәтижесінде капиллярлар Судан оттегін сіңіреді. Қосмекенділерде (қосмекенділерде) өкпе ішек қабырғасының жұптасқан өсуі ретінде пайда болады. Қосмекенділерде өкпе әлі де қарабайыр болғандықтан, тері тыныс алуға көп қатысады. Болашақта өкпе қапшықтары мен ауа жолдары жүйесі, әсіресе көмей мен трахея дамиды. Бауырымен жорғалаушыларда (бауырымен жорғалаушыларда) тыныс алу қапшықтары бөлімдермен бөлінген және губка тәрізді. Тыныс алу жолдарында шеміршек қаңқасы алдымен Көмейде, содан кейін трахея мен бронхта пайда болады. Құстар мен сүтқоректілерде өкпе құрылымының одан әрі жақсаруы және тыныс алу жолдарының ұзаруы байқалады. Сүтқоректілерде өте күрделі бронх ағашы және өкпенің лоб құрылымы бар. Сүтқоректілер мен адамдарда эмбриогенез процесінде жұтқыншақтың өсуінен трахея мен өкпені салумен қатар (ас қорыту мүшелерінің дамуы бөлімін, осы басылымды қараңыз) бірқатар Гилл доғалары мен Гилл саңылаулары пайда болады. Алайда, соңғысы жұтқыншақ қуысымен байланыспайды. Сүтқоректілер мен адам эмбриондарының Гилл доғалары одан әрі бет пен мойынның анатомиялық түзілімдеріне айналады (ас қорыту мүшелерінің дамуы бөлімін қараңыз, осы басылым). Мұрын қуысының эмбриогенезі ауыз қуысының дамуымен тығыз байланысты (ас қорыту мүшелерінің дамуы бөлімін қараңыз, осы басылым). Эмбриональды дамудың 4-ші аптасында жұтқыншақтың вентральды қабырғасынан алғашқы көмей-трахея өсіндісі пайда болады. Ол түтік тәрізді және жұтқыншаққа қосылады. Содан кейін бұл өсу өңешке параллель каудальды бағытта өсіп, кеуде қуысының дамуының 6-шы аптасында жетеді. Көмей-трахеальды өсіндінің пайда болуымен бір мезгілде оның каудальды ұшында везикулалар түрінде екі қалыңдау пайда болады, ал оң көпіршік сол жақтан үлкен. Бұл көпіршіктер-өкпе бүршіктері-бронх ағашы мен өкпенің рудименттері. Өсу процесінде өкпе бүршіктері бөлінеді: оң - үшке, сол - екі бастапқы бронхқа, ал кейінірек, 5-6-шы аптада, барған сайын кішігірім бұтақтарға, нәтижесінде бронх ағашы пайда болады. Қарастырылып отырған өсуден тек эпителий мен көмей, трахея және бронх бездері пайда болады. Мезенхимадан шеміршек, дәнекер тін және бұлшықет қабығы дамиды. Көмей, трахея және бронх ағашы оларды қоршап тұрған мезенхиманың ішінде өседі, ол өз кезегінде висцеральды мезодермамен жабылған (осы басылымның ішектің дамуы бөлімін қараңыз). Дамудың 4-ші аптасында көмей-трахея өсіндісін қоршап тұрған мезодермада шеміршек пен көмей бұлшықеттерінің, ал 8-9-шы аптада шеміршек пен трахея бұлшықеттерінің бетбелгісі байқалады. 5 апталық эмбриондарда көмей-трахеальды өсудің кіреберісінде арахноидты шеміршектің рудименттері, 6-шы аптаның басында эпиглоттис рудименті орналасқан. 3-ші Гилл доғасынан қалқанша шеміршек дамиды(ас қорыту мүшелерінің дамуы бөлімін қараңыз, осы басылым). Болашақта шеміршек бір-біріне жақындайды, мезенхимадан көмей бұлшықеттері пайда болады. Көмей дамудың 7-ші айында соңғы формасын алады. Бронх ағашының өсу процесінде оның бұтақтары өніп, мезенхима мен висцеральды мезодерма аймақтарын алып, екі жағында бастапқы плевра қуыстарын соңғы қуыстарға айналдырады. Бронхты қоршап тұрған мезенхима өкпе лобулаларының, дәнекер тіннің, бұлшықеттердің және шеміршек тақталарының стромасын тудырады. Висцеральды мезодерма висцеральды плевраны құрайды. Өкпе альвеолалары дамудың 5-6-шы айында терминалды бронхиола қабырғасының өсінділерінен түзіледі, ал альвеолаларда цилиндрлік эпителий жазық эпителиймен ауыстырылады. Бронх ағашының дамуымен бір мезгілде қан және