Робототехника

127 
§ 7. Негізгі мектепте робототехниканы оқытудың әдістемелік 
аспектілері 
 
Мехатроника негіздерін зерттеу 
Кез келген робототехникалық жүйе белгілі бір түрдегі жұмысты 
орындайтын атқарушы механизмдерді қамтиды. Бұл механизмдер 
роботтарға конструктор ойлаған жұмысты орындауға мүмкіндік 
береді. Осы атқарушы механизмдерді басқару үшін әртүрлі 
электрондық, электротехникалық және компьютерлік жүйелер 
пайдаланылады. Дәл механика тораптарын осындай жүйелермен 
біріктірумен байланысты мәселелерді әзірлеумен айналысатын ғылым 
мен техника саласы мехатроника деп аталады.
Негізгі мектепте мехатроника мәселелері қарастырылмайды, 
өйткені бұл пән ЖОО-да оқылатын көптеген ғылыми пәндерге 
негізделген. Мехатроника негіздері кәсіптік колледждерде, жоғары 
оқу орындарында, өндіріс үшін тиісті мамандарды даярлау 
жүргізілетін өнеркәсіптік кәсіпорындардың оқу зертханаларында 
зерделенуі мүмкін. 
Болашақта толық робототехникалық жүйелерді құрумен 
айналысатын маман үшін мехатроника негіздерін білмей мүмкін емес 
екенін түсіну керек. Әрине, егер сөз робототехника саласындағы 
кәсіби мамандарды даярлау туралы болса, онда мехатроника мен 
аралас пәндерге: электроника, физика және т.б. терең батыру керек. 
Негізгі мектепте, әрине, бұл мехатроника негіздерімен танысу, 
оның белгілі бір компоненттерімен танысу туралы мәселелер енгізілуі 
қажет. 5-сыныпта робототехникамен айналыса отырып, оқушы, әрине, 
ол мехатроника негіздерімен танысатынын болжай алмайды, 
дегенмен, мұндай сабақтардан белгілі бір базалық білім алады. 
Мехатроника, пневматика және гидравлика негіздерін оқып 
үйрену білім берудің әртүрлі сатыларында әр түрлі мақсаттарды 
көздейді. Жалпы білім беретін мектепте және қосымша білім беру 
жүйесінде көбінесе оқушының инженерлік және конструкторлық 
кезеңдерін таңдауы үшін инженерлік құзыреттілікті одан әрі дамыту 
үшін іргетасты қалыптастыру туралы сөз болуы мүмкін. Пневматика 
мен гидравлика оқушыларды физика мен математиканы тереңірек 
зерттеуге ынталандыруы мүмкін, ал құрылған пневматикалық және 
гидравликалық модельдерді басқару үшін бағдарламалар жасау 
қажеттілігі информатиканы және программалауды, атап айтқанда, 
неғұрлым терең зерттеуге ықпал ететін болады. 

128 
Пневматика мен гидравлика негіздерін зерттеуге арналған кейбір 
жұмыстарда жалпы білім беретін мектептегі осындай сабақтардың 
маңызды рөлі оқушыларды кәсіптік білім алуға және жоғары кәсіптік 
білім беру бағдарламаларын игеруге дайындау мүмкін екендігі 
көрсетіледі. Мектеп жасында техникалық ойлау, конструкторлық 
қабілеттер негіздерін салуға болады, олар кейіннен жоғары білім беру 
жүйесінде немесе кәсіптік колледждер жүйесінде дамитын болады.
Кәсіптік колледждерде мехатрониканы, пневматиканы және 
гидравликаны зерттеу болашақ кәсіби маманды қалыптастыру үшін 
маңызды аспект болып табылады. Мұнда болашақ түлектің кәсіби 
құзыреттілігін қалыптастыру қажет.
Робототехника мұғалімі, атап айтқанда, мехатроника бойынша кез 
келген робототехникалық жүйе үш компоненттен құралатынын түсінуі 
тиіс. Егер біз робототехниканы мектепте оқыту туралы айтатын 
болсақ, онда біздің міндетіміз оқушыларды осы компоненттермен 
таныстыру, олардың өзара байланысын көрсету және тиісті пәндерді 
егжей-тегжейлі зерттеуге, одан әрі инженерлікке дайындық бағытын 
таңдауға назар аудару. 
Біріншіден, бұл әртүрлі табиғат жетектерінің арқасында жұмыс 
істейтін 
түрлі 
атқарушы 
механизмдер. 
Гидравликалық, 
пневматикалық және электрлік жетектер, сондай-ақ аралас. Олар 
әртүрлі сипаттамаларға ие, бірақ принципті айырмашылық энергия 
қалай беріледі. 
Гидравликалық жетектерде энергияны жеткізу үшін сұйықтықтар 
қолданылады. Көбінесе бұл арнайы май, өйткені гидравликалық 
жетектердің өзіндік ерекшелігі бар. Май жанғыш сұйықтық 
болғандықтан, гидрожетекті барлық жерде қолдануға болмайды, өртке 
қауіпті кәсіпорындарда бұл жағдайларда осы кемшіліктен ада 
пневможетекті қолдануға тырысады. 
Гидрожетектердің қасиеттеріне құрылғылардың жеткілікті 
жоғары қуатын, оның ішінде басқа типті жетектермен салыстырғанда, 
жатқызу керек. Мысалы, электр жетектерімен салыстырғанда 
гидравликалық жетектің қуаты көбінесе 3 – 5 есе көп. 
Бұдан 
басқа, 
гидрожетектер 
құрылғылардың 
жұмыс 
жылдамдығын бірқалыпты реттеуге мүмкіндік береді, бұл ретте 
жұмыстың жоғары жылдамдығы қамтамасыз етіледі. Сондай-ақ, 
гидрожетектер жүйеде пайдаланылатын оның элементтерінің шамадан 
тыс жүктелуінен қорғау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. 

129 
Гидравликалық жетек кез келген жабдықпен жұмыс істеуге 
мүмкіндік береді, олар: шөміштер, престер, қармау және т.б. болуы 
мүмкін. 
Гидрожетектің 
кемшіліктеріне 
оның 
пайдалы 
әсерінің 
салыстырмалы төмен коэффициенті жатады. Бұл ретте энергияны 
үлкен қашықтыққа беру кезінде қуатта елеулі шығындар болады. 
Бұдан 
басқа, 
гидрожетектің 
жұмыс 
қабілеттілігі 
жұмыс 
сұйықтығының сипаттамасына байланысты. Температураға, мысалы, 
оның тұтқырлығына байланысты, мұндай сұйықтық теориялық түрде 
тіпті "қайнатуы" мүмкін, сұйықтықтан ерітілген газдардың шығу қаупі 
бар. Жұмыс сұйықтығы ластануға өте сезімтал, бұл гидравликалық 
жүйе құрылғыларының тозуына әкелуі мүмкін. 
Гидравликалық жүйенің өзі, оған қызмет көрсету сапасына өте 
сезімтал. Оған кәсіби қасиеттерден басқа, жоғары технологиялық 
мәдениетке ие болуы тиіс мамандар қызмет көрсетуі тиіс. Уақыт өте 
келе гидравликалық жүйе құрылғыларының тозуы жүреді, бұл 
жүйенің пайдалы әсер ету коэффициентінің төмендеуіне, жұмыс 
сұйықтығының кемуінің артуына және басқа да ақаулықтарға әкеп 
соғады. 
Жоғарыда айтылғанды ескере отырып, гидравлика бойынша оқу 
стендтерінде жұмыс кезінде қауіпсіздік техникасы талаптарын сақтау 
қажет. Мұғалім мен оқушылар гидравликалық жүйелерді мұқият және 
ұқыпты жинап, жабдыққа ұқыпты қарау керек. Гидравлика бойынша 
сабақтар өтетін үй-жайды үнемі тексеру қажет. Сондай-ақ оқу стендін 
үнемі тексеріп, май сорғысы мен басқа да жабдықтарға уақытында 
қызмет көрсету қажет. 
Сондықтан гидравлика бойынша оқу стендтерінде жұмыс істеу 
үшін оқушылар арнайы киім кию керек, мысалы, жұмысшы халат. 
Сонымен қатар, гидравликаны зерттеу үшін арнайы зертхана 
жабдықталуы тиіс, онда басқа сабақтар жүргізілмеуі тиіс. Тіпті сабақ 
кезінде жұмыс сұйықтығы, мысалы, гидравликалық үлгілерді 
монтаждау және бөлшектеу кезінде де ағып кетуі мүмкін.
Сондықтан негізгі мектепте гидравликалық жетектермен жұмыс 
істеу қиын, оларды арнайы жабдықталған оқу аудиториялары бар 
кәсіптік колледждерде және жоғары оқу орындарында зерделеу ақылға 
қонымды. Мүмкін, арнайы технопарктер құруға болады, онда 
оқушылар осындай оқу стендтерінде гидравлика негіздерімен таныса 
алады. 

130 
Осындай жетектерді игеру үшін арнайы оқу стендтері 
қолданылады. Мұндай негізгі стенд гидравликалық энергия көзі болып 
табылатын сорғы қондырғысы болып табылады. Бұл жасалған 
гидравликалық модельде майды айналдырады "мәжбүрлейді". Сорғы 
қондырғысының жұмысы үшін электр қуаты қажет, бұл ретте осындай 
үлгідегі оқу стенділерін қосу үшін жеке электр желісі болуы 
ұсынылады. 
Ең дұрысы, гидравлика бойынша оқу стендтері электриканың 
көмегімен кейбір гидравликалық құрылғыларды басқаруға мүмкіндік 
беретін электрлік схемалармен жұмыс істеуге мүмкіндік беруі тиіс. 
Мысалы, "Дидактикалық жүйелер" компаниясының оқу стендтері 
гидравликалық құрылғыларды басқару үшін электр тізбектерін 
модельдеуге мүмкіндік беретін арнайы электр блоктарымен 
жабдықталған. Бұл блоктардың ішінде, мысалы, уақыт есептегіші 
арқылы құрылғыға электр энергиясын беруге немесе өшіруге 
мүмкіндік беретін таймер болуы мүмкін. 
Гидравлика бойынша стендтер түрлі гидравликалық жүйелерді 
модельдеуге мүмкіндік береді, соның арқасында гидравлика 
негіздерін, гидравликалық құрылғылардың жұмыс істеу принциптерін 
оқып, монтаждау негіздерін үйренеді.
Алайда, гидравлика негіздерін бұрын зерттеуге болады, егер 
сұйықтық ретінде суды пайдаланатын қарапайым гидравликалық 
құрылымдарды қолдансаңыз. Соңғы уақытта әртүрлі роботты жүзеге 
асыру үшін гидрожетектерді пайдалануға мүмкіндік беретін тиісті 
робототехникалық конструкторлар пайда болады. Бұл жағдайда бұл 
роботтарды қандай да бір жұмысты орындау үшін қуатты ету мақсаты 
жоқ болғандықтан, су немесе оған ұқсас қауіпсіз сұйықтықтар өте 
ыңғайлы болады. Осындай конструкторлардың негізінде бала 
гидравлика негіздерін меңгере алады, бұл кейіннен гидравликалық 
жетектердің принциптерін "ауыр" оқу стендтерінде зерттеу үшін 
іргетас қалайды. 
Пневматикалық жүйелерде Сығылған ауа белсенді қолданылады. 
Пневможетектерді зерттеу үшін пневматика бойынша оқу стендтері 
қолданылады. Пневматикалық оқу стендінің негізі-ауаны қысатын 
компрессор және қысылған ауаны жинауға мүмкіндік беретін ресивер. 
Компрессор электр қуатынан жұмыс істейді және жүйеде қысылған 
ауа аяқталғанда, оны өндіру үшін қосылады. Компрессор электр 
қуатынан жұмыс істейді және гидрожетекпен қалай жұмыс істейді, 
оны жеке электр желісіне қосу ұсынылады. 

