С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
274 
УДК 371.307 қазақ т-де аннотация жоқ, кайдан? 
 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ 
 
Л.Қ Рысбекова – аға оқытушы 
 
12  қараша  2014  жыл,  Нұрсұлтан  Jбішұлы  Назарбаев  Қазақстанның  «Нұрлы  жол»  атты  жаңа 
экономикалық саясатын жария етті. Елордада өткен «Нұр Отан» партиясы саяси кеңесінің кеңейтіл-
ген  отырысында  Елбасымыз:  «...«М5ңгілік  Ел»  идеясының  бастауы  тым  тереңде  жатыр.  Осыдан  13 
ғасыр бұрын Тоныкөк абыз «Tүркі жұртының мұраты – М5ңгілік Ел» деп өсиет қалдырған. Бұл біздің 
жалпыұлттық идеямыз мемлекеттігіміздің тамыры сияқты көне тарихтан бастау алатынын көрсетеді. 
Жалпыұлттық идеяны өміршең ететін – Елдің бірлігі. Ауызбіршілік қашқан, алауыздық тасқан жерде 
ешқашан да жалпыұлттық идеялар жүзеге асқан емес. Қазақстанның шыққан шыңы мен бағындырған 
биіктерінің ең басты себебі – бірлік, берекесі»,- деп тұрақтылықты бағалай білгеніміздің арқасында 
бүгінгі табыстарға жеткенімізді зор парасат-пайымдылығымен халыққа жеткізді[1]. 
Қазір «гүлденіп» келе жатқан нашақорлық, д5рілік, бейберекетсіздік пен арсыздықтар т.б келеңсіз-
діктерді немен түсіндіруге болады? Оны, менің, мектептегі т5рбие м5селесіне түбегелі, жүйелі түрде 
шешілмей отырғандығынан, ең бастысы т5рбиенің халықтық сипатынан айрылғанынан деп түсінуіміз 
керек.  Осы  тұрғыдан  кін5ні  жастардан,  не  қоғамнан  іздеуге  болмайды.  Кін5ні  дұрыс  жолға  қоймай 
келе жатқан педагогикадан, оқытуды, т5рбиені дұрыс ұйымдыстыра алмай отырған ұстаздардан көру 
керек. 
Өзінің  «Педагогика»  еңбегінде,  оның  «Ішкі  сезім  яки  көңіл  көріністері»  бөлімінде  Мағжан  бала 
психологияның қалыптастыруда ата-ана т5рбиесінің үлгілі болуын қатты аңғартады. «Ата-ана қатал 
болса, бала да қатал болады, ата-ана жұмсақ болса, бала да жұмсақ». « Баланың маңындағы адамдар 
да дұрыс мінезді болу керек» - деп тұжырымдады [2].  
Осы тұрғыдан келгенде мектеп - өскелең ұрпақты т5рбиелеу жүйесіндегі шешуші буын. Оның жас 
ұрпақты  т5рбиелеудегі  рөлі  өте  зор.  Еліміздің  жалпы  білім  бететін  орта  мектептер  арқылы  өмірге 
жолдама алады. Мектеп еш уақытта отбасынан, қоғамнан бөлініп, автономиялық мекеме болған емес. 
Сондықтан  оның  іс-5рекеті  отбасымен,  жұртшылықпен,  еңбек  ұжымдарымен  тығыз  байланысты. 
Міне,  мектептің  үлкен  т5рбиелік  қызметі  осында.  Мектеп  т5рбиеге  байланысты  қоғамдық  күштерді 
ұйымдастыру  ж5не  біріктіру  рөлін  атқарады,  Ол  ішкі  т5рбие  процесін  атқарып  қана  қоймайды, 
мөлтек  аудандарда,  к5сіпорындарда  жүргізілетін  т5рбие  жұмысының  мақсатқа  бағыттылығын  қам-
тамасыз етеді. Осы тұрғыдан мектеп — балалармен т5рбие жұмысын ұйымдастырып, жеке адамның 
дамуында  ж5не  қалыптасуында  5р  түрлі  факторлардың  ықпалын  үйлестіріп,  біріктіретін  негізгі 
орталық.  Мектепте  іс-5рекеттің  ең  бастысы  -  т5рбие  түрлерінің  (дүниетіным,  еңбек,  мінез-құлық, 
5стетикалық  дене  т5рбиесі)  мақсаттары  мен  міндеттері  жүзеге  асырылады. Мектеп  басшылығымен 
жүргізілетін т5рбие жұмыстарының формалары көптеп саналады. Олар: ата-аналармен жұмыс: сынып 
жетекшілерінің  ж5не  мұғалімдердің  отбасымен  жұмысы;  сыныптан  ж5не  мектептен  тыс  т5рбие 
жұмыстары.  Осы  жұмыстарға  мектеп  басшылық  жасайды,  көмектеседі,  тиісті  адамдармен,  ұйым-
дармен  бірігіп  іске  асыруды  қамтамасыз  етеді.  Т5рбие  жүйесінде,  5сіресе,  жеке  адамның  жоғары 
моральдық  қасиеттерін  қалыптастыруда,  адамгершілік  сезімін,  эстетикалық  талғамын  дамытуда 
қоғамдық т5рбие институттарының алатын орны ерекше.  
