– Мереке – халықты ұйыстыратын шара. Бұл

– Наурызды зерттегелі жеті жыл болды. Сондағы 

мақсатым – Наурыздың ұлттық идеяның маңызды 

бөлігі екенін дәлелдеу, көрсету, ұлтты тұшынту еді, оны 

Шымкентте болғанымда көзіммен көрдім. Қаншама 

рәсімдер мен жоралғылар халықтың еңсесін көтеріп, 

марқайтып жатыр. Әрине, ол жақта да асығыстау қолға 

алынды, арнайы дайындықпен келгенде, бұдан қыруар 

пайда табу жағы да бар. Мереке дегеніміз – ішіп-жеу 

емес, бүгінде ұлт екенімізді өзімізге де, өзгеге де білдіру, 

көрсету. 

Қорыта айтсам, 21-22-сіндегі Наурыз мейрамымен 

бірге, 14 наурыздағы Наурыз басы жоралғысын қоса, 

қазақы жаңажылдық мазмұнда атап өтуді қарастыру 

қажет. Ол үшін 23 наурыздағы орынсыз тағайындалған 

демалыс күнді «Наурыз басы» деп атап, 14 наурызға 

ауыстырып, ұлттың рухани салтанатын тұтастыруды 

шешкен абзал. Осы бастаманы ҚР Парламент 

депутаттарының қолдауын халық атынан көптен-көп 

сұраймыз.

Бұл идеяны тарату арқылы тек қана ұлттың бірлігі 

мен рухани тұтастығын көздеген адал ниетімізді зияткер 

қауым да, мемлекеттік құзырлы тұлғалар да ескерер 

деген тілекті ғана мұрат тұттық. 

Ұлы іс оң болсын!  Ұлы істің ұлы күнін ұлықтай 

білейік!

АЛАШ АЗАМАТЫ

ДАТ!

Серік ЕРҒАЛИ, мәдениеттанушы:  

Наурыз мейрамын қазақы жаңажылдық 

мазмұнда атап өтуді қарастыру қажет

Асық ойынының түрлері

Ұлыс күні неге өгіз сойылады?

– «Әр елдің салты басқа, иті қара қасқа» демекші, еліміздің 

кейбір аймақтарында Наурыз тойында өгіз сойылып жатады. 

Мұның мәнісі неде?

Арман,  Жезқазған қаласы

Асық ойынының түрлері тым көп екенін білемін. Десек те, халық арасында ең көп 

тараған қандай түрлері бар? 

Файза ӘМІРТАЕВА, Астана қаласы

Асық ойындары негізінен екіге бөлінеді: 

далада ойнайтын түрлері және үй ішіндегі 

ойындар. Дала ойындарына негізінен асықты 

сақамен алыстан атып ойнайтын түрлері жатады. 

Жалпы, асық ойындары дегенде, негізінен, халық 

арасына көп тараған «шыр», «шеңбер», «үш 

табан», «бiр табан», «бес табан», «арқаласпақ», 

«әйзiк», «атпақыл», «шығу», «төрт асық», 

«омпы», «сасыр», «алшы», «қақпақыл», «бес 

асық» («бес тас»), «хан», «ханталапай», «қора», 

«құмар», «таған», «шiк-бүк», «иiрмекiл», 

«жемекiл» және т.б. түрлері есімізге түседі.

Негізі, асық ойындарының тәрбиелік мәні 

зор. Асық ойындары, негізінен, балаларды 

ептілікке, мергендікке, шапшаңдыққа, сергектікке 

баулиды. Бір мезгілде бірнеше бала ойнайтын 

асық ойынының түрлері жас баланың намысын 

жанып, «қатарымнан озсам» деген талпынысты 

бойға қасиет қылып сіңіреді. Мұның сыртында 

асықтың атып ойнайтын түрлері үнемі қимыл-

қозғалысты қажет ететіндіктен, денені қыздырып, 

бойдағы қан айналымын жақсартады. Үнемі 

отырып-тұру, жүрелей отыру, тізені жартылай 

бүгу, жиырылу, ширығу жас балалардың денесін 

шынықтырып, аяқ-қолдағы буын ауруларының 

алдын алады.

Қазақ есепшілерінің тәжірибесіне 

сүйенсек, Үркер күздің басында –  

шығыстан, қыстың басында – 

төбеден, ал көктем басында аспан 

етегінен көрініп, жазға қарай мүлдем 

батып кетеді. «Үркердің жерге түсуі» 

делінетін осы кезеңге 40 күн жазғы 

шілде сәйкес келеді. Бұл кезеңде 

Үркердің көкжиектен көрінбеу себебі 

— Күн жолы наурыз айында дәл 

соның үстінен өтеді. Қазақстанның 

кейбір жерлерінде ғана, мәселен, 

Орталық өңірлерде осы кезде 

Үркердің қос жұлдызы бұқаның 

мүйізі секілді батқан күн жолының екі 

жағынан қылтиып көрінеді. Аспан 

көгіндегі дәл осы көріністі Қазақстан 

жартастарына шимайланған пет-

роглиф терден – мүйізімен Күн Көкө-

гіз көруге болады. Сондықтан кейбір 

аймақтарда Ұлыстың Ұлы күні өгіз 

сойылып жатады.

ТАНЫМ

Атаулы мерекеге бірер күн қалғанда Наурыздың жаршы-

лары көшеге шығып, ән айтып, Наурыздың кел 

генінен 

қою рәсімдеріне «Кусебарнешин», «Ата шафруз», «Наурыз 

әмірі немесе Наурыз патшасы» жатады. Ерте замандарда 

«Наурыздық жыршылар» тобы болған. Олар жаңа күнге арнап 

мадақ жыр айтқан. Ескі жылды шығарып саларда ел бойынша 

жаппай жуып-тазалау науқаны басталады. Елдің барлық 

өңірінде үйлерін, қоғамдық орындар мен көшелерді тазалау 

арқылы жаңа күнді тазалықпен қарсы алады. Ескі-құсқыдан 

арылу арқылы жаңа жылда таза кеңістік дайындайды. Еуропа-

лықтарға ұқсап кететін бір әдеттері – жаңа жылға жаңа дүние, 

керек-жарақ сатып алатындары. Киім-кешек, аджиль – түрлі 

пісте, жаңғақ, жеміс-жидек, тәтті-дәмділер, тіпті тұрмыстық 

заттарды сатып алып жатады. Күнтізбе бойынша соңғы айда 

дәнді-дақыл егудің кезеңі болып табылады. «Наурыз көгін» егу 

ирандық отбасылар ара сында әдет-ғұрып ретінде сақталған. 

