С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж.
193 Адамның өзгелермен тілдесіп қарым-қатынас жасай білуі жалпы адами қасиеттердің аса қажет түрінің бірі. Күнделікті өмірде кездескен адаммен ашық-жарқын сөйлесіп пікір алысатын болсақ көңілін ашылып, жан дүниең сергиді. Ал, өркөкірек, менмен, тұйық адаммен кездесе қалсаң айтқан сөзіңді түсіну түгіл, оны құлағына да ілмей қойса, көтеріңкі көңілің судай басылып жігеріңді құм етеді. Тілдесу арқылы адам бірін-бірі түсінісіп сыр шертеді. Дегенмен, қатынас орнату кез-келген ересек адаммен үйлесе қоймайды. Кейбіреулер ` дегеннен түсінісіп жалпы тіл табысатын болса, ал қайсы біреулер тек бұрыннан сырлас адамдарымен ғана сөйлесуді ұнатады. М`селен, ұжым ішіндегі адамдармен сөйлесуді ғана қажет деп санайтын болса, ал өзге біреулері отбасы, ошақ қасындағы отбасы мүшелермен сөйлесуден көрі, қызмет бабындағы жетекші бастықтармен ғана шүйіркелесіп пікірлесуді қалайды. Ал өзінің қарамағындағы бірге жұмыс істейтін адамдармен сөйлесуді қажет- сінбейді. Ондай тұлғалар жайында В. Шукшин : «Осы біз кім болып барамыз? Неге бірімізге-біріміз жатырқа қараймыз», деп таңданады. Ал белгілі психолог маман Я.Л.Коломинский айтқандай «Біздер өзара тілдесіп пікір алысуымыз, шынымен ақ сырқатқа ұшыраған ба?», деген пікір білдіреді. Мамандар қарым – қатынастың төмендегідей түрлерін бөліп көрсетеді: тұлғааралық, топтық- тұлғалық, массалық-тұлғааралық, топаралық, топтық-массалық, ғаламшарлық (ғаламдық-массалық). Тұлғааралық `ңгімеде 2 жақты бағытты бөліп көрсетеді, бір жағынан – инструментальды-қызмет- тік, яғни `леуметтік-маңызды м`селені орындауға ж`не н`тиже; мұндай `ңгімелесуді жиі формалық ж`не қызметтік деп атайды; екінші жағынан - `ңгіменің мүшелерінің қанағаттану қажеттілігіне тұлға- ның бағытталуы, жиі формалық емес байланыстарда іске асырылады. dңгіме м`нін құрайтын коммуникациялық ж`не тұлғааралық қатынас болып саналады. Комму- никация (байланыс) – серіктестер арасындағы `ңгіме барысындағы ақпаратты өзара алмасу процесі[6, б.36]. Тұлғааралық қатынастар негізінен психологиялық м`селелер, қызығушылықтар мен қажеттіліктер маңайында негізделген, олар адамның тұлғасына байланысты. Қызметтік `ңгіме (сұхбат).Қандай да бір белгілі қызмет қызығушылығын байланыстыратын, адамдар арасында пайда болады, қазіргі жағдайда – педагогикалық қызмет. Қызметтік `ңгіме `рқашан мақсатты бағытталады. Бұл қандай да бір п`ндік келісімге, к`сіптік м`селелерге жетуге бағытталған тұлғааралық сұхбат- тың түрі. Сұхбаттың көпфункциялылығы ж`не түрлі бағыттылығы оның төмендегі аспектілерін бөлуге мүмкіндік тудырады: 1. ақпараттық – коммуникациялық (оның негізінде ақпараттық алмасу жүзеге асырылатын, тұлғалық коммуникацияның түрі ретінде қарастырылады); 2. интерактивті (`ңгіме, кооперация ж`не `ріптестік процесіндегі адамдардың өзара байланысы ретінде талданады); 3. гносеологиялық (танымдық), (адам `леуметтік танымның обьектісі мен субьектісі ретінде түседі); 4. аксиологиялық (құндылық), (сұхбатты құндылықтармен алмасу процесі ретінде зерттейді); 5. нормалық (адамдардың өзін-өзі ұстауының нормативтік реттелуінің процесіндегі `ңгіменің рөлі мен орнын көрсетеді, с.қ. қылығының стеротипінің шынайы функциялануын берілу ж`не күшею процесінде де көрінеді); 6. семмотикалық (сөйлеу специпикалық белгілер жүйесі ретінде де, сондай-ақ түрлі белгілер жүйесінің қызметінің д`некері ретінде де қарастырылады); 7. `леуметтік-т`жірибелік (`ңгіме қызметтің н`тижелерінің алмасуы ретінде қарастырылады, қабілеттілікке, дағдыларға, іскерлікке т.б). Қарым-қатынастың нақты т`жірибесінде біз өзара іс-`рекеттің түрлі типтерін кездестіреміз. «Мен – Мен» - тұлғааралық немесе индивидуалды жеке қарым-қатынас (мысалы: басшы – бағынышты, мұғалім т.с.с.); «Мен – Біз» `леуметтік ж`не индивидуалды ұжымдық қарым-қатынас (басқарушы ұжым, мұғалім сынып). «Біз –Біз» ұжымдық-қоғамдық қарым-қатынас (`кімшілік-басқарушылық персонал ж`не еңбек ұжымының мүшелері, мұғалімдер мен ата-аналар т.б). Қарым-қатынас процесіндегі адамдардың өзара іс-`рекеттері негізінен үш коммуникативті формада жүзеге асырылады. |