131 
Пневможетектердің де өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар. 
Пневможүйелерде ауаны компрессорға қайтару қажеттілігі жоқ, ал 
гидрожетекте жұмыс сұйықтығын сорғыға қайтару қажет. Тағы да, 
гидрожетекпен салыстырғанда атқарушы құрылғылардың мөлшері 
мен салмағы аз, себебі кез келген сұйықтыққа қатысты ауаның 
салмағы аз. Сығылған ауа майға қарағанда пайдалануда таза. 
Пневможетектер өртке қауіпсіз, бұл оларды өртке қауіпті өндірістерде, 
мысалы, химиялық өндірістерде пайдалануды ұйымдастыруға 
мүмкіндік береді. Гидрожетектен айырмашылығы, пневможетек 
энергияны бірнеше километрге дейін алыс қашықтыққа жеткізуге 
мүмкіндік береді. 
Дегенмен, пневможетектерде елеулі кемшіліктер бар. Олар қатуға 
ұшырайды, ал ауадан су буы бөлінуі мүмкін, сондықтан жүйеде 
пайдаланылатын ауаны құрғату қажет. Бұл жерде энергияның құны 
гидрожетекті пайдаланғаннан 3-4 есе жоғары, ал пайдалы әсер 
коэффициенті-төмен. Гидрожетекпен салыстырғанда, оның жұмыс 
істеу дәлдігі мен жүрістің бірқалыпты болуы төмен. 
Пневможетектерде құбырлардың жарылу мүмкіндігі бар және 
соның салдарынан өнеркәсіптік жарақаттану болуы мүмкін. Осы 
салдарды азайту үшін пневможүйедегі жұмыс қысымы көбінесе 1Мпа-
дан аспайды, бірақ осыған байланысты пневможетектердің қуаты 
гидрожетектерге қарағанда айтарлықтай төмен болады. Айта кету 
керек, пневматика бойынша оқу стендтерінде мұндай мәселелер 
туындамайды, бірақ жарақат алу қаупі әлі де бар. Мұндай стендтердегі 
құбыр шағын пластикалық ұзын түтікше сияқты көрінеді, ол 
пневматикалық құрылғыларға нашар қосылу кезінде "жоғары" және 
сығылған ауада көзге зақым келтіруі мүмкін. 
Пневматика негіздері Негізгі мектепте де зерделенетіндіктен, оқу 
екі стендтерінің мөлшерлері екі түрде болады: төменгі мектеп 
оқушылары үшін кішісі және жоғары сынып, кәсіптік колледж 
оқушылары және қосымша білім беру жүйесінде, мысалы, тиісті 
мамандарды кәсіптік қайта даярлау кезінде үлкені пайдаланылады.
Пневматика бойынша оқу стендтерінде әр түрлі пневматикалық 
құрылғылардың жұмысы үлгіленеді. Сонымен қатар, пневматиканың 
ерекшелігі – бұл "таза" және электронды құрылғылардың, атап 
айтқанда 
контроллерлердің 
басқаруында 
жұмыс 
істейді. 
Пневматикалық құрылғыларды электрониканың көмегімен басқару 
тәсілдерін меңгеру үшін оқу стендтері электр тізбектерін жинауға 

132 
және оларды тиісті пневматикалық құрылғыларға қосуға мүмкіндік 
беретін тиісті электрондық құрылғылармен жабдықталуы тиіс. 
Оқу мақсатында түрлі практикалық тапсырмаларды шешу үшін 
әртүрлі жолмен монтаждауға болатын конвейерлік желілерді жиі 
пайдаланады. Сонымен қатар, құрастырылған конвейер желісінің 
жұмысын автоматтандыруға мүмкіндік беретін бағдарламаланатын 
контроллер қосылуы мүмкін. Робототехникалық конструкторлар бар, 
олар әр түрлі құрылғыларды әзірлеу кезінде пневможетекті 
пайдалануға мүмкіндік береді. 
Электржетектер электр негізінде жұмыс істейді. Бұл пневмо және 
гидрожетекпен салыстырғанда айтарлықтай жас жетек. Электр жетегі 
энергияны тек жұмыс процесінде ғана тұтынады, бұл оны үнемді етеді, 
бұл ретте бүгінгі күні электр жетектерінде әртүрлі электр 
қозғалтқыштарын пайдалануға болады. 
Қазіргі кезде электр жетектері арзан электр энергиясы бар 
жерлерде өте кең таралған. 
Электржетегінің артықшылықтары келесідей. 
Электржетектер пневмо және гидрожетекпен салыстырғанда 
жеткілікті арзан энергия алуға мүмкіндік береді. Бұл ретте электр 
жетектері жұмыстың жеткілікті тұрақты жылдамдығын және жоғары 
дәлдікті қамтамасыз етеді.
Электржетектер энергияны айтарлықтай шығынсыз үлкен 
қашықтыққа жеткізуге мүмкіндік береді, электржетектерде пайдалы 
әсер коэффициенті жоғары. Электр жетектерінің көмегімен 
басқарылатын құрылғылар жоғары дәлдікке және дәл позицияға ие. 
Электр жетектерімен қосымша құрылғылар мен датчиктердің әртүрлі 
жиынтығын пайдалануға болады, бұл қызықты әр түрлі жүйелерді 
құруға мүмкіндік береді. Электржетектер жоғары және төмен 
температураларда тұрақты жұмыс істей алады. 
Сонымен қатар, электр жетектерінде шу деңгейі төмен. Мысалы, 
гидрожетектерде жұмыс процесінде үнемі шу шығаратын май 
сорғышы жұмыс істеуі тиіс. Пневможетектерде компрессор жүйеде 
аяқталған кезде сығылған ауаны өндіру үшін қосылады. 
Компрессордың жұмысы өте шулы.
Электржетектің басқа үлгілерінен айырмашылығы, электр 
қозғалтқыштары неғұрлым экологиялық, оларда қоршаған ортаға 
зиянды әсер жоқ.
Дегенмен, электр жетектерін өрт қауіпті және жарылыс қауіпті 
аймақтар мен ортада, сондай-ақ үлкен ылғалдылық жағдайында 

133 
пайдалану өте қиын немесе тіпті мүмкін емес. Әрине, бұл жағдайлар 
үшін тиісті қорғау дәрежесі бар арнайы қозғалтқышты таңдауға 
болады, бірақ бұл электр жетегінің құнын қымбаттатады. 
Ұзақ жұмыс істеген кезде электр жетегінің қозғалтқышы қызып 
кетуі мүмкін. Сонымен қатар, үйкелетін бөліктердің тозуы орын 
алады. Ал Электржетек жасайтын электромагниттік өріс әртүрлі 
желілерде кедергілер тудыруы мүмкін. Дегенмен, осы сәттерді есепке 
алу, электржетектің қауіпті әсерін азайтуға мүмкіндік беретін және 
оларды күрделі жағдайларда пайдалануға мүмкіндік беретін жетектің 
осындай конструкциясын құру. Сонымен қатар, қазіргі заманғы 
электржетектері барлық жүйенің қызмет ету мерзімін арттыратын 
қорғау құралдарының үлкен жиынтығымен жарақталады. 
Электржетектері көбінесе робототехникалық конструкторларда 
таралған және электр қозғалтқыштары деп аталады. Олар электр 
энергиясын механикалық түрлендіруге мүмкіндік береді. 
Екіншіден, робототехникалық жүйенің маңызды компоненті - 
қоршаған орта туралы ақпаратты жинауға және роботтың атқарушы 
механизмдерінің жұмысын реттеуге мүмкіндік беретін датчиктер.
Қазіргі таңда қоршаған ортадағы әр түрлі ақпаратты жинауға 
мүмкіндік беретін әртүрлі датчиктердің үлкен саны бар: 
жарықтандыру, кедергілердің болуы, шу деңгейі және т.б. Осы 
датчиктер жинайтын ақпарат одан кейін ол өңделетін басқару жүйесіне 
берілуі мүмкін және оның негізінде роботтың атқарушы 
механизмдерінің жұмысы туралы шешім қабылданатын болады. 
Датчиктермен жұмыс істеу принциптерін меңгеру әр түрлі 
формада жүзеге асады, сондықтан олар үшін әр түрлі жинақтар мен 
конструкторлар бар. Тек датчиктердің жұмысын зерттеуге және 
ақпаратты жинайтын және белгілі бір түрде оған жауап, кейбір жүйені 
құруға мүмкіндік беретін жиынтықтар да, яғни робототехникалық 
конструкторлар бар. Ол жиынтықтар әртүрлі робототехникалық 
жүйелерді модельдеуге және қолданылған датчиктерден алынған 
ақпарат негізінде программалауға мүмкіндік береді. Ол жиынтықтар 
немесе конструкторларда пневматика, гидравлика негіздерін оқу 
кезінде осы жүйелермен жасалған модельдердің жұмысын 
автоматтандыруға мүмкіндік беретін әртүрлі датчиктер қолданылады. 
Үшіншіден, кез келген робототехникалық жүйе датчиктерден 
ақпарат қабылдайтын, оны талдайтын және атқарушы механизмдерге 
жаңа командаларды қалыптастыратын атқарушы жүйеден тұруы тиіс. 

134 
Шын мәнінде, атқарушы жүйенің жұмысы көбінесе программалау 
тілдерінде бағдарламалардың көмегімен сипатталады.
Программалау - бұл информатикаға көп қатысы бар 
робототехниканың 
бөлігі. 
Программалау 
негізгі 
мектепте 
информатика сабақтарында оқытылады деп есептеледі, бірақ 
информатика сабақтарында алгоритмдеу және программалау негіздері 
оқытылатыны туралы айту дұрыс болар еді.
Жағдайдың күрделілігі - робототехниканы программалаусыз 
үйрену мүмкін емес. Төменгі сыныптарда робототехникалық 
конструкторларды пайдалану кезінде немесе роботтарға жұмыс 
істеуге мүмкіндік беретін бағдарламалары бар платалар қолданылады 
немесе Scratch программалау тілі және осы тілдің көмегімен 
робототехникалық құрылғыларды программалау мүмкіндігі белсенді 
оқытылады.
Сондықтан, кіші жастан бастап робототехникамен айналысуға 
мүмкіндігі бар оқушылар, көбінесе информатикада Алгоритмдеу 
негіздерін оқып үйрену басталатын сәтте, программалау саласында 
кейбір дағдылар мен машықтарды меңгереді. Бұдан бір жағынан, 
информатика бойынша білім беру мазмұнын қайта қарау мәселесі 
туындайды, екінші жағынан, робототехника мектепте міндетті пән 
болып табылмайды, сондықтан Алгоритмдеу негіздері информатика 
шеңберінде әлі де зерделенуі тиіс. 
Бұл мәселе егжей-тегжейлі қарауды, зерттеудіі талап етеді, 
өйткені информатика мен робототехника оқушыларды Алгоритмдеу 
мен программалауға неғұрлым тиімді оқытуды құруға мүмкіндік 
беретіндей қарастырылуы қажет. Күрделілігі - робототехника, шын 
мәнінде, екі маңызды құрамдас бөліктен тұрады: модельдеу және 
программалау, ал моделдеу информатикада тек ішінара ғана қызықты. 
Сонымен қатар, қазіргі заманғы робототехникалық жүйелер жа-
санды интеллектпен жұмыс істеуге бағытталған. Жасанды интеллект-
ті зерттеу мәселелері негізгі мектепте әлі қарастырылмайды, 
сондықтан бүгінгі таңда бұл бағыт ЖОО-да техникалық 
мамандықтарды дайындау кезінде ғана қарастырыла бастайды.
Стендтердің 
ерекшелігі 
гидравлика 
және 
пневматика 
сабақтарында қауіпсіздік техникасын қатаң сақтау қажеттілігін 
қамтамасыз етуді талап етеді. Оларды оқушылар саны аз топтарды 
ұйымдастыруға лайықты етіп құрастырады және соған негіздейді. 
Біріншіден, оқушылар аз болған сайын, олардың "өз қолдарымен" 
жұмыс істеу мүмкіндігі соғұрлым көп болады, ал екіншіден, 

135 
оқытушыға оқушылар тарапынан қауіпсіздік шараларын, қауіпсіздік 
техникасын сақтауға ыңғайлы болады, сондай-ақ оқушылардың 
әрқайсысымен жұмыс істеуге. Оларға мұқият жеке кеңес беруге 
мүмкіндік болады.
Сондықтан да, аталған сабақтар аясында оқушыларды шағын 
топтарға бөлуге болатынын атап өткен жөн. Ал мехатроника және 
пневматика негіздерін үйрену балалар шағын командада жұмыс 
істеген кезде ғана сәтті болады. Адамның саны үш баладан тұратын 
топтарға бөлу ең сәтті болып табылады. Бұл ретте, әрине, барлық осы 
топтарға тиісті жабдықтар жеткілікті болуы қажет. 
Гидравлика және пневматика негіздері оқытылатын сабақтарды 
мұғалім көрсеткенде, оқушылар қайталайды, содан кейін өз бетінше 
белгілі бір әрекеттерді орындайды. Дегенмен, робототехника мен 
пневматика және гидравлика бойынша сабақтардың оқушылардың 
зерттеу, шығармашылық жұмыстарын жүргізу үшін үлкен әлеуеті бар. 
Әрине, мұндай зерттеу жұмысы мұғалімнің бақылауында болуы керек, 
әсіресе пневматика және гидравлика бойынша оқу стендтері бойынша 
мамандардың қадағалауы да қажет. 

жүктеу/скачать 5,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: