483.
Бидондогу сүт 5 даана 3 литрлүү жана 5
даана 5 литрлүү банкаларга куюлду. Би-
дондо канча сүт болгон?
477.
150 + 130
360 + 210
83 – 48 : 3
240 + 120
430 + 380
76 : 4 + 38
478.
Дарактын астынан баштап ар биринин
арасы 1 м ден кылып 10 даана жаңгак
коюлган. Тыйын чычкан 10 жолу каттап,
бардык жаңгакты дарактын астына бир-
ден ташып келүүсү үчүн канча аралыкты
басып өтүшү керек?
479
130 + 120
350 + 240
94 – 56 : 4
260 + 130
420 + 360
84 : 7 + 69
480
Акыл дүкөндөн 150 сумга 1 даана калем
сап, 200 сумга 1 даана ручка жана ар
бири 250 сумдан 2 дептер алды. Акыл
бардыгы болуп канча сум сарптады?
92
Рим цифралары
488.
Мекендешибиз Мухаммад ибн Mуса aл-
Харезмий араб алфавитинде жазылган
чыгармасында ушул он цифрадан пайда-
ланып, каалаган санды жазуу мүмкүндүгүн
көрсөтүп берген. Мисалы: 3, 10, 38, 72, 95,
100, 124, 209, 325, 457, 680, 869, 999, 1000.
Ошондуктан бул цифралар араб цифра-
лары деп аталат.
Байыркы Рим өлкөсүндө I = 1, V = 5,
X = 10, L = 50, C = 100, D = 500, M = 1000.
түрүндөгү цифралардан пай даланыл
-
ган. Бул цифралар Рим цифралары
деп аталат.
484.
Aрыктын боюндагы 30 м жерге бир катар
кы лып 6 даана жаңгак көчөтүн эгишмекчи.
Дарак тардын арасы канча метрден болу-
шу керек?
485.
Бир койчу экинчисине: «Эгерде сен мага
бир коюңду берсең, менин коюм сеники-
нен эки эсе көп болот», – деди. Экинчиси
бирин чисине: «Жакшысы сен мага бир
коюңду бер. Ошондо коюбуз тең болот», –
деди. Аларда канчадан кой болгон?
486
380 – 160
560 – 340
740 – 630
450 – 230
670 – 420
990 – 870
487
Каптагы ун 10 даана 3 кг дуу жана 8 даа-
на 5 кг дуу пакеттерге салынды. Капта
канча килограмм ун болгон?
93
Массанын чен бирдиктери. Килограмм. Грамм
495.
Массалардын салыштырылышын түшүн-
дүр:
5 кг 4 кг
5 кг 6 кг
5 кг 5 кг
Кичине рим цифралары чоң рим циф-
расынан оңдо жазылса, алар кошу-
лат. Мисалы: VI = 5 + 1 = 6, XII = 10 + 2 = 12,
CXV = 100 + 10 + 5 = 115.
Эгерде солдо жазылса, кемитилет
IV = 5 – 1 = 4, IX = 10 – 1 = 9, XC = 100 – 10 = 90.
489.
Төмөнкү сандарды рим цифраларынан
пайдаланып жаз: 23, 37, 148, 285, 692, 893,
968.
490.
140 + 250
300 + 440
430 + 370
430 – 360
740 – 570
540 – 260
491.
3, 0, 7 цифраларынан пайдаланып, мүм-
күн болгон бардык эки орундуу сандарды
жаз.
492.
2 таякчанын ордун өзгөртүп, барабардык-
ты оңдо. Маселени эки усулда аткар.
VII – II = II
493
120 + 150
400 + 320
340 + 160
240 – 120
370 – 280
420 – 380
494
Жылдын ар бир айын тартиби боюнча рим
цифралары менен туюнт.
Үлгү:
Январь – I.
><=
94
Грамм (г) – массанын негизги чен бир
-
диги болуп саналат. Нерселердин мас-
са сын ченөөдө килограмм (кг) чен бир
-
дигинен да пайдаланылат: 1 кг = 1000 г.
