Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 12,23 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ Ә. Рақыш (1)
|
1-сурет – Р. Файзуллаеваның ұлттық колориттің белгілерін анықтайтын вербальді әдістері Қазақ халқының менталитетіне көшпелі өмір салты, діні және оның мал шаруашылығымен айналысуы өз әсерін тигізген. Оны біз қарапайым қазақтардың сәлемдесу әдебінен де көре аламыз. Мысалы, ер адамдар бір-бірімен амандасып, қал-жағдай сұрасқанда: «Ассалаума- ғалейкум! Мал-жаның аман ба?», – дейді, яғни «Ассалаумағалейкум» деген сөзді сөзбе-сөз тура аударғанда «Алланың сізге сәлемі болсын» деген мағынаны береді. Бұл қазақ халқының санасында дінмен бірге орын алып, әдет ретінде қалыптасқан. Ал «мал-жаның аман ба?» дегеніміз – оның малмен күн көріп отырған тұрмысынан туындаған сөздер тіркесі. Төрт түлік 1) бірінші әдіс ұлттық колориттің ерекшелігімен, сөздердің көмегі арқылы ұлттық өмір салтымен байланысты (топонимдер, ономастика, туыстық қатынастағы сөздер, ұлттық және діни әдет- ғұрыптар, ұлттық мінез-құлық, іс- әрекет, бейне және т. б.) 2) ұлттық колорит ерекшелігінің екінші тәсіліне тілдік құрылым ерекшелігіне байланысты ұлттық колориттің компоненттері жатады: идиомалар, мақал-мәтелдер, вульгаризмдер, жаргонизмдер, диалектизмдер, ара қашықтық, салыстыру, эпитеттер және т. б. [29, 68]. 120 мал қазақ халқы үшін – жесе асы, ішсе сусыны, мінсе көлігі, кисе киімі, тіпті ауруына шипа болатын дәрісі де бола білген. Сол себепті адамның жағдайын малын сұрау арқылы білу тілдік санасында қалыптасып кеткен. Теңеу, ұқсату бұлар – сананың, ойдың жемісі. Теңеулер арқылы біз сол халықтың ойлау жүйесі мен тілдік санасын анықтай аламыз. Қазақ халқының санасында өзіне ұнайтын, жақсы көретін заттарды, құбылыстарды, адамдарды тіпті олардың іс-әрекеттерін малға теңеу кеңінен таралған. Бұл да қазақ халқының санасында қалған ата-бабаларының шаруашылығы мен күн- көрісінен сақталған тілдік бірліктері. Мысалы : қойдай жуас, түйедей шыдамды, ботадай көзі мөлдіріп және т. б. . Сондай-ақ, малдың мүшелерін синекдоха ретінде ауыз екі сөйлеу тілінде де, көркем шығармаларда да кездеседі. «Аман жүрсе болды, сізден қалған жалғыз тұяқ еді, көк көпірді бандылар жарып, үлкен шығын болды деп естіп едім» (О. Бөкеев, Өз отың.), «Бір ғажабы, мал бағумен мүйізіміз қарағайдай болған біздерден осылардың жұмысы жемісті («Лен. жас») және т. б. Бұл екі сөйлемде «тұяқ» деп малдың тұяғын емес, оның баласын немесе ұрпағы жайлы айтып тұрса, екінші сөйлемде «мүйізі қарағайдай» деп малдың мүйізін емес, адамның табысқа, атаққа жетуін жайлы айтып тұр. Байлық ол – бір нәрсенің мол көзі, қоры, молшылық [7, 598 б. ]. Қазақ халқы үшін байлықтың өлшемі малмен өлшенген. Мысалы: «Халықтан асқан болды бай. Байлығында есеп жоқ, Айдалып бағып жайылды жүктеу/скачать 12,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|