С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж.
25 - болашақ іс-`рекетке қатынас бойынша болжамдар; - тұлғалық динамика – қатысушыда не өзгерді [5]. Олай болса, болашақ бастауыш сынып мұғалімдері өз іс-`рекетіне жоғарыда ұсынған ғалым- дардың еңбектеріндегі рефлексия кезеңдерінің алгоритмдері мен қадамдардарын басшылыққа алып жұмыс жасау н`тіижесінде, оқыту үдерісінде бастауыш сынып оқушыларының оқу рефлексиясын дамытуға негізделген жұмыстарды тиімді ұйымдастыра алады. И.В. Муштавинская мұғалімнің педагогикалық рефлексиясының түйінді сипаттамаларын төмен- дегіше топтаған: - Мұғалімнің өзіндік іс-eрекетіне қатынасы. Өзіндік педагогикалық т`жірибені саналы ұғыну, өзіндік педагогикалық іс-`рекет критерийлерін құру. Білім берудегі өзгерістерді талдау. - Мұғалімнің педагогикалық рефлексия мазмұнына қатынасы. Білім беру үдерісін жоспарлау ж`не құрастыру білім беру іс-`рекетінің мақсаттары мен т`сілдерін түзету, оқу-білім беру үдерісін ұйым- дастырудың стратегиялары мен `дістерін таңдау. - Мұғалімнің оқушыларға қатынасы. «Мұғалім-оқушы» жүйесіндегі кері байланысты орнату шеберлігі, оқушыларды өзіндік оқу іс-`рекетінің `дістерімен қаруландыру, оқушы позициясында өзіндік іс-`рекеттің табыстылығын бағалау қабілеті [6]. Сондықтан да, мұғалім оқушының өзіндік іс-`рекетін өзіндік басқару (өзін-өзі реттеу, өзін-өзі ұйымдастыру, өзін-өзі бақылау) қабілетін дамыту үшін, сыныптың ұжымдық жұмысының жалпы жүйесінде жүзеге асырылатын, белсенді субъектінің шығармашылық позициясын жүзеге асыру үшін жағдай жасайды. Оқыту үдерісін оқушылармен шығармашылық өзара `рекет (диалог) негізінде оқу- танымдық м`селелерді шешу ретінде ұйымдастырады. Осылайша, мұғалім оқу үдерісін жеңілдететін адамның рөлінде болады. Ол оқушылардың оқыту үдерісінде өзін-өзі жүзеге асыруына мүмкіндік беретін өзара сенім ж`не ашық қарым-қатынас аухалын құрады. Педагогикалық мамандықта рефлексияның қажеттілігі көптеген факторлармен анықталады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда педагогикалық рефлексияны қалыптастыруға ерекше м`н берілуі керек. Педагог қызметіндегі рефлексияны: 1. К`сіби-қызметтік рефлексия (педагогтың к`сіби қызметте өзінің мақсаты мен міндеттерін анықтай алуы, оқу `рекетінің н`тижесін бағалай алуы, туындаған м`селелерді талдай алуы, оқу `рекетін ұйымдастыра ж`не басқара алуы); 2. Қатысымдық рефлексия (болашақ маманның эмпатия деңгейі, қарым-қатынас стилі, басқалар- мен қарым-қатынасы); 3. К`сіби-тұлғалық рефлексия (болашақ маманның жеке психологиялық қасиеттері: креативтілігі, танымдық деңгейі т.б. ж`не жеке тұлғалық сапалары), – деп бөліп қарастыруға болады. Бірқатар ғалымдар (В.И. Слободчиков, Г.А. Цукерман) кіші мектеп жасындағы оқушылардың рефлексиясын дамыту үшін, келесі түсініктерді ескерудің қажеттілігін атап көрсетеді [7]: Бірінші түсінік – бастауыш білім берудің ұмтылатын мақсаты. Яғни, бастауыш білім берудің қорытындысы – бұл ересектердің көмегі арқылы өзін-өзі оқытуға қабілетті бала болып табылады. Білім берушімен салыстырғанда, оқушылар тапсырмамен бетпе-бет келгенде, екі сұраққа жауап беруге қабілетті болады: «Мен бұл тапсырманы шеше аламын ба, `лде шеше алмаймын ба?», «Тапсырманы шешу үшін маған не жеткіліксіз?». Өзінің нақты нені білмейтінін анықтай отырып, оқушы мұғалімге «белгілі ақпарат немесе `рекет т`сіліне деген нақты сұраныспен» жүгіне алады. Өзіндік мүмкіндіктердің шекарасын орнатудың жеке-дара қабілеті ретінде рефлексияны анықтайтын – бұл орталық психологиялық механизм. Нені білетінінін білу (істей аламын) ж`не нені білмейтінін білу (істей алмаймын). Анықтаушы рефлексияның қызмет көрсететін қатынастардың негізгі формасы – бұл адамның өз өзіне қатынасы, «Мен істей алмаймын», «Мен істей аламын» қатынасы. Оқушы жаңа типтегі міндеттермен кезіге отырып, іс-`рекеттің меңгерілген т`сілдерінен ажырау жағдайына түсіп, аталған жағдайда қолдануға болмайтын үлгілер бойынша `рекет етуді тоқтатады, `рекеттің жаңа т`сілдерін іздеуді бастайды немесе ересектермен ж`не басқа оқушылармен өзіндік қатынастарын құрады, олармен бірге `рекеттің жеткіліксіз т`сілдерін іздейді, өзіндік көзқарасқа ие болуға ұмтылады. Алайда, оқушылардың оқу `рекеттерінің үлгі бойынша имитациялық `рекеттерді жаңғырту м`селесі пайда болады. Авторлардың пікірлері бойынша, кіші мектеп жасының соңына қарай психикалық дамудың нормасы ретінде, оқушылардың өз ұстанымдары қалыптастырылады. Бұл қатынастың негізгі формасы ретінде алынатындар: «Мен білуші» – «Мен білмеуші». Басқа адам мұғалім ретінде. Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 26 Екінші түсінік – бұл бағалаушы шкалалар, мұнда оқушы өзін қоршаған адамдармен салыстырады, біртекті қатарларда өзіндік орнын табады. Оқу іс-`рекетін ұйымдастырудың барысында, мұғалім өзінің `рекеттерін жекеленген оқушыларға емес, сыныпқа, қатарластар қауымдастығына бағыттайды. Мұғалімге өзіндік мүмкіндіктерінің шекарасын орнатудың ішкі қабілетін «жасауға» тура келеді: білу, мен не білемін, түсінемін ж`не нені білмеймін, қолымнан келмейді. Оқушылардың өзіндік оқу іс-`рекетін рефлексиялау бойынша педагогикалық еңбектерді талдау ж`не мұғалімнің педагогикалық рефлексиясының түйінді сипаттамалары негізінде, келесі сипатта- маларды ажыратып көрсетуге болады. Оқушы рефлексиясының түйінді сипаттамалары: - Оқушының өзіндік оқу іс-eрекетіне қатынасы. Өзіндік оқу іс-`рекетін саналы ұғыну. Рефлексия оқу іс-`рекетінің өзіндік критерийлерін құруға мүмкіндік беретін кері байланыс механизмі ретінде болады. Өзіндік талдау мен өзіндік бағалауға, `рі қарай оқуға итермелеуге мүмкіндік береді. - Оқушының оқу іс-eрекетінің мазмұнына қатынасы. П`ндік мазмұнды, өмірлік жағдаяттарды, м`селені қайта құруды ж`не оны шешу жолдарын таңдауды талдау. - Оқушының басқа оқушыларға қатынасы. Басқалармен өзара `рекет ету шеберлігі, басқалардың пікірлерін тыңдау ж`не ескеру, топтағы жұмыста бірлескен шешім қабылдау. Даму үдерісінде тұлға бастапқыда адамдар арасындағы (ата-аналар-бала, мұғалім-оқушы, оқушы- оқушы) қатынас ретіндегі сыртқы қатынас түріндегі қатынастарды интериоризациялайды (ішкі қаты- насқа айналдырады). Басқалармен `леуметтік-психологиялық қатынасқа түсе отырып, оқушы олар- мен қарым-қатынас жасайды ж`не өзара `рекетке түседі, оның `рекеттері ересектер мен қатарластар тарапына бағытталады, реттеледі ж`не бағаланады. Сонымен бірге, оқушы басқалардың `рекетін бағыттауға, реттеуге ж`не бағалауға ұмтылады. Мұндай өзара `рекеттестік т`жірибесін меңгеру шамасына қарай, оқушы өзіне қатысты осы басқарушы функцияларды меңгере бастайды. Олай болса, бүгінгі бастауыш сынып оқушылары өзін ж`не өзінің мінез-құлқын басқаруға мүм- кіндік беретін ішкі үдерістер ретінде өзін-өзі бағдарлау, өзін-өзі жетілдіру, өзін-өзі белсенділендіру, өзін-өзі реттеу ж`не өзіндік бағалау сынды іс-`рекеттерін дамыта отырып, кез-келген жағдайда өз оқу іс-`рекетіне рефлексия жасауды табысты меңгере алады. Тек ол жұмысқа дұрыс басшылық, шебер ұйымдастырушылық қажет. Қорыта келе, рефлексиялық іс-қимылды ұйымдастыру мақсатында педа- гогикалық жұмысты жүзеге асыру болашақ мұғалімге: оқушылардың іс-қимылдарын `ртүрлі тұрғы- дан талдауды ж`не бағалауды; өзінің жұмысын оқушылар тұрғысынан талдауды ж`не бағалауды жүргізуге; оқушылардың өздерін белсенді іс-қимылға қосу мақсатында оқу сабақтарында өзара `рекеттесуді тиімді ұйымдастыруда жаңа бағыттарды анықтауына мүмкіндік береді. 1 Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдар- ламасы – Астана, 2010 жыл. 2 Философский словарь / Под ред.В.Фролова. М. Мысль. 1987. – 445с. 3 Семенов И.Н. и Степанов С.Ю. Совремменные проблемы творческой рефлексии и исследования// Вопросы психологии. 1983.№3.С. 162-164. 4 http://cyberleninka.ru/ Ахметова Д., Гурье Л. Преподаватель вуза и инновационные технологии // Высшее образование в России. - 2001. №4. - С.138-144. 5 Хуторской A.B. Современная дидактика. М. Высшая школа. 2007. - 638с. 6 Муштавинская И.В. Образовательные технологии как предмет педагогической рефлексии. Дис. канд. пед. наук: 13.00.01. СПбГУПМ. 2001. – 180 с. 7 Слободчиков В.И., Цукерман Г.А. Генезис рефлексифного сознания в младшем школьном возрасте // Вопросы психологии. 1990.№2.С. 25-36. жүктеу/скачать 7,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|