С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 16,6 Mb. Pdf көрінісі
|
هااا<ا жүзеге асыруга жеке түлғаның эзір ‘ ‘ тоқгалады. Педагогикалык мамандыктар арасында кэсіби іс-эрекетке деген дайындық «кэсіби-педагогикалық даярлықгың кұрамдас бөлігі болып табылады жэне мүғалімнің педагогикалык мамандыққа рефлекстелген багыттылығынан, дүниетанымдық көзқарасының жетілгендігінен; 03؛Н-©3؛ үнемі кэсіби жэне жеке түлғалық жетілдіру нүсқауларынан, өзіи-өз، жүзеге асыру мен өзін-өзі тэрбиелеуден; окушыларды оқыту мен тэрбиелеудің авторлык технологиясын жобалаудагы болжам мен қаркындылыкгы мақсат етуден түрады» [5]. Авторлар п؛к؛р;іер؛н корытатын болсак, кэсіби-педагогикалык даярлык кәсіби іс-әрекетке еркін түсе алатын, мұғалім ретінде тэжірибеде 03؛н өзі ؛ске асыруындагы шыгармашылығы, шеберлігі, кәсіби кұзыреттілігін күрайды. Бесінші багыт - А.И. Панарин, М.К. Кабардов кәсіби-педагогикалық даярлык бастауыш мектеп мүғалімінің жеке тұлғасының сипаты мен оның мазмұнына нәтижелі компоненттерді е н т у ретінде психологиялық жагынан қарастырады. А.И. Панарин кәсіби-педагогикалық даярлықгы шеберліктердің жиынтыгымен түйістіре отырып, жеке түлғаныи б؛^ ؛м؛ ме^ білгеидігін есепке алмай, кәсіби кұзыреттілік- آ؛ «мұгалім " маңызды сипаты, коммуникативтік, іскерлік, ұйымдастырушылық шеберлік- тері, сондай-ак осы шеберліктерді 03 жұмысында практика жүзінде қолдануга дайындыгы мен қабілетті- ^ ؛г؛», - деп санайды [6]. Авторлар пікірлер؛ бірін бірі толықгыра отырып, кажетті б ^ ؛؛ ^؛л ؛к пен шеберлік- тердің қальттасуы оларды меңгеру ى мүғалімнің кэсіби күзыреттілігін нег؛з؛ болып т^ы латы н комуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру кажет, - деп есесптейді. Аптыншы багыт - ? ع ” * пайымдауынша, кәсіби-педагогикалық даярлыкты бір жагынан, окушыларды тәрбиелеу мен оқытуға тікелей қатысатын педаг огка кажетті, ал екінші жагынан, 03؛^ ؛и және окушы іс-әрекетіне басшылық >касап, оны бағалайтын жеке түлганың қасиеті ретінде карастырады [7]. Автор болашак бастауыш сынып ’ ’ ’ кэсіби-педагогикалық даярлығы педагогикалык үдерісті ұйымдастырып кана коймайды, сонымен катар оны басқаруды да іске асьірать؛ньін ескерте келе, оқушы түлғасын калыптастыруға жауапкерштікпен қарауды ұсынған. Жетінші багыт - Б.С. Гершунский, А.Д. Щекатуновалардың пайымдауынша, маман білімділігінін деңгейі ретінде кәсіби-педагогикалык даярлықгы талдау кажет. «Кэсіби-педагогикалық даярлық» ұгымы ең алдымен, өзіңдік кэс؛би бігіім деңгейімен, адамның жеке қабілетімен >к^не тэжірибесімен, өздігінен білім алу мен өзін-өзі жетілдіру деген ұмтылысы, іске деген шыгармашылық қарым-қатынасымен аныкталады. Б.С. 1'ершунский кэсіби-педагогикалық даярлықты «танымдық жэне практикалық ІС- эрекеттерде теориялык тэсілдерді меңгерумен сипатталатын жеке түлғаның б ؛л ؛мд؛л ؛г؛ мен жалпы мэдениеттілігі деңгейі» ретіндеталдайды [8]. Автордың пікірін тұжырымдайтын болсак, т е о р и я л ы к б і л і м мен практиканы байланысыра карастырып, оны мәдениеттелікпен бірлікте қарастырганын көруге болады. Сегізінші багыт - кэсіби-педагогикалык даярлықты іс-әрекет тұргысынан аныкта ған галымдар: Н.В. Кузьмина, М.И. Лукьянова, А.К. Маркова жэне т.б. А.К. Маркованың пікірінше, кэсіби-педагогика- лык даярлык м^та^؛мн؛н еңбек кызмет؛н؛н бес түрінің жиынтыгы болып табылады: педагогикалык кызмет, педагогикалык карым-қатынас, педагогтың жеке тұлғасы, білімділігі, тэрбиелілігі [9]. Бұдан автордың педагогтың тұлғалық сапасы мен кэсіби білімі, тэрбиесімен бірге педагогикалык үдерістегі қарым-қатынасқа түсе білуіне басымдық беріп отыр؛’анын байкауга болады. Абай атындагы Қаз¥ПУ-ніц Хабаршысы, «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45), 2015 г. 182 Ғалымдардың айтқан пікіріне сүйене отырып, өз түжырымдарымызды корытып, төмендегіше түйінде- дік. болашақ бастауыш сынып мұгалімдерін даярлауда жогарыда аталған багыттарды окушылардың барлык мүмкіндіктері мен жеке ерекшеліктерін, практикалык тапсырмаларды орындатуда ескеру қажет деп санаймыз. / ю . г Преподавание и воспитание в ﺀط،ﺲﺤﻣ школе: Методология, цели и содержание, творчество: Учеб.пособие для студ. высш. учеб. заведений.-М.: Издательский центр "Академия", 2002 2 Бондаревская Е.В. «Воспитание как возражение человека культуры // Основные положения концепции воспи- тания в изминяющихсяусловиях. - Ростов h / д .: РПИ, 1993. 3 Лихачев Б. т. Теория эстетического воспитания школьников. - м.: Просвещение, 1985. 4 Зеер Э.Ф. Психология профессий: учеб. пособие. - Екатеринбург: Изд-во Урал. гос. проф.-пед. ун-та, 1997. 5 ЛибинА.В. Дифференциальная психология: на пересечении европейских, российских и американских традиций - М.: Смысл, 1999. 6 Панарин В. и. Образовательная политика как социально-философская проблема: дис. канд. философ, наук. - Новосибирск, 2005. 7 Шакуров Р.Х. Социально-психологические основы управления.-руководитель и педагогический коллектив - м.: Просвещение, 1990. 8 Гершунский Б.С. Философия образования дляХХІ века.- м.: Совершенство, 1998. و Маркова А.К., Матис т.А., Орлов А.в. Формирование мотивации учения: книга для учителя. - м.: Просвещение, 1990. ، Summary The article deals with " of modem directions oftheconcept «professional pedagogical training». In the condition of intensive development ofthe society are figured out following circumstances to the {eachcrs ofprimary school between the necessity of developing professional pedagogical training and the demand ofthe society: - the increasing social relevance in the trainingof primary school teachers and their relationship to increases retirements to prepare specialists of higher educational institutions during the reform ofprofessional fraining; - the increasing importance of active creative personalities of the teachers of primary school who have studied in the variety of pedagogical situations, and understanding the general laws of the communication of the consequences that investigate methods of achievements in the field of education; - the increasing aspirations of teachers in primary school to achieve the level of professional knowledge, to take the experiences and