Сонмен қоса, жалпы отбасы т5рбиесінде халқымызда белгілі д5стүрлердің, жағымды өнегелердің, 
мұралардың  сақтаушысы.  Онда  бала  алғаш  рет  өмір  жолымен  танысады,  моральдық  нормаларын 
игереді.  Сондықтан  отбасылық  өмір  -  жеке  адамның  азамат  болып  өсуінің  негізі.  Отбасы  ғасырлар 
бойы адам баласы т5рбиесінің құралы болып келеді. Сондықтан ол адам үшін ең жақын 5леуметтік 
орта. Отбасы  -  оқыту  мен  т5рбие  жұмысындағы  мектептің  одақтасы.  Ол  бала  т5рбиесі  жөнінде 
мектеппен  тығыз  байланысты  болуды  өте  жақсы  түсінеді.  Бала  т5рбиесінің  отбасында,  мектепте 
н5тижелі болуы ынтымаңтастыққа негізделеді. Отбасы т5рбиесі - бұл қоғамдық т5рбиенің бір бөлігі, 
мемлекет  алдындағы  ата-аналардың  борышы.  Үкімет  отбасына  үнемі  қамқорлық  жасауда.  Қамқор-
лықтың  түрлері:  балалар  мекемелері  жөнінде  халықтың  қажеттілігін  толық  қанағаттандыру,  бала-
лардың еңбек, спорттық сауықтыру, жас өлкетанушылар станцияларының, ғылыми-техникалық ж5не 
көркем  шығармашылық  үйірмелерінің  жұмысын  кеңейту;  ананы,  балалық  шақты  қорғауға  ерекше 
көңіл бөлу, отбасы мүшелерінің демалуы үшін санаториялардың, демалыс үйлерінің жүйесін кеңей-
ту; Отбасындағы басты м5селелердің бірі - баланың тіршілік 5рекетін ұйымдастыру: баланың төртібі, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
275 
міндеттері, қойылатын талаптар, оның үй еңбегіне қатысуы, оқу-5рекеті, бос уақытын, ұйымдастыру. 
Бала  өмірін  ж5не  іс-5рекетін  ұйымдастыруда  негізгі  жағдайлардың  бірі  -  ұтымды  ырғақ  жасау.  Күн 
т5ртібі - өмір т5ртібі, еңбек пен демалыстың парасаттылықпен, кезектесіп өтуі, талаптардыр орындау, 
жақсы 5деттерді қалыптастыру. Балалардың күн т5ртібі жұмыс қабілетін толық сақтау үшін еңбек пен 
демалыстың  кезектесіп  өтуінің  қажет  екендігін  көрінетін  И.П.Павловтың  іліміне  негізделеді[3]. Күн 
төртібін  баланы  жинақылыққа,  тілалғыштыққа,  д5лдікке  мұқияттылыққа  үйретеді,  денсаулығын 
нығайтады,  еңбек  қабілетін  жақсартады.  Дұрыс  ұйымдастырылған  күн  ырғағы  оқушыларды  белгілі 
дағдыға  үйретеді,  дағды  5детке  айналады.  Jдет  келешекке  бала  қажетін  қанағаттандырады.   Күн 
т5ртібін жасауда ата-ана баланың жасын, үй жағдайын, денсаулығын мұғалімдер мен сынып жетекші-
лерінің  кеңесін,  отбасы  мен  мектеп  ырғағының  бірлігін  еске  алуы  тиіс.  Отбасында  күн  т5ртібінің 
негізгі  құрамды  бөліктері  -  еңбек,  демалыс,  ойын,  сабаққа  дайындалу,  тамақтану,  ұйқы,  т.б.  дұрыс 
алмасып отыруы қажет.  
М.Жұмабаев бала т5рбиесінде ұлттық психологияны қалыптыстыру, халық педагогикасының негі-
зінде  оқу  –  т5рбие  жұмысын  жүргізу  қажеттілігін  басты  назарда  ұстау  керек  екендігін  айтады.  «Jр 
т5рбиешінің  қолданатын жолы – ұлт т5рбиесі», - деп үлкен тұжырым жасады [4]. 
Ата-аналардың  педагогикалық  м5дениетін  көтерудің  жоғары  түрі  -  халық  университеті.  Универ-
ситет  арқылы  ата-ана  психологиялық-педагогикалық  білім  алып,  т5рбие  мен  оқыту  теориясы  ж5не 
т5жірибе  саласында  білім  жинақтайды.  Бұл  сабақтардың  тиімділігін  арттыру  үшін  конференциялар, 
семинарлар,  т5жірибелік  сабақтар,  кеңестер,  саяхаттар  пайдаланылады. Бүгінгі  таңда  нарықтық 
экономикаға  өтумен  байланысты  бұл  салада  ойланып  істейтін  шаралар  көп.  Егер  қоғамға  пайдалы 
адамдар  т5рбиелеп  шығару  қажет  деп  тауып,  педагогикалық  білімнің  маңызын  көтеру  қажет  болса, 
мемлекет  оны  шешудің  экономикалық  кілтін  табуы  тиіс. