Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

                

www.alashainasy.kz

3

e-mail: info@alashainasy.kz

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№47 (958) 

21.03.2013 жыл, 

бейсенбі

ТЕҢДІК

Халықтық наурыз VIP-наурызға айналып кеткен жоқ па?

Алтай 

ТАЙЖАНОВ, 

философия 

ғылымының докторы, 

профессор:

Серік 

АБАС- ШАХ, 

телепродюсер:

Жәди ШӘКЕН, 

жазушы:

? А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

– Қазақ наурызды Самарқанның көк тасы еріген 

күн деп сипаттайды ғой. Күн мен түн теңескенін бай 

мен кедей, бүкіл халық бірге қарсы алған. Бүгінде 

бұл күн мемлекеттік мерекелердің қатарында тұрға-

нымен, оны атап өту барысында бірқатар кем ші-

ліктер байқалып жатқаны рас. Орталық алаңдарда 

іші сан түрлі әбзелдермен жабдықталған киіз үйлер 

ті гіледі. Бірақ соған халықты жолатпайтыны кейде 

қы зық көрінеді. «Ойбай, мынаған кірмеңдер, қазір 

рек тор келеді», «әкім келеді», «бастық келеді» деп, 

жұрт ты киіз үйдің маңына жолатпай қояды. Сол 

қонақтары уақытында келмесе, жұрт бес-алты сағат 

бойы босағада телміріп күтіп тұрады. Сол киіз 

үйлерді шенеуніктер өздері отырып, көже ішу үшін 

тіктіргендей көрініс береді. 

– Біраз уақыт үзілістен кейін Наурыз мерекесін 1989 жылдардан 

бастап қайтадан атап өте бастадық. Колбиннің кезінде Наурызды 

қалай атап өткен болсақ, қазір де солай атап өтіп жүрген 

сияқтымыз. Ол кездері аудандарды күштеп қалың қардың үстіне 

ағаш үй тіккізеді. Сол үйлер еш уақытта халық үшін тігілмейді, оған 

тек партияның адамдары мен шенеуніктер кіретін. Сосын олар 

келмейінше той басталмайды. Мұғалімдер мектеп оқушылары 

мен студенттерді күштеп шақырады. Олар шенеуніктердің келуін 

күтіп, тоңып далада тұрады. Кетіп қалуға тағы рұқсат жоқ. Сосын 

шенеуніктер келген кезде этнографиялық мереке басталады. Қазір 

де сол көрініс қайталанып келеді. Бұл дұрыс емес. Наурызды – 

жаңа заманның халықтық мерекесіне айналдыру керек. Киіз үй 

мен ұлттық киім наурыздың атрибуты бола алмайды. 

– Вип-наурызға айналып бара жатыр деп ойламаймын. Киіз үй дегеніміз 

– жай ғана алаңның сәнін келтіріп тұру үшін тігіледі. Оған үлкен ақын-

жазушыларды, қоғам қайраткерлерін, шенеуніктерді ғана кіргізіп жатса ренжуге 

болмайды. Себебі бүкіл халық симайды. Үйде қонақ күтсек те, оны сыйлауға 

тырысамыз ғой. Мені алаңдататын басқа нәрсе. Біз наурызды «жалпыхалықтық 

мереке» деген статусынан айырып жатқандаймыз. Неге? Себебі біз наурызда 

көже ішіп, басымызға жараспайтын қалпақ киюмен шектеліп қаламыз. Кез 

келген телеарна, баспасөздерге назар аударсаңыз наурыздың шығу тегін, оның 

тарихын, қазақтардың қалай тойлағанын жарыса жазып жатады. Өткен шақтың 

мерекесі ретінде ұсынып отырмыз. Одан қалса, тек қазақтың немесе 

мұсылмандардың мерекесі сияқты сипат жасап береміз. Соның кесірінен ол 

бүгінгі күннің мерекесі ретінде жалпыхалықтық деңгейде емес, шағын топтың 

архаикалық мерекесі ретінде аталып келеді. Мүфтидің құттықтауымен шектеліп 

қалуға болмайды, өйткені біз мұнымен «бұл – қазақтардың мерекесі» деген 

сияқты басқа халықтарды итермелеп тұрмыз.