abilities, to improve itself, to keep track of their «١٨٦٦ affairs, creatively and more responsible; - the necessity of create the system oftraining professional pedagogical action to the future teachers of primary school. Training of educational professionals as the main task ofhigher education institutions with the support of several scientific works, including the practice of obtained scientific results at the research stage in order to improve the system of higher education. Different several stages of professional pedagogical training of primary school teachers in Kazakhstan are considered as research task from psychological, pedagogical, №storical-pedagogical and methodological point ofview.In this article is considered the training of future teachers of primary school using the tasks which have already said above, so the objectives about all the abilities of pupils and individual characteristics, considering them at making practical exercises. Preferential directions were selected in the training ofteachers of primaiy school in the education system 0؛' Kazakhstan. The increasing of effective ways of professional pedagogical training of primary school teachers are determined in the condition of intensive development ofthe system education in Kazakhstan. Keywords: vocational pedagogical training, individual, education, knowledge, aspiration, prospect, general culture, aspect, type, conclusion УДК 7( ر 09 () 74 ق ДӘСТҮРШ КШ З ӨНЕРІ - КӨШПЕНДІЛЕР МӘДЕНИЕТШЩ КӨРСЕТКІШІ С.М. Крыкбаева - ө.г.к., қауым.проф. м.а., ҚРмәдениет сааасының үздігі, ҚазМемҚызПУ ؛^иіз ا ؛؛ وا،؛ا өнері -дүниежүзілік мэдениеттін өзіндік тұрмыстың айкын көрсеткіші.Дәстүрдің тұракты кезеңімен жаңа технологияньің дамуының маңызды әлеуетінде көрініс табады.Қазактың киіз бұйымдарының үлгілерітиптері және нүскалары алуан бай түрлермен сипатталады, бұл киіз өндірісінің дам>' декгейінің езгешелігін көрсетеді. Киіз бұйымдарының дэстүрлі түрмысқа катысы жэне тэжірибеде кеңінен колдану деңгейі сондай-ақ, оның сәндік өнердеп рөлі казактың заттык-материалдык саласында түракты орынга ие. Тіректі сез: киіз,киіз үй, көшпенділер, көркем, сырмак, мәдениет, дэстүр Кешпелілердің ұлы өркениетін, мэдениетін соз еткенде оны ешқандай айгақсыз, дерексіз баяңдай берудің мүмкін еместігіне көз жеткізе отырып, оны халықтың рухани байлыгының жемісі, заттык (түрмыстық) мәдениеттің айқын айғағы ретінде зерттеудің маңызы зор. Көркем кпіз өнері жайлы алғаш- кы деректер N*e^ зерттеулер ХІХ-ХХ гасырларда шет ел ғалымдарының еңбектерінде пайда болды. Қазақ 183 _ _ _ _ Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(45), 2015 г. халкының көркем мэдениетін зерттеген тарихшы, этнограф, археолог, филолог, өнертанушы галымдар- ДЫҢ С.Дудин, Р.Карутц, А.Миллер, Б.Куфтин, Е.Шнейдер, Е.Клодт, В.Чепелев еңбектерінде киіз өнері жайлы мол маглұматтар береді. XIX ғасырдың басында қазак халқының дэстүрлі қолөнерінің толассыз даму нәтижесінде айтарлыктай жоғары деңгейге көтерілді. Еуразия далаларындағы киіз өндірісінің бастау алуын ғылымда қола дәу؛р؛،،؛ц соңғы кезеңімен дөп келеді деп белгілейді, бұл кезде ' салтпен мал өсіру өндіргіш шаруашылыкхың басым түріне айналды. Біздің дәуірге дейінгі VI1-V ғасырларда,сақ кезеңінде көшпенділік тұрмыста қолданылатын жабдық- тардың типтік көрінісі калыптасты. Олар киізбен жабылган, жорыққа ыңғайлы итарқалар, жиналмалы шатырлар мен күркелер, киізді, тері мен ағашты пайдалана отырып жасалган кару-жарақ пен ат эбзелдер- ді, салт аттыға тән ' жэне таеымалга қолайлы жеңіл бұйымдар болып табылады [1]. Бұл жайын- да мәліметті археологиялық материалдар меп жазба дерек көздер, атап айтқанда, Страбон, Гиппократ. Геродот деректері арқылы пайымдауга болады. Көрші Таулы Алтайдагы Пазырық обасында, Жетісудың Бесшатыр обаларында, Шығыс Қазақстанның Берел обаларында жүргізілген археологиялық казба жұмыстары кезінде көптеген киіз бұйымдары табылды. Сол археологиялық материалдарды негізге ала отырып, ежелгі ’ киіз өндірісі туралы жалпылама қорытынды жасауга болады. Ен алдымен, киіз бұйымдардың эртүрлілігін жэне ©те мол екендігін айту керек, олар: баскиімдер, шекпендер, ұзын шұльгктар, түрғынжайдың киіз жабуларь[, еденге төсейтін жэне қабыргага ілетін кілемдер, ер-тоқым жабулары жэне Т.С.С. Аталған коне бүйымдарда көзге түсетін ерекшелік еол, бір бұйымда бірнеше материал (былгары, тері, киіз, мата, ат қылы, кола жэне алтьщ жалату-плакировка) және түрлі техноло- гиялык ' аппликация, тігіс салу, кесте) араласып жатады. Бұлардағы мүйіз тәрізді ішіне қарай қайырылган, жиегіне иректеп тігілген эдіптер, ос؛мд؛к сабақтары, гүлдер мен пальметталар, қой, арқар, марал, бұғы, к ^ , ақку, жылқы, каск^ір, арыстан, жолбарыс және мысық түкымды баска ص ر жырт- қыштарды, сирегірек - балықтарды да бейнелейтін ою-өрнектік нақыштар баса назар аудартады. Біріне - бірі шабуыл жасап жатқан кейіптегі жануарлардың, аңдар мен құстардыңтолық бейнелер؛ немесе жекеле- ген бөліктері салынган. Бұл кезеңдегі тэсілдерді: жануарлардың дене кұрылысының бөліктерін, олардың бұлшық еттерін нүкге, үтір, жарты таға, үшбұрыш пішіндес элементтер арқылы көрсету орын алды. Технологиялык кұралдар мен бұйымдар көрнекілігінің сэндік шешімдеріне карай отырып, біз мынан- дай корытындыға келе аламыз: нак осы Еуразия далаларында, ежелгі көшпенділер дәуірінде ки؛з басу ' өнердің өзіндік сипаты бар түріне айналды. Киіз ө؛^ ؛р؛с؛ одан кейінгі тарихи кезеңдер- де де өркендеп дамыды, ол үйсіндер мен гұндардың мәдениетінде орын алган [2]. Еуразияның далалық кеңістіктерінде өм؛р сүрген сансыз тайпалар киіз өндірісін көркемдік тұрғыда дамытуға өлшеусіз үлес косты. Біздің ' ' ' алгашқы мыңжылдыгынан бастап, дала мәдениетінің қалыптасуында түркі тайпалары шешуші рөл атқарды, бұл жайт түркі көшпенділік мәдениетінің 031؛؛Д؛К мәдени кундылыгы жайында айтуга мүмкіндік береді. Зерттеушілер ежелгі және қазіргі замангы ки؛з бұйымдар туыстык сипаттардын бар екенд؛г؛н атап айтады. Қазақгардың мәдениеті дала төсінде үш мың жылга жуьг'к уақыт бойы дамып, өркендеген көшпенділік дәстүрлердің тікелей Ni^parepi болып табылады. Кавказ, Еділ бойы, Онтүстік Сібір, Орта Азия х^ыкгарьіньің киіз бұйымдарын зерттеумен шұгылданған зерттеушілердің біркатары қыпшақ, казак дәстүрлерінің ыкпалы басым болгандығы байқалады. Қазақстанның ұшы- киырсыз кен даласьшдағы көшпенділік тұрмыс салты мен шұғыл континенттік климат жагдайында жүнді көркем түрде өңдеудің ен жогаргы деңгейі қалыптасты [3]. Киіз басумен Қазақстанның барлық б©ліг؛н؛ң тұрғындары айналысқан. Бір кызық жері, пайдапаныла- тын зат біреу, ол ж^н, осыдан жасалған киіздің әр м؛үзге, әр руға тэн өзіндік ерекшеліктерін анық байқауга болады. Өзгешеліктері киіздің жасалуында емес, безендірілуінде, бірін-бірі кайталанбас өрнектерінде болып табылады [4]. I Ерте заманнан келе жаткан ^ к т ь ін ж ы л ж ы м а л ы баспанасы, эрі көшпелі өмірге бейімделген киіз үйі жэне онын үй жиһаздарында көрінетін қолөнер салалары бір-бірінен ажырамас біртұтас рухани дүниетаным. 3 ﻪ ﻧ үй интерьеріндегі бау-басқұрлардың ерекше сезімдік талгаммен түрленген айшықгы өрнектері түрлі-түсті көрпе жастықтар, сэнді к©л өңері бұйымдары ки؛з үйдің ع ؛^ لاﻟ ؛ адамның көңіл-күйіне шабытгы серпіліс беретін энергиялык күш-куат жинақгайды. Ки؛^ үйдің сырт кескіні табиғи ортамен өте үлке» үйлесімділікте көрінгенмен, адам оның ішіпе енгенде бөлек дүниеге кіргендей эсер алады. Киіз үй ішінде- ؛ ٢ үйлесімді әсем жиһаздар онын көзін демалдырып, кон؛л ؛н сергітеді. Киіз үй жабдыктарының ерекше бөлігі - киіздері. Ки؛з үйдің басты жабындары: туырлық, үзік, түндік, жэне іргелік. Түндік - ^и؛з үй шаңырагын жабатын киіз. Төртбүрышты пішіліп, шаңырақ диаметрінен 50-60 сантиме'фдей молдау жасалады. Үзік - киіз үй сүйегінің шаңырак қарынан бастап уық бойын түтас жабады. Уыктың и؛н؛н Абай атындагы ҚазҮПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика гылымдары» сериясы, N°l(45), 2015 г. 184 жабатын тусы КИІЗ ٧٤١ сүйегіне сэйкес пішіледі. Туырлық - кереге бойын жабады. Іргелік - керегенің аяқ жагын жабады. Ұрпақган-ұрпакка жүннен киіз жасау өнерін жеткізіп, жалғастырган - казак шеберлері. Киіз басудағы басты қүпияның бірі жүн талшыктарының жоғарыдан төмен қарай бағытта орналасуында. Бүл жаңбыр жаутанда судың киіз үйдің ؛ш؛не өтіп кетпей не киізге сіңбей төмен ағып кетуіне эсер етеді. Киіз, әдетте, ^к не қоңыр жүндерден басылады. Ш.Уэлиханов «Киіз үйдің ең сэулетгі эсемін ақ боз түсті киізбен жабады. Бұл түсті қазакгар басқатүстерден артык багалайды», - деп жазды. Киіз үйдің киіздерінің ақ жүннен басылуы күн сәулесін өткізбеу үшін, ал қоңыр киіздер жылуды өз бойына көп сақтайды, соған байланысты үй жылы болады [ ق ]. Халқымыздьщ ежелгі дэстүрінің негізінде - кілем, киіз, киізден оюлап жасаған бұйымдардың әртүрлі байлықгары бар. Соның ішінде сырмақ, текемет, тұскиіздің алуан түрлері, айшықгап кесте тіккен коржын, збдіре, сандық тыстары, тағы да сондай үй тұрмысында қолданылатын айна қап, аяқ-қап, кереге қап сияқгы заттар кездеседі. Оюлап киіз басу тек қазактың гана еншісіне тиген өнер емес, мал шаруашы- лығымен " басқа да көшпелі елдерге тэн, ортақ нэрсе. Қазак халқының түрмысында киізден жасалган бүйымдар барлық кезенде басты роль атқаруда. Бүл көшпелілік жағдайында киім, күнделікті түтынатын бұйымдар, киіз үй жабды ^ары н дайындау үшін таптырмайтын теңдесі жок материал деу лэ^؛м. " функциональдығы мен қолдану аясының кеңдігі жөнінен мұнымен тек тері ғана таласа алады. Бүгінге дейін дәстүрлі қолөнер ен басты түрі - киіз басу болып табылады. Бүл коне заман- нан бері эйгілі. Қазақстанның барлық бөлігінің түргындары киіз басумен айналысқан. Оның табиғаттык қасиетіне зер салып, тиімділігі мен күнделікті түрмыста қолайлы жактарын қарастыра отырып, әдемілік жағына да көңіл бөлінді. Бұрын киізді кара немесе ак түсті е ™ баскан, соңгы кезде оюлап басу кен؛неи тарап кетті.Осындай көркемөнер туындыларын жасау аркылы болашақ мамандардын рухани мэдениетін байытып отырамыз [6]. Б؛р қызық жері, пайдаланылатын зат біреу, ол жүн. Осыдан жасалған киіздің эр жү'зғе, эр руга тән өзіндік ерекшеліктерін анык байқауға болады. Өзгешеліктері киіздің жасалуында емес, безендірілуінде, бірін-бірі қайталанбас өрнектерінде. Колем؛ жағынан ки؛з үйге түтастай дерлік төсеуге жететін төсеніш киіздің бір түрі текемет. Текеметтің колем؛не карай ірілі-уақгы сэнд؛к эшекей өрнектері боладьі. Әлбетте, орнекті киіздің негізгі түрін ашатын басқа бір айшыкггы түсген алады. Ол коб؛н^се "S" ирек болып келеді. Жартылай басылған элі толык бірікпеген киіз үстіне басқа түсті жүннен созып өрнек салады. Өрнектіц көрнекілігі қолөнер шеберінің ой қиялына, суреткерлігіне байланысты эр жерде эртүрлі, оюларды түсіріп болған соң киізді эрі қарай басуды жалғастырады. Пісіре келе өрнектік жүндер кнізбен бірігіп белгілі бір накгылығын, түзулігін жойып, эсем бір с ^ е т к е айналады. Киіз - қойдың күзем жүнінен қалың, тыгыз етіп басылған үй тұрмысы мен шаруашылықга пайдаланылатын бүйым [7]. Күнделікті түрмыста киізді төсеуге, киіз үйдің туырлығын, уығын, түндігін, есігін жабуға, мал шаруа- шьілығына кажетті токым, көпшік, жабу жасауга, баскиім мен сырт к»؛м, аяккиім түрлерін тігуге, сондай- ак қап, қапшык т.б. тігуге жиі пайдаланган. Осыған байланысты олардың түрлері КӨІІ болды. ЬІСТЫК сумен пісірілген, буы бұрқырап шығып жатқан киізді жас киіз деп атайды. Одан әрі ки؛з қолданылатын орнына, мақсатына «;арай бірнеше түрге бөлінеді: өре ки؛з - үш қүлаш шамасындағы үзын, үлкен киіз. Ақ киіз - б؛р؛ңғай ақ жүннен басылған, сайлау кезінде ханды соған отырғызып, сайлаудың шешімін білдіруге, ұлықтауға қолданылған. Қазақ тұрмысында ақ киізді кел؛н түсіргенде жақсы тілектің белгісі ретінде қолданған. Байырғы салт бойынша кел؛нл؛ үйге кіргізгенде, мінезі жүмсақ болсын деп бөстек, коңілі таза, ақ болсын деген ырыммен аяқ жағына ақ ки؛з төсеген. Үйге жабылатын киізді кей жерде кесек ки؛з, кей жерде жабу киіз, туырлыктық ки؛з ден атайды. Ол ки؛з жабын деп те аталады. Зерттеуші Ө.Жәнібеков киіз жабынға туырлық пен үзікті жатқызады. Жабу киізініңтүсі көбінесе қара, қара қошқыл болады. Сондықтан ки؛з үйді кей олкеде жабылған киіздің түсіне карай қара үй деп атау қалыптасқан. Жабу ки؛з؛н дайындау әйелдердің міндетіне жатады. Жауын-шашыннан, ыстық-суыктан қорғап тұратын жабу киіздері үй көлеміне сэйкес келетін ШИ бойымен басылады. Оны қалыңдау, ширак етіп басады. Жабу киізді, эдетте, қыркүйек айының ортасына таман басылады. ?өсеніш ретінде пайдаланылатын киіздер откиіз, төркиіз, текемет, сырмақдеп аталады. Үй ішіндегі OT- қа ен жақын таселетін ки؛зд؛ - откиіз дейді. Төсенішке пайдаланылатын ки؛з көбінесе ою-өрнекті болады. Киіз басқанда эр түске боялған жүннің өзінен ою-өрнек салып басылған ки؛з текемет деп аталады. Кейде екі бетіне де түр, яғни ою-өрнек салып басылған текеметтер де кездеседі. Текеметті ою-өрнегіне карап ала ки؛^ деп айіу кездеседі. Онын аяк астына төселетін шағын түрін аяк текемет дейді. Бетіне о،о-өрнек түсірілген, керегенің ішінен тұтылатын киіз түрін, яғни, сырмактың сәнді түрін тұскиіз деп атайды [8]. Сырмац - эртүрлі киізден ойылып жасалатын төсеніш киіздін бір түрі. «Сырмақ» басу негізінде Орта жүзде Арғын, Найман, Керей, батыста Қыпшақ руларында көп тараған. Атадан - балаға таралып дәстүр болып келе жатқан сырмақ жасаудың өзіндік бір салты бар. Әр үрпақ өкілдері өздерінің жаңалықтарымен, Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(45), 2015 г. ------------------------------------------------------------------------- 185 ------------------------------------------------------------------------- соңғы элементтерімен сырмақ сыру өнерін толықгырып, байытып отырган. Текеметтей емес сырмак даярлауда алдын-ала өлшеніп, накгы белгілеген үлгілері болады. Ою катан тэртіппен орналастырылады. Сырмакты ад киізді бір белек, кара киізді бір бөлек басып, екеуін беттестіріп, үстіне о ^ үлгілерін салып, бормен сызып екі киізді бірден үлгімен ойып алатын болған. Содан-соң ойылған оюдың ағын карага, қарасын, акка келтіріп тігеді. Қүрастырылған оюды сол калпымен тұтас үлкен киізге жапсырады. Оюлар- ды құрастыратын жерінің үстін бастыра-жиек басады. Жиектік жіптін иірілуі де, қабатталуы да баскаша, және оның түсі, бояуы да оюды айшықтап тұратын ашықтүсті болады. 'Гекемсттей емес сырмақ мықты келеді. Кейбір сырмактарды жарты ғасырдан артық төсеуге жарайды. Оюларды кұрастырып үстінен басып тігіп болған соң сыр.макты түтастай сырады. Ақ үстін ак жіппен, кара киіздің үстін қара жіппен ұсақ етіп т^гелдей тігіп шығады. Сырмақ сонда шымыр, катты болады. Оның төзімділігі де осында болса керек. Қазақ конақжай халық болгандыктан арнаулы бір бөлек қонақ үй өте сэндікпен " бұйымдар тұтылады. Тұсқа айшыкты тұс киіз ілініп, төрге оюлы текемег төселеді. Оюлы текемет көздің жауын алардай айшыкты өрнекпен өрнектеліп, әр түсті шашақпен ©те эсем безендірулері болады. Оның жасау жабдығы да күнделікті қолданылып жүргендердей емес, ерекшеленетін ки؛^ үй бүйымдарының ішіндегі ең бағалы жасауы. Оюлы текемет тек өте сыйлы қонақтардың кұрметіне ғана ұсталатын болған. Көбінесе оюлы текеметгі кызғажасау ретіңде дайындайды [9]. Қазіргі кезде киіз бұйымдары нағыз кауырт өркендеу дэуірін бастан кешуде. Бұл икемделгіш жэне пластикалық қасиетті бар материал жүктеу/скачать 16,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|