С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| Антифеодалдық қозғалыстар. ХVІ ғасырдың басында Кіші
Азияның шығысында шаруалар көтерілісі болды. Оның көсемі өзін Шах-құлы деп /Исмаил шахтың/ атады. Сөйтіп, ол өзін шииттік бағытты жақтаушы екенін білдірді. Оны сунниттік бағыттағы түріктер Шайтан құлы деп атады. Түрік əскері көтерілісшілерді Сивас қаласының оңтүстігінде талқандады. Аман қалған көтерілісшілер Əзербайжанға қашты. Шарулардың жаңа көтерілістері Токата мен Амасья аудандарында өріс алды. Оны Нұралы деген шаруа басқарды, ал ол өлген соң Жəлел басқарды. 1519 жылы оның отрядтары Анкара маңында талқандалды. 1525 жылы Баба-Зуннун басқарған көтеріліс болды. Көтерілісшілер Сивас қаласының маңында талқандалды. 1526 жылы Малатья ау- данында көтеріліс болды. Көтерілісті шиит бағытын ұстанушы Календершах басқарды. Ол көтеріліс те жеңіліске ұшырады. Осман империясының сыртқы саясаты бай Закавказье жерлерін бағындыруды көздеді. Бірақ түрік-османдардың бұл арманын жүзеге асыруға Сефевилер кедергі келтірді. 1525 жылы Турция Алжирды басып алды. 1524 жылдан 1533 жылға дейін Турция Габсбургтер империясымен соғыс жүргізді. Ол соғыс Венгрияны жаулап алумен аяқталды. Шешуші шайқас 1526 жылы Дунайдағы Мохач қаласының маңында болды. Венгр, чех əскерлерін талқандап, түріктер Буда жəне Пешті алды. Трансильван воеводасы Иоанн Запольені Венгрияның королі етіп тағайындады да, оны өзінің вассалы деп жариялады. 1529 жылы түріктер Венаны біраз уақыт қоршап, ала алмай кейін қайтты. 1547 жылғы келісім бойынша Венгрияны Австрия мен Туркия бөліп алды. Трансильвания /Румынияның солтүстігі/ Тур- ция вассалына айналды. Закавказьедегі соғыс əрекеттерін Туркия 1533—1538, 1547—1555, 1578—1588 жылдары жалғастырды. Осман империясы мен Сефевилер державасы арасындағы 1555 ж. Амасьеде жасалған бітім шарты бойынша Батыс Армения /Ван көлінің бассейні/, Батыс Грузия Туркия қарамағына көшті. Ал Шығыс Армения мен Шығыс Грузия — Иран мемлекетінің қол астына кірді. Түріктер Арменияны күрдтердің билеп-төстеуіне берді. Арменияның үстем таптары азаттық күресінде үміттерін Батыс Еуропа елдеріне, əсіресе Венеция көпестеріне артты. Əрине, Венеция тек армяндардың бостандығы туралы емес, өзінің саудадағы үстемдігін ойлады. Закавказье халықтары үшін, əсіресе 1578—1588 жылдардағы иран-түрік соғысы өте ауыр болды. Түріктер Грузияға басып кіріп, Тбилисиді басып алды. Түрік əскерлері Арменияға кіріп, Ереванды талқандады. Ганжа мен Ширванды басып алып, Дербентке дейін жетті. 1578 ж. Карабах пен Оңтүстік Əзербайжанды да қол астына қаратты. 1578 жылы Қырым татарларының көмегімен Шемаха, Баку қалаларын, келесі — 1579 жылы — Тебризді басып алды. 340 341 1578 жылы Грузияның басып алынған жерлерін Гурджистан уалаятына айналдырды. Ал ислам дінін қабылдаған грузин бай- феодалдарының мал-мүліктері аман қалды. 1595 ж. Гурджистанда ең алғашқы адам санағы жүргізілді. Бұл санақ бойынша жыл сай- ын түрік қазынасына 9,5 млн. сом салықтан жиналатын ақша түсіп тұратын болды. 1590 жылғы Иранмен жасалған бітім бойынша Бүкіл Закавказье Туркияның қол астына көшті. жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|