Дайындаған Сәдуақас КЕБЕКБАЙ

Құбаш САҒИДОЛЛАҰЛЫ

ОЙ-Т

О

ЛҒАМ

Ұлыс күнін ұлықтау – әр қазақтың парызы

Ал табиғатпен етене жақын адам баласы 

са на ар қы лы ғана жаңарады, өткен мен бү-

гін ді  та ра  зылайды,  келешекке  үміт  артады. 

Иі сі қа зақ жұрты Наурыз мейрамының мән-

маз мұнын, түпкі рухани ырзығын саналы түр-

  де сезіне бермейміз. Сондықтан сана ар қылы 

Наурыз мейрамында жаңару үшін әр қа зақ 

баласында ата-бабадан мирас боп жет  кен 

дәстүрлер мен жора-жорал ғы ларды парыз, 

яғни сүйекке сіңген кредо ретінде орындауы 

керек сияқты. Сонда Наурыз өт кінші жаңбыр-

дай өте кететін құрғақ іс-шара бо лып қана 

қой май, әр адамның жүрегін шуақ қа бөлеп, 

бо йына қуат да ры тады. Өйт кені Наурыз – 

қазақтың ілкі мә 

де 

ниеті мен бай 

пәлсапасының жиынтық ко 

дексі іс 

пет 

ті. 

Қазақтың ақжүрек болмысы, дег дар кел беті 

көрініс тапқан сан ғасырлық Нау 

рыздың 

далалық  пәлса па лық  кодексі  са на мызда 

өзіндік кре досын-парызын қа лыптастырғаны 

анық. Ен  дігі міндет – Табиғат-Ана алдындағы 

па ры зымызды  қайта  жаң  ғырту  арқылы  Нау-

рыз дың жұмбаққа толы сырын ұғыну, жа-

ратылыс пен пенденің арасындағы кіндігінен 

бай ланған құпия кодын өз жүрегімізден табу 

бол са керек. Қа зақ тың төл дүниетанымы мен 

на ным-се нім дерінің  өзегі  Әз-Наурыздың  өн 

бойында тұ нып тұр. Мәселен, ертең Наурыз 

деген түні әр  бір шаңырақ үйінің төріне шырақ 

жағып, Қы зыр баба түнін күзетіп, тілек ті-

леген. Бұл түні оты маздап, жарығы жанып 

тұр ған үйге Қызыр бабаның мейірі түседі, сол 

үйг е құт-береке қонады деп сенім білдір ген. 

Қа шық тықтың  алыс-жақындығына  қа рамай, 

жасы кішілер үлкенге сәлем бере барып,  

«уыз» ба тасын алатын болған. Өмір де бітіс-

пес тей болып кетіскен аға йын ның Наурызда 

өзара татуласып, қауыш па уына қақы жоқ-ты. 

Да ла ның  жазылмаған  мо раль дік-адам гер-

шілік, ба уырмалдық, дархандық, ақ жүректік, 

кең  пе йілдік  мі не зі мізді  пайымдатқан  күн де-

лікті салт-дәстүрлер кодексі осы Наурызда 

ай шық  тала түсетін. Жапондар мен корейлер-

де салт-дәстүрлер кодекс секілді санаға әб-

ден сіңген. Біз де Наурызға төл кодек сі міздің 

бө 

лін 

бес бөлшегі деп қарауымыз керек. 

Отар шылдық  салдарынан  Науры зы мызды 

жо ғал тып  алып  қараңғы  түндей  бол дық, 

қайта қа уышқанда күндей жар қы рап сала 

бердік. Бас қаны қайдам, қазақ пен наурыз 

егіз ұғым, бір-бірінен ажы рағысыз. Наурызды 

таныған адам қазақты таниды, қала берді, 

түркі жұртын, шығыс халықтарын, жалпы, 

адам зат тың текті болмысын таниды десек 

артық айт паспыз. Наурыз – әлем үшін адам-

заттық, қа зақ үшін ұлттық құндылық, ұлттық 

бол мыс тың ко дексі. Наурыздың өзі ұлттық 

ком  му ни кацияның  маңызды  көрінісі.  Де ген-

мен қа зіргі кезде Наурыз мейрамын түпкі 

пәл са па сын әлі зерделей алмай келеміз. Нау-

 рызды нәшіне келтірмей, қазақи бол мы сы-

мызды, қазақтық кодымызды таба алмаймыз. 

Белгілі ақын, аудармашы Дү кен Мәсімханұлы 

ағамыздың пікірінше, көш пелі өмірде тойлап 

келіп, үзіліп қалған Нау рыз мейрамымен 

отырықшы ел ре тінде қайта қауышқан кезде 

оны өз дең гейінде, нәшінде атап өтуді дұрыс 

жолға қо 

йып, мазмұнын ашатындай 

бірыңғай тұжырымдасын жасау керек. 

Дүкен МӘСІМХАНҰЛЫ, 

филология ғылымының докторы, 

профессор: 

–   Өкінішке қарай, Тәуелсіздік  алға ны-

мыз ға 22 жылға аяқ басып бара жатса да,  

бұл дәс  түрлі жаңа жылымыз, қасиетті  ме-

рекеміз  Ги гориян  күнтізбесіндегі  «жа ңа  

жылдың» та   са сында қалып келеді. Оған  кім 

кінәлі?!  Әри не, Сталинді, Мәс кеу ді  кінәлай 

ал май мыз.  Басы ашық, тек өзі міз кінәліміз. 

Нау  рыз да  мере ке ле ген нің  ор ны на  шар ша-

тып, қа жы тып бітіреді.  Киіз үй ті гу, оны бе-

зен діру.  Сор     ғалатып  сорпа,  көл   кілдетіп    көже 

та су.    Құ   д айдың  зор лы ғы мен  дірдек  қағып 

киіз үй дің маңайында  күн ба тыру...  «Әжеп-

те уір ән еді, пұ шық ай тып қор қылды» де ген-

дей,  ке ре мет  ме  ре ке міз ді,  қасиетті  күнімізді  

өзіміз  әс  пет тей  ал  ма дық.  Қор  қылдық. 

Сүйкімін ке тірдік.  Оның себебі неде? Оның 

ең басты се 

бе 

бі, Нау 

рыз ме 

рекесін жаңа 

заман, жаңа ел, жаңа өмір 

 

ге лайықтап 

өткізудің  тұжы рым да масы,  бағдарламасы 

жасалмады. Се бебі бағ зы дә уір лерден  ХХ 

ғасырдың  ба сы на  дейін  көш  пелі  өмірде 

тойланып ке ліп,   көп ұзамай үзі ліп қалған  

Наурыз ме 

рекесі  ХХ ғасырдың со 

 

ңында 

қайта  орал ған  кезде,  қазақ  әл де қа шан 

көшпелі өмір мен қош айтысқан, оты рық  шы 

ел бо латын.  Ал  «Наурызды» оты рық  шы ел-

дің  ме рекесі, Тәуелсіз  елдің  ұлттық жа   ңа 

жы лы   ретінде қалай тойлауымыз ке рек?» 

де ген мәселеге  ешкім бас қатырған жоқ.  Ал-

ғашқы үрдісте  әркім ойына келге нін (әри  не, 

жақсы ниетпен) жасап, өзінше фор 

 

мат, 

өзінше  форма табуға талпынды.  Ал түп теп 

келгенде киіз үйдің Наурыз ме ре кесімен түк 

те қатысы жоқ дүние. Ол не гізі біздің ата-ба-

ба ларымыздың  жаз жай лаудағы бас па насы 

ғана.  Сондықтан тұтас ел болып,  дүйім жұрт 

болып,  Наурыз мерекесінің оты рық шы өмірге 

лайық 

талған, заман талабына  жауап 

беретіндей, жал пы, халыққа мерекелік де-

малыс пен қуанышты көңіл-күй сый лай тын-

дай  ке шен ді тұжырымдамасы  мен бірың ғай 

бағ дар ламасын  жасауымыз  керек.  Бұл – бір. 

 Екіншіден, біз Наурыз мерекесін тура нау-

рыз (март) айының  22-сі күніне шеге леп тас-

та дық. Онымыз да дұрыс емес. Дәстүр бо-

йын ша өзіміздің ұлттық ай (бұл арада луна 

ма ғынасында) күнтізбеміздегі  ескі айдың 

(ақ пан) бітіп, жаңа айдың (наурыз) туған кү-

нінде мерекелеуіміз ке рек. Бұл күн  мүмкін, 

бір жылы наурыз (март) айының басына та-

ман, бір жылы ор та шенінде, бір жылы со ңы-

на таман келуі мүмкін. Қазір 22 наурызда 

(март) күн нің бір жылы  қыс, бір жылы  көк-

тем болып тұратын себебі де сол.   Сонда ғана 

оның мәні мен сәні арта түседі.

Сайып келгенде, Наурызды тойлау әр қа-

зақтың өзінен, азаматтық парызынан бас та-

лады. Наурыз мейрамы кезінде әр алаш аза-

маты не істеуі тиіс? Бұл үшін өзгелерге 

ұқ  самайтын, әрқайсымыз орындай алатын 

қа рапайым «Наурызнама кредомыз» болуы 

керек деп ойлаймын. 

Әз-Наурызда Жер-әлем 

жа ңарады, тіршілік жанданады, 

мал төлдейді, жануарлар қайта 

тү лейді,  ғаламшарымыздағы 

биопроцестер жаңа фазаға 

өте ді. Осындай ерекше күні 

Жердің бүкіл фаунасы мен 

фло расы инстинкт арқылы 

жа ңару, түлеу процесін бастан 

өт кереді. 

ОЙ-КӨКПАР

Басы 1-бетте

Тасбай СИМАМБАЕВ, 

қоғам қайраткері

Екінші жағынан қазақша киімді заңмен 

міндеттеу мүмкін емес. Ол үшін Конститу-

цияны өзгертуге тура келер еді.

Соңғы кездері біздің қоғам тым са-

Наурызда Қазақстан азаматтарына 

ұлттық киім киюді міндеттеу керек пе?

ТҮЙІН

Әрине, заңмен міндеттеу мүмкін емес. Дегенмен Наурызды 

қарсы алу үшін алаңға жиналған, түрлі концерттік шараларға 

баратын қазақтардың ұлттық киім киюін үрдіске айналдыру үшін 

оны ұйымдастыру  қажет екені анық. Әсіресе орта және жоғары 

білім беру мекемелері ішкі тәртіптері арқылы да көп нәрсені 

жүзеге асыра алады. Әрине, жібек-дүрия матадан тігіліп, асыл 

моншақпен көмкерілген киімнің болуы шарт емес. Ұлттық ою-

өрнек, қазақы атрибуттары бар киімнің өзі біз үшін жеңіс болар еді.

тіп ті жанданып кетеді. Ер азаматтары да, 

әйелдері де өздеріне жарасымды үлгідегі 

киімдерді киіп шығады. Біз сол туыс 

елдерімізден үлгі ала алмай отырмыз. 

ИƏ

ЖОҚ

уықшыл болып бара жатқан сияқты. Қазақ 

киім ді былай қойғанда, жалпы, ойын-са-

уықты қысқарта тұру керек деп есептеймін. 

Ше неуніктер жағы наурыздың бес күн де-

малысын қалай игереміз деп алақан дарын 

ысқылап отыр. Кейбірі Дубайға, Кипрға 

апаратын ұшаққа билет алып қойды. Тап 

қазір еліміздің барлық аймақтарында су 

көтеріліп жатыр. Алдымыздағы бес күн 

ішінде қай жерде қандай оқиға орын 

аларын бір құдай біледі. Сондай қауіпті 

кезеңде жауапты адамдардың барлығы 

қыдырып жүрсе біз оларды қайдан тауып 

алмақпыз? Қазірдің өзінде Қарағандыда 

жүздеген үйлерді су басып жатыр. Халық 

далада сүмірейіп жүр. Олардан «Жатар 

жерің бар ма?» деп сұрап жатқан ешкім 

жоқ. 