лимфа тамырлары мен нервтер өкпенің рудиментіне өседі. Альвеолярлы ацинустардың пайда болуымен қатар, альвеолалардың айналасында капиллярлық торлар мен жұқарған альвеолалық эпителийге іргелес капиллярлық ілмектер дамиды. Тыныс алу мүшелері бастапқы ішектің эндодермальды түтігінің вентральды қабырғасынан шығуы нәтижесінде пайда болады. Олардың эпителий қабаты эндодермальды шығу тегі болып табылады, ал қалған барлық компоненттер болашақ медиастинаның қоршаған мезенхимасынан пайда болады. Тыныс алу мүшелерін төсеу дене қуысының краниальды орналасқан бөлігіне айналады, одан кейін плевра қуысы пайда болады. Тыныс алу мүшелерінің дамуы шамамен төртінші аптаның соңында басталады. Олардың алғашқы бетбелгісі жұтқыншақтың төменгі шекарасында, соңғы Гилл ойығының астында пайда болады. Бұл жерде ішектің вентральды қабырғасынан, ішек түтігінің алдында эпителий туберкулезі сыртқа қарай шығады, содан кейін каудальды түрде ұзарады. Ішек-трахеальды бетбелгінің ұзартылған процесінде, ол алдымен ішекке, болашақ өңештің бас аймағына тікелей отырғызылады, уақыт өте келе арна пайда бола бастайды. Содан кейін екі жағында көмей-трахеальды бетбелгі мен ішек арасында бойлық ойықтар пайда болады, олар тереңдей отырып, көмей мен трахеяны өңештің доральді аймағынан біртіндеп бөледі. Бұл жағдайда олардың арасында алдымен эпителий септумы пайда болады, өңеш-трахеальды мембрана деп аталады, содан кейін көмей-трахея төсемі болашақ өңештен толығымен оқшауланады. Рудименттің краниальды ұшы салыстырмалы түрде жоғары қозғалады, осыған байланысты көмейге кіру төртінші Гилл доғасы аймағында дами бастайды. Көмей-трахеальды бетбелгінің каудальды ұшында өте ерте кезеңде (төртінші аптада) кеңею пайда болады, бұл бронхтар мен өкпенің бронх ағашының барлық тармақтары. Бастапқыда екі бүйірлік шығыңқы өкпе бетбелгісінің бір терминалды қапшығы бастапқы бронхтардың және бастапқы өкпе лобтарының екі бетбелгісіне бөлінеді. Эмбрионның тыныс алу жүйесінің қалыптасуы көмейдің бастапқы кіру аймағы және эпиглоттис (glottis) көмей-трахея бетбелгісінің бас сүйек ұшында қалыптаса бастайды. Ол фарингальды ішектің вентральды қабырғасының ішкі бетінде, төртінші және бесінші Гилл доғаларының арасында, Тіл төсемінің астында орналасқан. Егер сіз мойын аймағында дененің доральді бөлігі алынып тасталғанын елестетсеңіз және оған артқы жағынан қарасаңыз, онда көмей-трахея бетбелгісінің люмені жұтқыншақ қуысына Саңылау түрінде ашылатынын көруге болады. Көмейдің бұл бастапқы кіреберісі төртінші және бесінші Гилл доғаларының вентральды ұштары арасында орналасқан орташа биіктікте орналасқан. Оның саңылауы бүйірлерінде мезенхиманың шоғырлары болып табылатын және аритеноидты (аритеноидты) туберкулез (немесе қысқаша арибугорка) деп аталатын туберкулездермен шектелген. Саңылаудың краниальды шекарасы копуланың каудальды аймағынан шыққан және арибугоркаларды байланыстыратын көлденең жатқан роликті (гипобранхиальды туберкулез) құрайды. Оның краниальды жатқан бөліміндегі Саңылау-гипобранхиальды туберкулездің көлденең ролигі мен екі арибугорка арасында, бүйірге қарай созылады, осыған байланысты саңылау т әрпінің көрінісін алады. Оның бас сүйек шекарасынан эпиглоттис (эпиглоттис) кейінірек пайда болады. Саңылаудың айналасында арахноидты туберкулездердің қалыңдауы және эпиглоттис бетбелгісі нәтижесінде краниальды және бүйірлік жақтаулардан жылқы тәрізді жақтау пайда болады, ол сыртқы түріне байланысты фуркула (шанышқылар) деп аталады. Арахноидты туберкулездер бір-біріне жақындайды, олардың арасында тек тар саңылау қалады (incisura interarytenoidea). Эпиглоттис төсеумен байланысты жерлерде арибугоркалардың бүйір бөлімдерінен ариопластоидты қатпарлар (plica aryepiglottica) әр жағынан ажыратылады. Мезенхимадан эпиглоттис төсеу кезінде серпімді шеміршек пайда болады және тіл тамырының каудальды (артқы) аймағымен тікелей шектесетін барлық түзілімдер көмейдің кіреберісін қақпақ түрінде жабады. Бұл жағдайда эпиглоттистің көмей жағында ойық пайда болады. Арахноидты туберкулездің алдыңғы бөлігінде жұптасқан кішкентай мүйіз тәрізді проекциялар дамиды (tubercula corniculata), бірнеше алдыңғы жағында орналасқан және жұптасқан кішкентай, артқы жағында орналасқан сына тәрізді туберкулездер (tubercula cuneiformia). Бұл түзілімдерде мезенхимадан кішкентай серпімді кароб тәрізді және сына тәрізді шеміршектер пайда болады (cartilago corniculata және cartilago cuneiformis). Көмейдің дамуы. Трахеяның қалыптасуы Көмейге кірген кезде пайда болатын қуыс алдымен соқыр және тар болады, өйткені көмейдің люмені белгілі бір уақыт ішінде эпителиймен екінші рет толып кетеді. Шамамен оныншы аптада көмейдің кіреберісі кеңейіп, сопақша болады. Сонымен қатар, эпителий адгезиялары көмей қуысында кері дамуға ұшырайды, ал көмейдің бүйір қабырғаларында көмей қарыншасының (ventriculus laryngis) рудименті болып табылатын екі проекция дамиды. Олардың каудальды шекарасында көмей қуысының әр жағында көлденең жолақ пайда болады, бұл дауыстық қатпардың бетбелгісі (plica vocalis). Краниальды шекара шырышты қабықтың телнұсқасын құрайды-қарыншалық қатпарлар (plicae ventriculares). Көмейдің кең люмені тар өткел арқылы каудальды-трахеогорта каналы (canalis tracheolaryngicus) трахея люменіне өтеді. Төртінші және бесінші Гилл доғаларының қоршаған мезенхимасынан көмейдің эпителий қабырғасының қабығы пайда болады. Одан екінші айдың соңында жұптасқан қалқанша шеміршектің (cartilago thyreoides) рудименті ерекшеленеді. Сонымен қатар, гиалинді шеміршектің дифференциациясы және арахноидты туберкулездің мезенхимасында (cartilago arytenoides) жүреді. Крикоидты шеміршек (cartilago cricoides) модификацияланған бірінші трахея сақинасынан дамиды. Көмей бұлшықеттері төртінші және бесінші Гилл доғаларының мезенхимасынан да қалыптасады, сондықтан вагус пен артық нервтердің бұтақтарымен нервтенеді. Кейінгі өмір бойы алдымен салыстырмалы түрде жоғары орналасқан көмей төмен қарай жылжиды және ақырында жатыр мойны аймағының түпкілікті қалыптасуынан кейін ересек адамға тән позицияны алады. Көмей аймағы жыныстық жетілу кезінде оның компоненттері мен қуыстары соңғы өлшемдерге жеткенде де пішінін өзгертеді. Трахеяның пайда болуы көмейдің эпителий түтігінің каудальды кеңеюі трахеяның бетбелгісі болып табылатын түтік болып табылады. Трахея бастапқы бронхтар мен өкпе альвеолаларының тармақталуымен аяқталады. Өңештің алдында орналасқан трахеяны төсеу каудальды түрде ұзарады және оның люмені кеңейеді. Трахеяның вентральды және бүйір қабырғаларының жанындағы қоюланған мезенхима қалыңдайды және трахея сақиналарының гиалинді шеміршектері одан ажыратылады. Дорсальды аймақта мезенхимадан тегіс бұлшықет шоғыры және трахея қабырғасының дәнекер тінінің компоненттері пайда болады. Шеміршек тәрізді сақиналар екінші айдың соңында дамиды. Трахеальды бездер төртінші айдың соңында эпителий процестері түрінде салынады, олар трахея қабырғасының айналасындағы мезенхимада тармақталып, кейінірек оларда люмен пайда болады. Ұрықтың өкпесінің дамуы. Бронх ағашының қалыптасуы Бронхтың екі бастапқы бетбелгісі де, өкпенің оң және сол жақ рудименттері де трахея түтігінің каудальды ұшынан өсіп, айналадағы висцеральды мезобласт мезенхимасына (спланхноплевра) еніп, дорсальды мезопульмонумды (кейінірек медиастинаны) құрайды. Олардың одан әрі дамуы мен өсуі асимметриялы түрде жүреді. Оң жақ қалта үлкенірек және дорсокаудальды өседі, ал сол жақ қалта кішірек және бүйірлік өседі. Екі қалта да оң және сол жақ бастапқы бронхтарға ұзарады, ал олардың ұштарында діңгек туберкулезі деп аталатын қап тәрізді кеңейтімдер пайда болады. Дамудың екінші айында оң жақ бастапқы бронхтан екі бүйірлік процесс өседі; осылайша, магистральдық бругоркпен оң жақта үш негізгі бронх бетбелгісі пайда болады, ал осыған байланысты үш оң жақ өкпе лобына арналған бетбелгі пайда болады. Сол жақ бастапқы бронхта тек бір бүйір туберкулез пайда болады; осылайша, сол жақ бағаналы туберкулездің сол жағында негізгі бронхтардың екі бетбелгісі бар, олар бір уақытта екі сол жақ өкпе лобтарының рудименттері болып табылады. Барлық бес негізгі бронх бетбелгілері ұзындығы бойынша өседі, оң жағында олар сол жаққа қарағанда тезірек өседі. Өскен сайын негізгі бронхтар дихотомиялық түрде бөлініп, тармақталады, осыған байланысты көп ұзамай бронх ағашының тармақталған бетбелгісі пайда болады, бұтақтары әртүрлі бағытта жүреді. Соңындағы әрбір жеке бұтақ орташа және қап тәрізді кеңейеді, ал соңында осындай кеңейтімдері бар әрбір жеке бұтақ бір пневмомер болып табылады. Әрі қарай дамып келе жатқанда, дихотомиялық тармақталу нәтижесінде бронх ағашының бұтақтарының саны үздіксіз өсуде. Соңғы бұтақтарда төменгі текше эпителий бар. Жетінші айда бронх ағашының негізгі құрылымының қалыптасуы аяқталады. Оның бұтақтарын қоршап тұрған мезенхимада тамырлар көбейеді, ал капиллярлық тор соңғы альвеолаларды қоршайды. Капиллярлар желісімен және нәзік мезенхималық тіннің жұқа қабатымен жабылған олардың эпителийі біртіндеп жоғалып, кейіннен альвеолалардың әдеттегі жалпақ тыныс алу эпителийімен алмастырылады. Содан кейін бронх ағашының соңғы бөліктерінің көбеюі ұрық туылғанға дейін, тіпті босанғаннан кейінгі алғашқы айларда жалғасады. Ақырғы альвеолалармен бірге жаңа және жаңа альвеолярлық қозғалыстар пайда болады, алайда олар жатырішілік өмір бойы құлаған күйде болады және құрамында ауа жоқ. Осыған байланысты өкпенің барлық паренхимасы құлаған күйде болады, олар әлі бүкіл плевра қуысын толтырмайды. Альвеолаларда кейде амниотикалық сұйықтық болады, ол дем алған кезде осында келеді. Бүкіл бронх ағашы альвеолалармен бірге болашақ перикардпен де, асқазан аймағын жабатын мезенхимамен де байланысты мезопульмональды мезенхимаға (медиастинаға) айналады. Бұл тін бронх ағашының бұтақтары арасындағы кеңістікті толтырады, соның арқасында өкпе бетбелгісі дамудың алғашқы кезеңінде оң жағында үш негізгі лобқа және сол жағында екі лобқа бөлінеді. Өкпе лобтарының беті спланхноплевраның висцеральды мезобластынан шыққан мезенхима қабатымен жабылған. Одан өкпенің серозды қабығы дамиды, олардың бетін тікелей жабады (висцеральды плевра — pleura visceralis), болашақ кеуде қуысының қабырғасын сызатын және соматоплевраның париетальды мезобластының мезенхимасынан (париетальды плевра — pleura parietalis) түзілетін серозды қабықпен байланысты. Плевраның беті мезенхимадан шыққан мезотелиймен жабылған. жүктеу/скачать 81,28 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|