Рк-мырзабекова ә. Б. Философия зла. Проблемы зла. 251 беттен бастап
жүктеу/скачать 30,19 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Теория және практика
|
РК-МЫРЗАБЕКОВА Ә.Б. Философия зла. Проблемы зла. 251 беттен бастап. Бұл тарауды бастамас бұрын автор өз ойын пайымдап кетеді. Автор зұлымдық мәселесін өмірлік тәжірибе мәселесімен теңестіреді. Зұлымыдықты жою ,оның бұл әлемге қалай,қайдан келгенін түсіндіруденде маңызды болып табылады. Зұлымдық-бұл тек ой емес, іс-әрекеттен бас тарту. Теория және практика Аристотель ойластырылған өмірдің практикалық немесе саяси өмірден артықшылығын атап өтті. Мұның салдары философияның сыртқы әлемді өзгертуден бас тартуы болуы мүмкін, өйткені барлық маңызды шамалар, соның ішінде зұлымдық - ойдың ішкі әлеміне қатысты болды. Ал бұл ұстанымды Маркус Аврелий анық көрсетеді: "сіздің басқа біреудің қожайынында, әрине, ол жоқ сияқты, және сол немесе басқа бұрылыста немесе сыртқы өзгерісте сіздің қасіретіңіз жоқ. Бірақ қайда? Қиындықты мойындау орын алған жерде болады. Міне: мойындау ол жерден келмесін және сенде бәрі жақсы болады". Марк Аврелийдің этикасы біреудің зұлымдығына емес, өзіңнің жеке басына назар аударуға шақырады. Ол сондай-ақ адам жасаған зұлымыдық , ең алдымен өзгелерге емес, өзіңе зиянын тигізеді деп санайды. Егер әлемді өзгерту мүмкін болмаса, онда тек өзінді өзгерту ғана қалады. Ұқсас көзқарасты антикартезиялық Витгенштейннен табуға болады. Витгенштейн үшін барлық этика жеке адамға бағытталған және мұнда Пол Энгельманның ескертпесін келтіреді: Витгенштейн мені көптеген жас ұрпақтар сияқты, оның ойынша әлем қандай болуы керек және әлем нағыз мәнде қандай екеніндегі сәйкессіздікті және сол сәйкессіздіктің көзін сырттан емес, өзінен табуға тырысатын адам деп тапты. Энгельман сөзін былай жалғастырады:"сәйкессіздіктің өзі екеніне сенімді адам сыртқы жағдайларды өзгерту қажеттілігі туралы кез-келген ойдан бас тартуы керек". Бұған толық келісе отырып, жас Виттенштейн оның айналасында болып жатқан оқиғаларды өзгертуге күші жоқ - ол мүлдем дәрменсіз: "айналада болып жатқан оқиғаларға әсер ету әрекетінен бас тарту арқылы ғана мен әлемнен тәуелсіз бола аламын және осылайша оны қандай да бір жолмен бағындыра аламын"деп жазады. Өмірлік бұрылыстардан шығу-бұл не болып жатқанына толық мойынсұну. Мұндай мойынсұнушылықтың "адамгершілік сыйы" - бұл бақыт, өйткені өзін әлеммен келісімге әкеле білген адам бақытты адам болып табылады. Бақытты өмір-ойланатын өмір: "әлемнің барлық бақытсыздықтарына қарамастан, білім өмірді бақытты етеді".Ойланатын өмір - бұл кетуді, әлемде толып жатқан қиындықтардан қашуды білдіретін ең жақсы өмір. Стоиктердің көзқарастары Маркус Аврелий бір кездері қалдырған ойымен жақын - басқалар жасаған зұлымдықты жұмсақтықпен қабылдау керек. Бірақ бұл шексіз бетімен жіберушілікке оңай әкелуі мүмкін.Бұл көзқарас зұлымдықтың болуына мүмкіндік береді. Римдіктерге жолдауында Пауыл зұлымдық жасаушыларды және сол зұлымдыққа жол беретіндерді бір қатарға қояды. Дегенмен, зұлымдықпен күресудің қажеті жоқ сияқты әсер қалдыруы мүмкін. Паскаль "зұлымдық өзіне қайшы келеді және өзін-өзі жояды"дейді. Мысал ретінде ол өтірікті келтіреді, егер ол шындық ретінде берілсе ғана мүмкін болады және осы тұрғыдан өтірікке ішкі қайшылық енгізілген. Алайда, бұл ішкі қайшылық өзін-өзі жоюға тең келмейді. Ақиқат институты жұмыс істегенге дейін - басқалар сөзбен айтқанда, өтірік ереже емес, ерекшелік болса, ол болады. Осыған сүйене отырып, зұлымдық өзін-өзі жояды деп толық айтуға келмейді. Зұлымдықпен белсенді түрде күресу керек, ол өзін жазалайды деп сене бермей. Агнес Хеллер Канттың категориялық императивін қайта құра отырып,кез-келген адамның қайғы-қасіретін жеңілдететін мұндай әрекеттерді жасау керек деп санайды. Алайда, біреу біздің көз алдымызда бізге жанашырлық тудырмай азап шегуі мүмкін. Бір қарағанда, мұның қалай мүмкін екенін түсіну қиын, өйткені эмпатия жеделдікпен сипатталады. Дегенмен, жанашырлықтың дискурсивті аспектісі де бар-бұл біздің жанашырлыққа лайық деп санайтынымызға байланысты. Эмпатия жасай отырып, біз әдетте адамдар арасындағы қашықтықты алып тастаймыз және белгілі бір мағынада басқа адаммен бірге боламыз, ол сезінетін азапты бөлісеміз.Жанашырлық таныту, өзге адамның орнына тұру-адамның жеке өміріне қол сұғу. Эмпатия объектісін біздің тарапымыздан лайықты жауап ретінде қабылдау өте маңызды. Аристотель, ежелгі Грецияның кез-келген азаматы сияқты, құлға жанашырлық таныту оның дәрежесіне лайық емес еді, өйткені құлдың мұндай реакцияны білдіретін қадір-қасиеті болмады. Құлдық кезінде Американың оңтүстік штатында ақ ер адамның немесе ақ әйелдің түске қатынасы туралы да айтуға болады. Автор адамның бар екенін жоққа шығармайды көптеген философтар айтқандай, тек философтар ғана емес,ежелгі дәуірден бастап бүгінгі күнге дейін "табиғи" қабілет бұл эмпатия, бірақ бұл қабілет бізге тән категориялармен сәтті бұғатталуы мүмкін. "Біз" бен "олар" арасындағы шекара ешқандай эмпатияны жеңе алмайтын кедергілерді тудыруы мүмкін. Бұл азаптың адам кейпі оларды немқұрайлы қарауға алып келді. Юм уақыт пен кеңістіктегі жақындық маңызды рөл атқарады және бұл шынымен де солай дейді-мысалы, тоқсаныншы жылдары біз Босниядағы белгілі оқиғалар кезінде зардап шеккендерге Анголада болған оқиғалардың құрбандарына қарағанда көбірек жанашырлық таныттық, тіпті Анголадағы жағдай одан да қиын болса да - бірақ әрқашан емес. Көптеген адамдар күнделікті өтіп бара жатқан көшедегі нашақорларға ерекше жанашырлық танытпайды. Юм былай деп жазады:"Кез-келген адам бізге ұқсас, сондықтан біздің қиялымызға әсер етуге деген артықшылыштары бар". Алдымен қуғын - сүргінге ұшыраған топтар немесе аздаған адамдар анықтайтын мәртебесі төмен топтар зардап шегетін әділетсіздік одан әрі-барлық топтарға таралады. Егер сіз қоғамның төменгі қабаттарына қатысты азаптауды немесе осыған ұқсас нәрсені қолдануды заңды деп тапсаңыз, уақыт өте келе барлық әлеуметтік қабаттар зардап шегеді. Егер сіз наразылықтың пайдасына таза өзімшілдік дәлелін келтірсеңіз, жақында сізге түсетін әділетсіздікке әкеледі. Азаптау тәжірибесі әсер ету объектілерімен толықтырылады. Куәгерлер шетте қалмауы керек. Заңдар бұған әрдайым мәжбүрлемесе де,мораль тұрғысынан бұл әркімнің міндеті. Егер адам араласуы мүмкін болса, бірақ одан бас тартса, онда ол мораль тұрғысынан қылмысқа серіктес болады. Қиындық туралы ой - өз қауіпсіздігіміз туралы емес, қиындықтар туралы - көбінесе бірінші орынға шығады және біз басқаның әл-ауқатын немесе тіпті өмірін құрбан етеміз. Қарсылық күнәсі ең жаман емес, бірақ күнәлардың ең көп тарағаны. Көптеген кісі өлтірулер куәгерлердің көз алдында болды және сирек жағдайларда ғана бұл куәгерлер қайғылы нәтиженің алдын алу үшін кем дегенде бірдеңе жасады. Куәгерлердің жағдайға әсер ету үшін көптеген мүмкіндіктері бар жеке зорлық-зомбылық актісі немесе мемлекеттік деңгейде жасалған қылмыс. Егер сіз демократиялық қоғамда өмір сүрсеңіз, онда сіз өз пікіріңізді айтуға міндеттісіз.Демократия үнсіздік-бұл келісімнің белгісі деп болжайды-ашық наразылық білдіруге негіз бар, бірақ олай етпейтін адам наразылық білдіруге негіз жоқ деп үнсіз келіскенмен тең. Куәгер белсенді түрде қосылу арқылы жағдайға айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Мұндай қатысу тек физикалық күш қолдану немесе кез-келген шаралар мен санкциялар ғана емес, сонымен бірге болып жатқан жағдайдың моральдық мәртебесін анықтауға ықпал етуі мүмкін. Біз белгілі іс-әрекеттерді белгілі бір жолмен түсіну керек екенін және осыған сүйене отырып, бұл әрекеттерді тоқтату керек екенін дәлелдейтін дәлелдер келтіре аламыз. Жаман әрекеттерді ақтау әдетте қызмет ететін екі жағдай бар: (1) адам немесе адамдар тобы маған немесе басқаларға соншалықты үлкен қауіп төндіреді, сондықтан оларды залалсыздандыру немесе жою керек немесе (2) адам немесе топ адамдардың белгілі бір қасиеті бар, көбінесе әлсіздік, бұл адамдар жанасуға лайық емес деп болжайды. Басқаша айтқанда, қорқыныш пен жек көрушілік зұлымдықтың негізгі көзі болып табылады. Куәгер бола отырып, біз қорқыныштың және немесе жек көрушіліктің негізсіздігін дәлелдей отырып, жағдайды өзгертуге тырысамыз. Кінәлілер жазалануы керек. Франсуа де Ларошфуко жақындарымызға жақсылық жасай аламыз, егер олар бізге жазасыз зұлымдық жасай алмаймыз деп сенсе ғана деп айтады. Бізге жасалған зұлымдықты, сонымен қатар басқа адамдарға жасалған зұлымдықты жазасыз қалдыруға болмайды. Автор бұл жазаның мүмкін болатын профилактикалық құрамдас бөлігінен маңыздырақ деп санайды, ол жеке тұлға мен жалпы қоғам үшін жүзеге асырылуы мүмкін. Басқаша айтқанда, автор үшін әділеттілік пайдадан қымбатырақ. жүктеу/скачать 30,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|