496.
Тараза таштарынын түрлөрүн көрүп чык:
5 кг
2 кг
1 кг
500 г 200 г 100 г
497.
500 г + 500 г
500 г + 100 г + 100 г
500 г + 200 г
500 г + 200 г + 200 г + 100 г
Үлгү:
500 г + 500 г = 1000 г = 1 кг
498.
Tаразага коюлган мөмөлөрдүн массала-
рын аныкта:
499.
Теңдемелерди чыгар:
14 + x = 28
200 + x = 500
120 + x = 360
x + 27 = 47
x + 300 = 800
x + 240 = 790
500.
Дүкөндөн 400 г кара чай жана андан 150 г
га аз көк чай сатып алынды. Бардыгы бо-
луп канча грамм чай сатып алынды?
95
Тонна. Центнер
505.
1)
1 кг дуу нерсе 1 г дан канча эсе оор?
2)
100 г дуу нерсе 1 кг дан канча эсе жеңил?
3)
1 кг дуу нерсе 500 г дан канча эсе оор?
4)
500 г дуу нерсе 50 г дан канча эсе оор?
5)
500 г дуу нерсе 1 кг дуу нерседен канча
эсе жеңил?
6)
1 кг дуу нерсе 200 г дуу нерседен канча
эсе оор?
Массасы чоң болгон нерселер тонна
(т) же центнер (ц) де өлчөнөт:
1 т = 1000 кг 1 ц = 100 кг 1 т = 10 ц
501.
Кесиндилердин узундуктарын сантиметр
жана миллиметрлерде чене жана салыш-
тыр:
A
B
C
D
502.
Бирден 1, 3 жана 5 кг дуу таштар бар.
Ушул таштардан пайдаланып, рычагдуу
таразада 500 г, 2 кг, 7 кг күрүчтү кандай
кылып тартуу мүмкүн?
503
Теңдемелерди чыгар:
18 + x = 35
x + 500 = 900
230 + x = 570
x + 34 = 56
300 + x = 700
x + 470 = 980
47 + x = 85
x + 400 = 600
480 + x = 850
504
Дүкөндөн 400 г сары май жана андан 50 г
га көп быштак сатып алынды. Бардыгы бо-
луп канча граммдык нерсе сатып алынган?
96
506.
1)
Центнерде туюнт: 200 кг, 500 кг, 700 кг,
900 кг, 3 т, 6 т, 10 т, 16 т, 48 т, 64 т.
2)
Тоннада туюнт: 30 ц, 80 ц, 140 ц,
200 ц, 350 ц, 560 ц, 840 ц, 1000 ц.
507.
Биринчи дарактан 50 кг, экинчисинен ага
кара ганда 3 эсе көп, үчүнчүсүнөн болсо
1 ц алма терилди? Жалпысынан канча
алма терилген?
Чыгаруунун планы:
1)
Экинчи дарактан — 50 ⋅ 3.
2)
Биринчи жана экинчи дарактан —
50 + 50 ⋅ 3.
3)
Үчүнчү дарактан терилди — 1 ц = 100 кг.
4)
Жалпысынан терилди — 50 + 50 ⋅ 3 + 100.
Эсептөө:
50 + 50 ⋅ 3 + 100 = 50 + 150 + 100 = 300.
Жооп:
300 кг же 3 ц.
508.
Фермер чарбасында биринчи күнү 180 ц,
экинчи күнү андан 60 ц ге аз, үчүнчү күнү
болсо 16 т картошка казып алынды. Үч
күндө жалпысынан канча тонна картошка
казып алынган?
509.
Каз жана койлордун жалпы саны 6. Алар-
дын бут тарынын саны болсо 18. Анда
канча каз бар? Койлорчу?
510
1) Центнерде туюнт: 300 кг, 400 кг, 800 кг,
2 т, 5 т, 11 т, 36 т, 85 т, 100 т.
2) Тоннада туюнт: 40 ц, 200 ц, 730 ц.
511
Базарга 10 кап күрүч келтирилди. Ар бир
кап күрүч 70 кг дуу болсо, базарга канча
центнер күрүч келтирилген?
97
Өтүлгөндөрдү бышыктоо
512.
400 + 200
600 + 40
190 + 40
640 + 70
700 – 300
500 – 70
270 – 50
330 – 40
Үлгү:
400 + 200 = 4 жүздүк + 2 жүздүк = 6 жүз-
дүк = 600 бирдик.
513.
260 – 40
450 + 30
640 + 200
450 + 300
320 + 50
530 – 20
770 – 300
340 – 100
Үлгү:
260 – 40 = 200 + (60 – 40) = 200 + 20 = 220.
514.
130 – 50
360 + 70
580 + 40
760 + 60
240 + 70
430 – 50
650 – 70
820 – 30
Үлгү:
130 – 50 = (130 – 30) – 20 = 100 – 20 = 80.
515.
Нарктары сүрөттө көрсөтүлгөн
деп тер, ручка жана калем сапка
тиешелүү төмөнкү туюнтмалар
эмнени билдирет? Туюнтмалар-
ды дептериңе жаз жана чыгар.
250 сум + 450 сум + 150 сум
250 сум + 450 сум
450 сум + 150 сум
250 сум + 150 сум
450 сум – 250 сум
450 сум – 150 сум
250 сум – 150 сум
516.
Тик бурчтук формасындагы футбол аян-
тынын жактары 100 м жана 60 м. Футбол
аянтынын периметри канча метрге тең?
450 сум 150 сум
250 сум
4
–
Математика,
3-класс
98
520.
1)
Рим цифраларында жазылган сандар-
ды оку: VI, IX, III, VIII, XI, IV, I, V, XII, II, X,
VII
2)
Даталарды оку: 4/IV, 12/X, 21/III, 8/IX,
27/VII, 3/I, 15/XI, 18/VIII, 7/V, 9/II, 31/XII.
Үлгү:
4/IV — 4-апрель.
521.
Ар бир саат канчаны көрсөтүүдө?
522.
1 кг – 200 г
1 кг – 400 г
1 кг – 500 г
1 кг – 700 г
1 кг – 800 г
1 кг – 900 г
Үлгү:
1 кг – 200 г = 1000 г – 200 г = 800 г.
517.
5 даана 1 санынын жардамында 21 санын
ала аласыңбы?
518
120 – 70
280 + 50
830 + 90
320 + 90
470 – 80
940 – 50
Үлгү:
120 – 70 = (120 – 20) – 50 = 100 – 50 = 50.
519
Акылай дүкөндөн калем сап жана калем
сапты курчуткуч сатып алмакчы болду.
Калем сап 150 сум, курчуткуч болсо 850
сум турат. Төмөнкү туюнтмалар эмнени
билдирээрин айт жана аларды чыгар:
850 + 150 = (сум)
850 – 150 = (сум)
99
523.
Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны
чыгар:
524.
2 кг 300 г + 3 кг 500 г – 4 кг 400 г
7 кг 700 г – 4 кг 200 г + 3 кг 100 г
525.
Бир кырмандагы буудай 12 капка, экинчи
кырмандагысы 8 капка салынды. Ар бир
кап 50 кг дуу болсо, бардык буудай канча
центнер чыгат? Тоннага айландырса кан-
ча болот?
526.
Жагы 4 см болгон квадрат сыз. Анын пе-
ри метрин жана аянтын тап.
527.
Кызы төрөлгөндө апасы 24 жашта эле.
Азыр кызы апасынан эки эсе жаш. Азыр
кызы канча жашта?
528
260 – 120
450 – 340
740 – 310
350 – 220
580 – 340
870 – 540
Үлгү:
260 – 120 = (200 – 100) + (60 – 20) = 100 + 40 = 140
529
Саматта 19, Акматта андан 4 кө аз, ал
эми Эркинде болсо Акматтан 8 ге көп
компьютер диски бар. Балдарда бардыгы
болуп канча диск бар?
8 кг
6 кг
? кг
100
ЖАЗУУ ТҮРҮНДӨ КОШУУ ЖАНА КЕМИТҮҮ
Разряддан өтпөстөн кошуу
530.
Мамыча түрүндө кош:
23 + 34
35 + 43
42 + 46
64 + 35
531.
Чыгарылышын түшүндүр:
243 + 324 =
Бирдиктер бирдиктерге, ондуктар он
-
дук тарга, жүздүктөр жүздүктөргө ко
-
шулат.
532.
Мамыча түрүндө кош:
256 + 321
407 + 352
832 + 160
533.
Сатуучу базарда биринчи күнү 312 кг,
экинчи күнү андан 43 кг га көп пияз сатты.
Сатуучу эки күндө канча пияз саткан?
534.
Узуну
a
см, туурасы b см болгон тик бурч-
туктун аянты 36 кв. см. Анын жактарынын
узундугу канчага тең болушу мүмкүн?
a
см
b см
S
см
2
36
36
36
36
36
5
6
7
ондук
жүздүк
бирдик
2
4
3
3
2
4
+
101
Разряддан өтпөстөн кемитүү
538.
Мамыча түрүндө кемит:
27 – 14
38 – 23
56 – 34
79 – 47
539.
Чыгарылышын түшүндүр:
587 – 263 =
Бирдиктерден бирдиктер, ондуктардан
ондук тар, жүздүктөрдөн жүздүктөр ке
-
митилет.
540.
Мамыча түрүндө кемит:
254 – 132
368 – 138
764 – 231
346 – 224
477 – 352
937 – 134
535.
Эки жана үч дөңгөлөктүү велосипеддер-
дин жалпы саны 5, дөңгөлөктөрүнүн саны
болсо 12. Эки жана үч дөңгөлөктүү вело-
сипеддердин ар бири канча даанадан?
536
Мамыча түрүндө кош:
543 + 136
261 + 526
454 + 324
354 + 403
620 + 248
730 + 240
537
Сатуучу биринчи күнү 124 даана, экинчи
күнү андан 31 даанага көп дарбыз сатты.
Эки күндө бардыгы болуп канча дарбыз
сатылган?
ондук
жүздүк
бирдик
5
8
7
2
6
3
3
2
4
–
102
Ондуктан өтүп кошуу
546.
Мамыча түрүндө кош:
27 + 34
38 + 45
47 + 46
69 + 34
541.
«Ласетти» бир шаардан экинчи шаарга
жол алып, 114 км аралыкты басып өттү.
Шаарлардын арасындагы аралык 236 км
болсо, көздөлгөн жерге жетүү үчүн «Ла-
сетти» дагы канча ара лыкты басып өтүшү
керек?
542.
Тик бурчтуктардын периметр лерин жана
аянт тарын тап:
543.
Амалдарды аткарбастан туруп, 666 санын
999 санына кандай кылып айландыруу
мүмкүн?
544
Мамыча түрүндө кемит:
465 – 234
487 – 156
894 – 562
576 – 346
546 – 245
958 – 246
545
Базарга 768 кг сабиз келтирилди. Бирин-
чи күнү 232 кг, экинчи күнү 324 кг сабиз
сатылды. Канча сабиз калды?
103
547.
Чыгарылышын түшүндүр:
237 + 346 =
Бирдиктер бирдиктерге кошулат, бир-
диктер бирдиктердин астына жазылат,
1 ондук ойдо сакталат. Ондуктар он
-
дук тарга ойдогу 1 ондук менен чогуу
кошулат. Натыйжа ондуктардын асты
-
на жазылат. Жүздүктөр жүздүктөргө
кошулат, натыйжа жүздүктөрдүн асты
-
на жазылат.
548.
Мамыча түрүндө кош:
138 + 245
336 + 426
744 + 237
247 + 328
508 + 384
825 + 156
549.
Тигүүчүлүк цехинде биринчи күнү 128, эр-
теси андан 16 га көп көйнөк тигилди. Эки
күндө канча көйнөк тигилген?
550.
Берилген квадраттын периметри 16 см
ге тең. Квадраттын жагын тап жана аны
сыз.
551.
1 ден 5 ке чейинки сандарды
айланаларга жайгаштыр. Мын-
да узунуна да, туурасына да үч
сан дын суммасы 8 ге тең бол-
сун.
2
3
7
3
4
6
5
8
3
+
ондук
жүздүк
бирдик
104
Жүздүктөн өтүп кошуу
554.
Чыгарылышын түшүндүр: 283 + 362 =
Бирдиктер бирдиктерге кошулат, на
-
тыйжа бирдиктердин астына жазылат.
Ондуктар ондуктарга кошулат, натый
-
жанын ондугу ондуктардын астына
жазылат, жүздүгү ойдо сакталат. Жүз
-
дүктөр жүздүктөргө ойдо гу 1 даана
жүздүк менен чогуу кошу лат, натыйжа
жүздүктөрдүн астына жазы лат.
555.
263 + 185
434 + 383
640 + 297
347 + 492
585 + 274
863 + 76
556.
Теримчилер биринчи күнү 382 кг, эртеси
андан 72 кг көп пахта теришти. Алар эки
күндө канча килограмм пахта теришкен?
2
8
3
3
6
2
6
4
5
+
552
Мамыча түрүндө кош:
237 + 126
344 + 447
507 + 285 723 + 238
125 + 339
467 + 325
678 + 304 839 + 126
553
Көйнөктөрдү тигүү үчүн биринчи күнү 327 м,
эртеси андан 38 м көп кездеме сарптал-
ды. Эки күндө канча метр кездеме сарп-
талган?
ондук
жүздүк
бирдик
105
Ондуктан жана жүздүктөн өтүп кошуу
561.
Чыгарылышын түшүндүр: 278 + 364 =
557.
Фермер чарбасындагы күнөсканага бө-
лүнгөн аянт тик бурчтук формасында
болуп, анын узуну 232 м, туурасы 241 м.
Күнөс канага бөлүнгөн аянттын перимет-
рин тап.
558.
1 ден 9 га чейинки калган алты санды
бош айланаларга жайгаш тыр.
Мында ар бир катардагы айла-
налардын ичиндеги 4 сандын
суммасы 20 га тең болсун.
559
154 + 173
392 + 234
435 + 290
265 + 252
374 + 382
85 + 754
560
Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны
чыгар:
2
7
8
3
6
4
6
4
2
+
ондук
жүздүк
бирдик
8
2
5
350 сум
150 сум кымбат
? сум
106
Бирдиктер бирдиктерге кошулат, бир
-
диктер бирдиктердин астына жазылат,
1 ондук ойдо сакталат. Ондуктар он
-
дуктарга ойдо гу 1 ондук менен бирге
кошулат. Натый жа ондуктардын ас
-
тына жазылат, 1 даа на жүздүк ойдо
сакталат. Жүздүктөр жүздүк төргө
кошулат, натыйжага ойдогу 1 даана
жүздүк кошулуп, жүздүктөрдүн астына
жазылат.
562.
167 + 186
256 + 358
643 + 197
278 + 245
347 + 283
728 + 182
563.
Базарга 387 кг помидор жана андан 76 кг га
көп бадыраң келтирилди. Базарга барды-
гы болуп канча помидор жана бадыраң
кел тирилген?
564.
Чакмактардын санын эсептөө аркылуу
фигу ралардын аянтын тап. Мында төрт
чакмакты 1 кв. см деп эсепте.
565.
Үч бурчтуктун бир бурчу кыркылса, канча
бурчу калат? Жообуңду сызып далилде.
566
248 + 173
356 + 465
545 + 267
184 + 246
468 + 334
638 + 284
107
Убакыттын бирдиктери. Саат, минута, сутка
568.
1)
Сааттын кыска жебеси кандай аталат?
Узун жебесичи?
2)
Сааттын жебесинин учу 1 сааттын
ичинде кандай өзгөрөт? Минутанын же-
бесичи?
3)
Минутанын жебеси 1 минутанын ичин-
де кандай өзгөрөт? 5 минутадачы?
4)
1 саат канча минутага тең?
569.
Сааттын жебелери канчаны көрсөтүп жа-
тат?
Бул сааттар 15 минутадан кийин канчаны
көр сөтөт?
570.
1)
Күндүзү саат 12 ден түнкү саат 12 ге
чейин сааттын жебеси канча жолу айла-
нып чыгат? Минутанын жебесичи?
2)
Бүгүнкү түндөгү саат 12 ден эртеңки
түндөгү саат 12 ге чейин сааттын жебеси
канча жолу айланып чыгат? Минутанын
жебесичи?
567
Короодон 194 кг пияз, андан 76 кг га көп
сабиз, сабизден 158 кг га көп картошка
казып алынды. Канча килограмм сабиз
жана картошка казып алынган?
108
Жаңы күн түнкү саат 12 ден башталат.
Бүгүнкү түнкү саат 12 ден эртеңки түн
-
кү саат 12 ге чейинки болгон убакыт 1
сутканы түзөт. 1 сутка = 24 саат.
571.
1)
Минуталарда туюнт: 1 саат 20 минута, 1
саат 40 минута, 2 саат, 2 саат 15 минута.
2)
Саат жана минуталарда туюнт: 90 ми-
нута, 150 минута, 180 минута, 200 минута,
240 минута.
3)
Сааттарда туюнт: 1 сутка 6 саат, 2 сутка,
2 сутка 12 саат, 3 сутка, 3 сутка 10 саат.
572.
124 + 153
327 + 468
557 + 276
253 + 234
456 + 382
638 + 274
573.
Мектепте ар бир сабак 45 минутага созу-
лат. Биринчи жана экинчи сабактан кийин 5
минутадан тыныгуу, үчүнчү сабактан ки-
йин болсо 15 минуталык тыныгуу болот.
Биринчи сабак башталгандан төртүнчү са-
бак аяктаганга чейин канча убакыт өтөт?
574.
1 ден 100 гө чейинки сандарды жазуу
үчүн канча цифра иштетилет?
575
214 + 263
436 + 347
564 + 386
345 + 132
364 + 475
757 + 185
576
Tоого чыгууга 2 саат 45 минута, ал эми
тоодон түшүүгө болсо 1 саат 35 минута
сарпталды. Бардыгы болуп канча убакыт
сарпталган?
109
Жыл, ай, апта
577.
1)
Бир жылда канча мезгил бар? Алардын
ата лышын айт.
2)
Ар бир мезгилдеги айлардын аттарын
айт.
3)
Бир жыл канча айдан турат?
4)
Бир аптада канча күн бар? Аптанын ар
бир күнүнүн аталышын айт.
1 жыл = 365 сутка. Ар төрт жылда бир
жолу: 1 жыл = 366 сутка болот.
1 жылда 12 ай бар: январь, февраль,
март, апрель, май, июнь, июль, август,
сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь.
1 апта (жума) = 7 күн: дүйшөмбү, шей
-
шемби, шаршемби, бейшемби, жума,
ишемби, жекшемби.
578.
1)
2 жылда канча ай бар? 3 жана 5 жыл-
дачы?
2)
3 аптада канча күн бар? 8 апта-
дачы?
579.
258 + 172
356 + 468
596 + 235
267 + 333
487 + 476
645 + 265
580.
Үч бурчтуктарды түрлөрү боюнча топторго
ажы рат:
1
2
3
4
5
6
7
110
Достарыңызбен бөлісу: |