Ұзын сөздің қысқасы, біздің патрио-

тизм киімнен емес, халыққа жанашырлық 

танытудан көрінуі керек. Қазақтың қа-

зақылығы сырт келбетімен емес, рухани 

күштілігімен, экономикасының қуатты-

лығымен есептеледі деген түсінікті қабыл-

дайтын кез жетті. Түрлі жалаң ұрандарға 

ере бергенше, бір-біріміздің жағда йы-

мызды ойлайық. Қазақстан дүниежүзіндегі 

халқы ең көп демалатын елдердің қата-

рында. Бұл дұрыс емес. Сенбі, жексенбіні 

қо сып есеп тесек, наурызда айдың жар-

тысын демалыспен өткізеді екенбіз. Әрбір 

се бепке демалыс береміз, жылдың ая-

ғында «Бюд жеттің ақшасы неге иге ріл-

меді?» деген дау басталады. Құрылыс 

нысан да рының жұмыстары тоқтап қалады. 

Сосын оны өткізетін уақыт таяғанда бе ті-

міз ді сы лап-сипап жататынымыз да – тағы 

да  ша ла  лығымыз.

Сұлтанәлі БАЛҒАБАЕВ, Дүниежүзі қазақтары 

қауымдастығы төрағасының орынбасары, 

жазушы

Жоғары оқу орындарында да түрлі ме-

ре келік шаралар өтіп жатады. Сол ша-

ралардың барысында ұлттық киімге ба-

сымдық берсе несі жаман. Жыл сайын 

елі 

міздің қалаларында, орталық алаң-

дарында наурызға арналған концерттер 

бе ріледі. Алаңға шығып, мерекені тама-

ша лайтын көрермендер де ұлттық киіммен 

шық са өздері үшін, балалары үшін қызық-

ты болады. Мұны түсіндіру үшін жаңағы 

айт қанымдай, насихат жұмыстары керек. 

Өкі нішке қарай, бізде осымен айналысатын 

ме кеме жоқ болып тұр. Бұл бағытта ешкім 

жү йелі жұмыс жасап жатқан жоқ. Тек киім-

ге қатысты емес, жалпы, Наурыз мерекесін, 

ұлт тық мерекелерді қалай тойлау керек ті-

гінің жүйесі әлі жоқ. Әркім өз қалауынша, 

әр кім өз сценарийімен, әркім өз ойына 

кел ген нәрсені ұсынып жатыр. Сондықтан 

еліміздегі мерекелерді атап өтудің фор-

масын бір мекемеге жүктеп беру керек деп 

ой лаймын. Жергілікті ішкі саясат бө лім де-

рінің де қолынан талай нәрсе келеді. Кейде 

қа ла орталығындағы концерттік қойы лым-

дарды, шараларды ұйымдастырып жүрген 

адамдардың өздері мерекенің фило со-

фия сын дұрыс түсінбейтіндей көрінеді. 

Ұйымдастырушылары түсінбесе, халықтан 

не күтеміз? Сондықтан ортақ сценарий 

керек деп ойлаймын..

Наурыз мерекесін Өзбекстан мен Тә-

жік станда  атап өткен болсаңыз, қызық кө-

рі ніске тап болар едіңіз. Жалпы, бұл ха лық-

тар мерекеде ғана емес, жай күндері де 

ұлт 

тық киімдерін тастамайды. Көшеде 

қыз 

дардың жылтырақ матадан тігілген 

ұлт тық киіммен кетіп бара жатуы – заңды 

құ былыс. Ал мереке күндері бұл көрініс 

САУАЛНАМА

САУАЛНАМА

жүктеу/скачать 9,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: