Робототехника

118 
§ 6. Мектепке дейінгі балаларды робототехника негіздеріне 
оқыту әдістемесі 
 
Білім беру мақсатында қолданылатын робототехника бірнеше 
кешенді себептердің арқасында үлкен танымалдыққа ие болуда, 
олардың қатарына балалардың жаңа салаларға қызығушылығын, 
баланың білімі мен қабілетін, білім мен іскерлікті дамыту мүмкіндігін, 
жаңа ұрпақтың дамып жатқан технологияларды пайдалануға 
бейімделуін жатқызуға болады. Осының барлығы мектеп жасына 
дейінгі балаларды робототехникалық құрылғылармен, тетіктермен, 
электрондық құралдармен жұмыс істеуге оқытудың әдістемелік 
негіздерін әзірлеу қажеттілігін анықтайды.
3-6 жастағы балалар буынының жас және психологиялық 
ерекшеліктеріне байланысты бірқатар ерекшеліктердің бар екендігін 
атап өткен жөн. Осы жастағы бала түрлі электрондық, техникалық 
және технологиялық құрылғыларға қол жеткізе алады. Әдетте, ол бір 
немесе бірнеше «гаджетке» ие, оларды ойындар, ойын-сауық, жаңа 
ақпарат алу үшін пайдаланады. Жаңа ақпарат, жаңа дағдылар, жаңа 
өнерлер баланың болашағы үшін, оның болашақ достары үшін және 
бүкіл қоғам үшін пайдалы болатындай процесті құру өте маңызды 
жаңалықтардың бірі болып табылады. Осылайша робототехниканы 
оқытуды тұжырымдауға болады. 
Мектепке дейінгі жастағы балалармен робототехника бойынша 
сабақтар арқылы, келесі міндеттерді шешу арқылы белгілі бір мақсатқа 
қол жеткізуге болады: 
* ұсақ қозғалтқышиканы дамыту; 
* коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру; 
* есте сақтау, ойлау, зейінді дамыту; 
* жиналған модельді көрсете білуді қалыптастыру; 
* сөйлеу, ынтаны, мақсаткерлік дамыту; 
* шығармашылық және зияткерлік қабілеттерін, кеңістіктік 
ойлауды, конструктивті ойлауды қалыптастыру және дамыту;
* байқағыштықты дамыту, жорамалдай білу; 
* эмоциялық саланы дамыту; 
* өлшеу дағдыларын қалыптастыру; 
* тәжірибелік және эксперименталды жұмыс нәтижелерін бекіту 
білігін дамыту; 
* практикалық міндеттерді шешу дағдыларын дамыту; 

119 
* мақсаты бойынша техникалық құралдарды қолдана білуді 
қалыптастыру; 
* ғылым мен техникаға қатысты сұрақтарды қалыптастыру және 
қою біліктерін қалыптастыру; 
* ойын (тарих, спектакльдер) барысында құрылған модельдерді 
қолдану дағдыларын қалыптастыру, рөлдік ойынға қатысу; 
* себеп-салдарлық байланыстарды анықтау қабілетін дамыту; 
* объектілерді әртүрлі белгілері бойынша сұрыптай білу. 
Тұжырымдалған мақсаттар мен міндеттер оқу курсының 
мазмұнын анықтайды. Сонымен бірге мектеп жасына дейінгі 
балалардың ерекшеліктеріне айрықша мән беру қажет.
Айта кету керек, робототехниканы зерттеу кезінде әртүрлі пән 
салаларын интеграциялау жүзеге асырылады: 
- танымдық даму (бала ауызша есепті, сан құрылымын меңгереді, 
сандарға қарапайым арифметикалық әрекеттерді орындайды, оның 
қоршаған әлем туралы түсініктерін дамытады); 
- коммуникациялар есебінен, қоршаған адамдармен әр нәрсені 
талқылау уақытында, процеске байланысты жинақтың ерекшеліктерін 
талқылау кезінде бала тілінің дамуы жүзеге асырылады; 
- көркемдік қабылдауды дамыту жүзеге асырылады, құрылған 
модельді ертегі, спектакль және т. б. элементі ретінде түсіндіруге 
болады; 
- басқа балалармен қарым-қатынас жасау қажеттілігімен 
байланысты әлеуметтік-коммуникативтік дамуы, ұжымдық жұмыс 
дағдысы қалыптасады. 
Балалардың қоршаған әлемді қабылдауының тағы бір ерекшелігін 
атап өткен жөн, ол баланы қоршаған адамдарға, заттарға, оқиғалар мен 
құбылыстарға назар аудару қажеттілігін айқындайды. Бұл 
робототехникалық құрылғылардың моделі ретінде жүзеге асыру 
мақсатында мектепке дейінгі балалар үшін ең жақын тақырыптар мен 
объектілерді зерттеу қажеттілігін алдын ала анықтайды. Мұндай 
объектілердің қатарына адамның, жануарлардың модельдерін, сәулет 
заттарын – әр түрлі ғимараттар мен құрылыстарды, балаға белгілі 
машиналар мен техникалық құрылғыларды жатқызуға болады, 
олармен нақты қоршаған әлемде жиі өзара іс-қимыл жасауға тура 
келеді. 

120 
Жұмыс істеп тұрған робототехникалық конструкторларды 
пайдалану кезінде конструктордың жекелеген объектілерін қосудың 
неғұрлым маңызды түрлерін анықтау мақсатында модельдің 
техникалық құрылымын талдау талап етіледі. Мысалы, оқыту 
процесінде конструктордың жекелеген элементтерін бекітудің және 
біріктірудің сенімді тәсілдерін, сыртқы факторлар әсер еткен кезде 
жасалатын модельдің тұрақтылығын қамтамасыз ету тәсілдері мен 
жолдарын, қажетті кинематикалық қасиеттерді модельмен жасауды 
үйрену, әртүрлі механикалық әрекеттерді жүзеге асыруды (батырма, 
тісті және бұрыштық беріліс түрлері сияқты қарапайым 
құрылғылармен танысу және басқалар) қарастыру қажет. Мұндай 
элементтер курстың мазмұнында да болуы тиіс. Әсіресе, нақты 
модельдерді зерттеу механиканың осы аспектілерін зерделеумен 
алдын ала жүргізілуі керек. 
Ең маңызды аспектілердің бірі мектепке дейінгі балалармен сабақ 
өткізу әдістемесі болып табылады. Балалардың жас ерекшеліктері 
ойын, жобалау қызметі, нысандарды модельдеу әдістерін пайдалану 
сияқты әдістерді қолдану қажеттілігін анықтайды.
Пайдаланылған әдебиеттердегі [53] жұмыста айтылғандай, «жай 
текшелерден бала біртіндеп қарапайым геометриялық фигуралардан 
тұратын конструкторларға ауысады, содан кейін қарапайым 
механизмдер мен бағдарламаланатын конструкторлар пайда болады». 
Ұжымдағы жұмыстың маңызы зор: өзіне жауапкершілік алу, 
міндеттерді бөлу және мінез-құлық ережелерін нақты орындау сияқты 
әрекеттер жауапты қызметтер атқарады. Бұл жағдайда бала әртүрлі 
рөлдерді қабылдай алады (бүгін ит, ал ертең – Үйретуші). 
Конструкторларды пайдалану балаларға әртүрлі облыстардан білімді 
агломерациялауды талап ететін практикалық міндеттерді шешу үшін 
қажетті білім алуға мүмкіндік береді. Білім беру конструкторларымен 
бірге зерттеу ойындарын қолдану қызығушылықты арттыруға ықпал 
етеді және күрделі мәселелерді шешу қабілетін, қолда бар ресурстарды 
ескере отырып, проблеманы зерттеу және талдау, идеяны 
тұжырымдау, шешімді жоспарлау және іске асыру, техникалық және 
математика саласындағы баланың терминологиялық сөздігін 
кеңейтеді. 
Қазіргі уақытта оқытушы өз жұмысында робототехникалық 
конструкторлардың түрлі түрлерін пайдалана алады. Жұмыс 
барысында осы конструкторды білім беру түріне жатқызуға мүмкіндік 
беретін критерийлерді тұжырымдауға болатынын атап өткен жөн [53]: 

121 
1. Конструктор шексіздікке ұмтылуы керек, яғни педагог бала 
ойлап табуы мүмкін құрастырудың нұсқаларының санын ұсыну керек, 
ол қиялды шектемеуі керек. 
2. Конструкторда құрастыруды әртүрлі және болашақта күрделі 
ететін құрастырушы элементтермен, конструктор бөлшектерімен 
қамтамасыз етілетін қиындау идеясы қалануы тиіс. 
3. Құрастыруға арналған жиынтық балалардың жасына және 
құрастыру міндеттеріне байланысты әрбір жиынтықпен жүйелі жұмыс 
істеу мүмкіндігін қамтамасыз ететін конструкторлар сызығына кіруі 
тиіс. 
4. 
Конструктор 
бөлшектерінен 
құрастырылған 
шынайы 
объектілердің модельдері ойластырылған жасау мен жаңғырту 
жүктемені және соған сай алынатын білім санын көтеруі тиіс. 
Осы талаптарды қанағаттандыратын конструкторлардың бірнеше 
түрі белгілі. 
I. LEGO құрастырушылары білім сериясы (LEGO Education). 
Конструктордың бұл түрі бала білім беру ойындары барысында 
заманауи ғылымның мүмкіндіктері мен жетістіктері туралы ақпарат 
ала алатындай етіп арнайы жасалған және жобаланған. 
Конструкторлардың осы түрінің бірқатар жиынтықтары нақты 
мысалда физика, математика, информатика заңдарын практикада 
зерделеуге мүмкіндік беретін тетіктерден тұрады. 
Оқыту барысында балалар құрылысшылар, сәулетшілер және 
механиктер болып, ойнап, өз идеяларын жүзеге асырады. Қарапайым 
фигуралардан бастап (3-5 жас), бала ары қарай жылжиды және өз 
жетістіктерін байқай отырып, ол өзіне сенімді, оқудың келесі кезеңіне 
өтеді. Келесі жас тобында (5-6 жас) балалар ойларын, яғни болашақ 
модельдері мен жобаларын Lego виртуалды конструкторында LEGO 
Digital Designer компьютерлік бағдарламасының көмегімен іске асыра 
алады. Мектепке дайындық кезінде балалар Lego WeDO виртуалды 
компьютерлік ортада жұмыс істеу негіздерін меңгере бастайды. 
Лего-конструкторлары әртүрлі жастағы (Лего DUPLO, Лего 
WEDO, 
Лего-конструкторы 
«бірінші 
құрылымдар», 
Лего-
конструкторы 
«бірінші 
механизмдер», 
Тақырыптық 
Лего 
конструкторлары) балалар үшін жасалғаны белгілі. Бұл мұғалімдерге 
оқыту және тәрбиелеу процесінде лего-конструкторларды қолдануға 
мүмкіндік береді. 

122 
Төменде LEGO конструкторынан, конструкторға қоса берілген 
нұсқауларда білім алушылар өздері жасауана мүмкіндік беретін 
үлгілердің бірнеше мысалдары келтірілген (Суреттер 78, 79). 
78-сурет. Конструктор үлгісі 

123 
79-сурет. Конструктор үлгісінен 
"Брейн Девелопмент" компаниясы "Роботрек" жобасын жасап, 
енгізді, ол өзінің бірегей конструкторлар желісін құруда (4,5 жастан 17 
жасқа дейін 7 негізгі конструктор және 16 ресурстық жиынтық). 
Констуктор топтамасы баланың физиологиялық жасына сәйкес 
құрылған, ол инженерлік білім талаптарына сай біріктірілген және 
болашақ технологияларында талап етілетін бастапқы және негізгі, 
одан әрі базалық және кәсіби дағдыларды қалыптастырады.
Жобаның маңызды ерекшелігі - оқытудың сабақтастығына 
бағытталған және техника мен технологиялар саласындағы болашақ 
мамандықтарының құзыреттілігін қалыптастыру міндеттерін шешетін, 
балалардың жасына сәйкес қалыптасқан бірегей оқу-әдістемелік 
кешендерді (ОӘК) әзірлеуі және енгізуі болып табылады. 
Бірнеше бағдарламалары ұсынылады, оның ішінде мектепке 
дейінгі балаларға арналған инженерлік білім беруді мектепке дейінгі 
жаста бастаған жөн деген идеямен, яғни 4, 5, 6 жасқа арналған 

124 
жобалық траекторияның бағдарламасы жүйелілік, бірізділік және 
сабақтастық қағидатының негізінде құрылған. 
Ойын түріндегі сабақтар тек логиканы ғана емес, сонымен қатар 
кеңістіктік ойлауды қалыптастыруға және дамытуға, құрастыру 
негіздерін игеруге көмектеседі. Ал бұл инженерлік-техникалық 
мамандықтардың көп бөлігі үшін негіз болып табылады және мектеп 
жасына дейінгі білім алушылардың ғылыми-техникалық ойлауын 
қалыптастыруға мүмкіндік береді. Оқу-әдістемелік материалдар 
физика, робототехника саласындағы алғашқы білімді қалыптастыруға 
негізделген. 
5-6 жастағы балалардың жобаларды құрастыр, олардың ұсақ 
моторикасын, 
жадысын, 
назар 
аударуын 
дамытады. 
Конструкторларды зерттеу және қалыптасқан сабақтар оларға ғылым 
мен техника туралы қарапайым түсінік алуға мүмкіндік береді. Мұнда 
сабақтың бір бөлігі балалардың когнитивті құзіреттілігін, ойлау 
процестерін дамытуға және алгоритм негіздерін игеруге мүмкіндік 
беретін жарыс іс-шараларына бағытталған (Сурет 80). 
80-сурет. Жарыс сабағынан бір сәт 
Жоғарыда айтылғандарды, сондай-ақ жас ерекшеліктерін ескере 
отырып, білім алушыларға сабақ өткізуге қойылатын талаптар мен 
шарттардың бірқатар талаптарын тұжырымдауға болады. Мұндай 
талаптардың қатарына, мысалы: 

125 
- сабақ ұзақтығы 30 минутқа дейін болуы керекті жатқызуға 
болады. Бұл талап 4-7 жастағы бала осы уақыт аралығынан артық емес 
жұмыс істей алмайтындығынан туындайды. Бұл ретте сабақтың 
ортасында "бір минуттық үзіліс" өткізу қажет; 
- сабақ өткізу болжанатын бөлмеге, осы бөлмені (конструкторлар, 
нұсқаулықтар, үстелдер, орындықтар, оқытушы үшін дербес 
компьютер) жабдықтауға қойылатын талаптар ережесінің сақталуы 
қажет; 
- сабақтар өткізілетін топтың саны бір конструкторға 2-3 адамнан 
есептегенде 10-15 адамнан аспауы тиіс. Осылайша тиімді сабақ өткізу 
үшін шамамен 5-7 бірдей конструкторлық жинақ қажет; 
- конструкторға қойылатын талаптар мен ережелерді сақтау қажет, 
мысалы, кіші жастағы балаларға арналған конструктордың 
бөлшектерінің ірі, конструктор элементтерінің өзара ыңғайлы 
қосылуы, механизімдердің интуитивті түсінікті болуын жатқызуға 
болады.
Сабақтың құрылымы келесідей болуы мүмкін: 
- сабақ тақырыбын талқылау, сұрақ қою, сабақ тақырыбы 
бойынша баланың білімі мен түсінігін анықтау; 
- жаңа материалды енгізу; 
- тапсырманы тұжырымдау, тапсырманы орындау алгоритмін 
талқылау (нұсқаулық); 
- модель жасау; 
- сергіту сәті; 
- алынған нәтижені талқылау (роботты тестілеу, мақсатқа қол 
жеткізілді ма); 
- эксперимент жүргізу, эксперимент нәтижелерін бекіту; 
- модельді жетілдіру; 
- жұмыс нәтижелерін ұсыну; 
- қорытындылау (жұмыс барысында оқытушы жиналған 
роботтарды суретке түсіре алады, модельдерге бейне түсіре алады, 
стенділерді безендіре алады, жұмыс көрмелерін ұйымдастыра алады). 
Нақты конструктормен жұмыс қауіпсіздігінің техникалық 
мәселелерін қарастыру үлкен маңызға ие. Бұл мәселе міндетті түрде 
сабақ басталар алдында қаралуы тиіс. Қауіпсіздік техникасы 
проблемаларын зерделеуге жаңа пайда болатын механизмдер мен 
құрылғыларға байланысты мезгіл-мезгіл қайта оралу қажет. 

126 
Балалар білім беру мекемесінде фронтальды, топтық, жеке оқыту 
түрлері қолданылады [54]. Робототехниканы оқыту кезінде топтық 
форма неғұрлым орынды. Топ 2-3 адамнан тұратын кіші топтарға 
бөлінеді. Кіші топтарды қалыптастыру үшін негіздер: баланың даму 
деңгейін ескеру, жеке ықыласы, мүдделерінің ортақтығы. Педагог, 
бірінші кезекте, оқыту процесінде балалардың өзара іс-қимылын 
қамтамасыз ету қажет. 
Тікелей білім беру қызметін жүргізу кезі үш негізгі бөлімге 
бөлінеді. 
Бірінші бөлім - сабақ тақырыбына балаларды енгізу, мақсаттарды 
анықтау, қоршаған ортамен байланыс орнату, балалардың не істеу 
керектігін түсіндіру. 
Екінші бөлім – кейіннен эксперимент (тәжірибе) жүргізумен және 
оның нәтижелерін ұсына отырып, педагогтің тапсырмасын немесе 
баланың өз ойын орындау бойынша балалардың дербес қызметі. 
Үшінші бөлім - тапсырманың орындалуын талдау және оны 
бағалау. 
Жалпы қорытынды жасай отырып, робототехника курсы мектепке 
дейінгі тәрбиеде маңызды орын алады және күрделі танымдық процесс 
болып табылады, балалардың зияткерлік дамуына ықпал етеді, 
конструктивті іс-әрекеттің дамуын қамтамасыз етеді, нәтижесінде 
балалардың интеллектуалдық дамуы болады: бала практикалық 
білімді меңгереді, маңызды белгілерді ерекшелеуге, бөлшектер мен 
заттар арасындағы қарым-қатынас пен байланысты орнатуға үйренеді, 
оның қарым-қатынас барысында қажетті коммуникативтік дағдылары 
пайда болады. 

жүктеу/скачать 5,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: