Реферат тақырып: Абайдың ақындық әлемі. Абайдың ақын шәкірттерінің зерттелуі

РЕФЕРАТ

Абай – адамзаттың алыбы! Қазақ халқының көрнекті ақыны һәм композиторы! Алты Алаштың ағартушысы! Ұлы даланың ұлы ойшылы! Дара да дана данышпаны! Қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы! Ғаламның ғұлама ғалымы һәм хакімі! Аты бес құрлыққа белгілі алып аудармашы! Осы сегіз қырлы, бір сырлы қасиеттері арқылы ол әлемдік құбылысқа айналды. Сондықтан Абай адамзат баласы үшін мәңгілік темірқазық болып қалары хақ.

«Қазақтың бас ақыны – Абай Құнанбаев» деп Ахмет Байтұр­сын­ұлы текке айтқан жоқ. Ол қазақ әде­бие­тінің негізін қалады. Мәні мен мазмұнын толықтырды.
Абайдың ақындық мектебі – оның кейінгі әдебиетке әкелген жаңашыл дәстүрлері мен сол әдеби үлгі-өрнектерді жалғастырып, дамытушы ізбасар ақындардың әдебиеттегі орнын айқындайтын, сол арқылы кемеңгердің тағлым беруші ұстаздық қырын танытатын қазақ әдебиетіндегі ерекше құбылыс.

Абай дәстүрі біз сөз етіп отырған ақындық мектепті де ішіне сыйғызып жіберетін кең ұғым. Абай дәстүрі оның қасында жүрген шәкірттерімен шектелмейді. Қазақ әдебиетіндегі Абайдан кейінгі көрнекті тұлғалардың барлығы дәтүр жалғастырушылар десек, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Б.Майлин сынды әдебиет қайраткерлері осы лектің алдыңғы толқыны ғана. Демек, кең мағынада алғанда дәстүр жалғастырушылардың бәрі дерлік Абайдың ақындық мектебініңөкілдері болып табылады. Алайда, Абайдың ақындық мектебі деген ұғымды нақтылап, оның маңайындағы ақын шәкірттерімен байланысын алып қарастырғанда, ақындық дәстүрден де басқа, ұстаз бен шәкірт арасындағы күнделікті қарым-қатынастардың нақтылы көріністері бой көрсетеді.

Мағауия әдебиет тарихында Абайдың ақындық дәстүрді бойына мол сіңірген ақын болып қалыптасты, нәзік лирикалық өлеңдер шығару, сюжетті поэмалар жазуды әкесі Абай ақынның өнегесінен алды. Абайдың ақылының арқасында бірнеше поэма жазады. Поэмалары: «Еңлік-Кебек», «Абылай», «Медғат-Қасым». Өз махаббаты үшін күресіп, құрбан болған Еңлік пен Кебекті келер заман жастарына үлгі етіп жырлайды.

Сол кездегі өнерлі жастар осы поэманы жаттап алып, тағы бір поэма жазды. Ол «Еңлік-Кебек» жайындағы қоспа поэма болды. Бұл поэмада Кеңгірбай бидің бейнесін шебер көрсете білген. Еңлік-Кебектің өліміне себепкер биді кінәлайды. Осылайша, образдарды бейнелеуде, өткеннің қараңғылығын сынауда адамгершілікті ең үлкен мақсат етіп қойған Мағауияның поэмасы өз уақытындағы бағалы еңбек болды.

Көкбай – он-он бес жасынан айналасына өткір тілді, өжет, суырып салма ақын ретінде таныла бастайды. Шәкірттерінің ішінде Абадың өлеңдеріне аты кірген жалғыз Көкбай болса, ұстазына ең көп жыр жолдарын арнаған да сол («Семейге Абай келсе бізге думан», «Абайдай ұлы тумағы болар ғайып», «Абайдан сабақ алдым бала жастан», «Жаннатта жаның болғыр Абай құтып», т.б. өлеңдері). Оның «Дүтбайға», «Күлембайға» сияқты өлеңдері Абай үлгісіндегі сыншылдық сипатта жазылған. Көкбайдың «Сабалақ», «Құлынды», «Қандыжап», «Ғаділ патша қиссасы», «Арон Рашид қиссасы»дастандары белгілі. «Сабалақ» дастанын мезгілі, мазмұны, кейіпкерлеріне қарай үш дәуірдің адамдары туралы жазылған үш бөлімді жеке жырлар ретінде қарастыруға болады. Дастанның алғашқы бөлімі Абылай ханға арналған «Сабалақ» жыры болса, екінші бөлімі – Абылайдың бір топ ұрпақтарына арналған «Төрт төре» жыры, үшіншісі Наурызбай батыр жайында жазылған «Наурызбай-Фатима» атты ғашықтық жыр. Көкбайдың ақындық дарынына М.Әуезов жоғары баға берген. Көкбайдың өлеңдері мен айтыстары «ХХ ғасырдағы қазақ поэзиясы» (1985), «Айтыс» (1988, т.2), «Абайдың ақын шәкірттері» (1994, 2-кітап) жинақтарына еніп, ол туралы зерттеу мақалалар ұжымдық монографиясы (1988) мен Қ.Мұхамедханұлының «Абайдың ақын шәкірттері» (1994) кітабында жарияланды.

Абайдың ақын шәкірттері өз шеберліктерін шыңдап қана қоймай, ұстазының ұлылығын да барған сайын асқақтата түсті. Абай айналасындағы ақындық ортасының ең басты қасиеті де, міне, осы бірліктен, идеялық, көркемдігі жоғары шығармашылық тұтастығынан көрсете алды.