Бүгінде Иран халқы Наурызға екі апта қалғанда ыдыстарға 

бидай, жасымық, маш секілді дәнді-дақылдар егуді ата дәстүр 

ретінде жалғастырып отыр. Атадан балаға мирас болып жеткен 

ежелгі дәстүр бойынша «Һәфт син» дастарқанын жаю бүгінгі 

күні де дәстүр түрінде сақталған. Жаңа жыл, яғни наурызда 

дастарқан жайып, атауының басқы әрпі «С» әрпімен басталатын 

жеті түрлі тағамды дастарқанға қояды. Олардың барлығы да 

бір тілек пен арманның белгісі болып саналады. Онда 

қойылатын ең бастысы «сабзе» – «көк» яғни, бидай, жасымық, 

маш секілді дәнді дақылдардың өскіндері. Бұл ескі ырым-

наным бойынша дүниеге қайтадан келу мен өмірдің жаңадан 

бастау  алуының белгісі болып есептелінеді. «Саману» – бұл 

бидай өскінінен әзірленетін тағам. «Сиб» – алма. Бұл деннің 

саулығы мен сұлулықтың белгісі. «Санджад» – ғашықтық пен 

туылудың белгісі. «Сомақ» пен  «сир», сарымсақ пен сумақ та 

денсаулық эликсирі, яғни өмірдің шаттығын оятатын символ-

дар.  «Серке» – сірке суы сабырлылықтың белгісі. Яғни бұл күні 

дастарқан төрінен орын алатын әрбір дәмнің өзіндік ерекшелігі 

бар. Алдағы жаңа жылда басты армандарының орындалуы 

үшін тілек тілеп, әр дәмді асқан ықыласпен дайындайды. Бұдан 

бөлек, дастар қанға жаратылыстың символы ретінде жұмыртқа, 

біртүстіліктің символы ретінде айна, береке мен жарықтың 

белгісі су, ізденімпаздықтың белгісі – қызыл балық сияқты 

басқа да заттарды қояды. «Секке» – тиын да байлық пен істің 

берекеге толы болуының белгісі. Сонымен бірге  жарықтың 

белгісі ретінде шамға да құрметті орын бұйырады дастарқан 

төрінен. Кипарис бұтақтары, гиацинт, мәжнүн гүлін қоюды да 

міндеттері санайды. Дастарқанның басты дәмі негізінен тәтті 

нандар болып табылады. Ол, әрине, молшылықты білдіреді. 

Иран елінің басым бөлігінде «Сәмәну» деп аталатын ерекше 

арнайы тағам дайындалады. Оны көпшілік болып ұйымдасып 

пісіреді. Оны пісіру үшін алдымен бидай өскіндерін дайындап 

алады. Дәмі тіл үйіретін дәмді асты отбасы мүшелері төрт көзі 

түгел отырып, кешкі ас ретінде ішеді. Бұл рәсімдер жаңа жылға 

бір айға жуық уақыт қалғанда басталып, жаңа жылдан кейін 

13 күнге созылады.

 Гүлжан КӨШЕРОВА,

 

Жамбыл облысы

Үш жыл ішінде Tengri FM-нің өз даму жолы айқындалып, 

аудиториясы кеңейді. «Тенгри биігінде», «Акустика. Жанды 

дыбыс», «Рок-н-ролл май даны», «Түсініксіздік фабрикасы» 

сияқ ты жобалар – үлкен мақсат жо лындағы сәтті қадамдар 

болса, биыл тұңғыш рет рок-музыкаға арналған қазақ тіліндегі 

хабар – «Рок-н-ролдың жырын айт» әуе толқынына шықты.

Шоқан ОРАЗАЕВ, 

Tengri FM радиосының эфир редакторы:

– Биыл туған күнді рок-фестиваль түрінде атап өтпейміз. 

Өйткені қазір The Spirit of Tengri-дің гала-концертін өткізуге 

дайындалып жатырмыз. Оның нақты қай күні өтетіні әлі 

белгісіз. Үш жылда радиостансы ақпарат құралдары 

арасында өз орнын тапты. Радио жоғары сапалы рок музыка 

мен биік талғамды қалыптастыруға күш салады. Тұңғыш рок-

марапат біздің үлкен жетістігіміз дей алмаймыз, ол – ұлы 

жолдағы бір саты ғана. Рок-н-ролл бағытында жұмыс істеп 

жүрген музыканттардың басын қосып, ортасын қалыптас-

тырдық. Олардың эстрадалық әншілерден айыр машылығы 

– рок-музыкант поп-орындаушы сияқты бір табысқа, атақ-

даңққа жетуді көздемейді, өз үйінде отырып-ақ сапалы 

музыкамен айналысады, олардың басқа қызметтері, 

табыстары болуы мүмкін, музыка – олар үшін хобби. Бұлар 

– таза музыканы сүйетін, оны жүрегінен шығаратын, 

орындайтын нағыз таланттар. Наурыз мейрамына орай, 

радио ұжымы өз тыңдар мандарына «өзара бөлінбей, ел 

бола йық, елдіктің тірегі – қазақ тіліне жанашыр болайық» 

деген тілек айтады.

Болатбек МҰХТАРОВ

Tengri FM-ге үш жыл толды!

Наурыз мейрамында Tengri FM радиосы өзінің 

туған күнін тойлайды. Қазақстандағы рок-

музыкаға арналған тұңғыш, әрі жалғыз радионың 

ашылғанына үш жыл толды!

Қыс бойы ақ кебінін жамылып, өлім 

төсегінде жатқан табиғаттың, жанды-

жансыздың тірілуі кімнің болса да, көңіліне 

шаттық беретіні анық болса, тіршілік 

жағынан қыстың өтуіне, жаздың жетуіне 

қазақтан артық тілектес, қазақтан артық 

қуанатын ел жоқ деуге сыяды. 

Міржақып ДУЛАТОВ

№47 (958) 

бе

бейс

ен

бі

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

– Бұл рас

с

, Н

аур

ыз

сөз

ін

ң т

егі

не үңі

лу 

де – қ

азақтың 

бі

бі

тке

н б

аст

ы м

ере

кес

ін

өге

й

туден

Наурызды қазіргі тойлау салтымызға көңілім толмайды. 

Бүгінгі Наурыз мерекесі – жетім қыздың ұзатылу тойы. 

Бұл сауалға соңғы бес жылдың көлемінде талай пікір 

білдіріліп, талай мақала жазылды. Бірақ осы мәселеге 

арн

айы

 министрл

р

ігіміз бар, мәдениет саласының

та

т

ла

мек

еме

сі

ба

р,

р,

, б

олм

аса 

і

рлеп б

і

еріп отырған дүниені іске асырудан қашқақ-

керек шығар. 

– Жалпы, Нау

Н

рыз

 – жалпы 

ада

ад

мзаттық мереке, 

ер 

мен

па

парсы

лар

да 

бұл

ме

ме

йра

мны

рәсімдері ме

н ғ

н ғұрыптары, атриб

уттары сақталған.

Біздің Аңырақай тауындағы Таңбалытаста бұдан 4 мың

жыл бұрынғы Сиыр жылының салтанаты бейнеленген 

сурет қашалған. Онда Тәңір мен Іңір құдіреттер 

бейнеленген. Бұл бедер сурет түркілердің, соның ішінде 

қазақтың танымын әйгілеп-ақ тұр. Бұл турасында да 

та 

лай

ма

ма

қал

а ж

а

я болды. Мұны тіпті, мектеп

оқ

оқ

лы

-

ғын

а енгі

зу  қаж

ет. Ал Рим мен Ресей имп

п

ери

яла

ры

ры

нті

наурыздан (бұрынғыша – 1 наурыз) бастағаны құпия 

емес. Ресей бұдан 1700 жылы ғана бас тартты. Орыстар 

Наурызға қатысты кейбір рәсімдерін Масленица деген

мерекеге айнал дырып  мейрамдауда: құймақ пісіреді,

онысы – біздің майшелпек пісіріп тарату; қарақшыны

өртейді, оны

сы 

– б

ізд

ің 

ала

ста

у ғ

ұрп

ымы

збе

н а

стасып 

үр.

Бұл

арды а

шып

әң

ң

гім

еле

й берс

ек

ек, газетке

кітабымда жаздым да.

Ал біздің «Бастаңғы» аталып, қыз-келіншектердің 

оңаша отырмағы, о баста наурыздық Бас таңды қарсы 

алу кезінде қыз-бикелер өз алдына жиналып, жігіттерді

қар

сы алуға деген әзірліктің жұрнағы, таң асыру 

сыл

сылтау

ы б

олғ

асы

н, қыздар жайған даст

т

арқ

анд

ы

ы

«Ұй

қыашар

» а

т

таған, ал жігіттер оларға «Сел

тет

кіз

ер» 

жасанды жолмен «тосын сый» деп атап жүрміз. Ал енді 

Алтыбақан – күн мен түннің үйлесімін паш етерлік 

маятник, ол – ойын емес, себебі ойнайтындай ереже 

жоқ, тек қана жастар жиналып, өнермен түнді өткізіп, 

таңды қарсы алу

лу

ға арн

алған жоралғ

ал

ы. Бірақ бұл уақыт 

рлы

қ т

ойд

ың атр

ибу

тын

а а

йналға

н

Ежелгі ғұ

ндарды

ң д

а қобы

збен т

оғы

з күй 

тартып, 

Жаратқанға таңылған «тоқ сан» болып табылады. Жеті

– адамдардың жетілу жолын білдіретін сан.

– Тәуелсіздік алғаннан бергі Наурыз көбіне 

этнографиялық фестиваль сипатында өтіп келеді. 

Наурыз тойлаудың сипаты қандай болу  керек? 

Сіздің қандай нақты ұсыныстарыңыз бар? Наурыз 

мерекесі неден басталып, халыққа қандай мәндік-

мағыналық атриб

б

утт

ут

арм

ар

ен ықпал етк

ет

ені жөн?

– Иә, қазіргі Н

Н

аур

ыз 

қаз

ақт

ың 

сал

т-дәст

үрі

н е

с

ске 

стыр

ылы

п жүр

Б

лты

р Н

аур

ыз-фес

-

тиваль жобасын жасап, таныстырғаным бар. Биыл мұны 

Асқар Мырзахметов қабыл алып, жүзеге асыруда. Жоба 

тоғыз күн бойы мерекелеуге арналған. 

– Наурызға  мемлекеттік мереке  мәртебесін 

бер

р

іп, үш

үш

кү

ү

н қатарын

р

ан атап өте бастадық. Бірақ

ақ

 

бұд

бұд

ан

н

Елб

Елб

асы

асы

ның

ның

өз

ө

і қалаған (Елбасы бір сө

зін

зінде 

де 

«тү

б

бі

бі

біз Жа

Ж

ңа жыл мерекесін осы Наурыздан атап 

өтетін күнге келеміз» деген еді) төл  Жаңа жыл  

деңгейіне таяу жылдары жете қоймайтынымыз 

аңғары лады. Сіз қалай ойлайсыз, өйткені  әлі күнге 

Наурыздың мемлекеттік ауқымда бекітілген 

 

жалпы халық тық үлгілік сценарийі жоқ қой? 

Әсілі, 31-інші қаңтарды ұмытып, нағыз Жаңа 

жыл ретінде Наурыз

ыз

ға 

а 

бет

б

бұ

ұ

рам

р

ыз дес

д

ек, бұ

ұ

л істе 

(үш күн демалыс

ыс

жа

ж

рия

риялау

лау

аз

аз

) м

м

емл

емлеке

еке

тті

тті

ң ө

ң 

зі  

үнемі мұрындық бол

бол

уы керек шығар...

– Мәселе мерекені атап өтуге демалыстың 

жоқтығында емес, оның сәйкес зерттемеге сай, тарих

пен танымға сәйкесетін атрибуттар мен шараларды 

келістіре алмай, оны бүгінгі заманмен үйлестіре 

алмауымызда. Сценарийді ұсынғанымызға биыл екінші 

жыл

жыл

К

өрі

п о

тыр

сыз

, О

ңтүстік Қазақстан облысы

ың

ың

-

шың

сыз

, арты

қ б

і

ір тиын іздемей-ақ жылда

ғы 

Ал үш күндік демалысқа келсек, 23 наурыздың бұл 

мерекеге қатысы жоқ, оны 14 наурызға көшірген жөн. 

Себебі ата-бабамыз Наурыз мерекесін 14-інен бастап 

тойлаған. Бұл жайында Мәшһүр Жүсіптің шығармалар 

жинағының 8-томын да анық жазылған да. Сол секілді 

д

2 қ

аңт

ард

ың 

да 

күн

тіз

белік Жаңа жылға ешбір қаты

тысы 

сы 

жоқ. Б

ұл 

екі

кү

күнді

жұ

жұрт «бас жазу күні» деп жүр.

тының 

мен, мемлекеттік тілдегі ақпарат аясымен, рухани 

еркіндікпен, экономикалық тетіктермен  айқындалса, 

ал ұлттық Мезгіл оның тарихымен, рухани құндылы-

ғымен  анықталып, Уақ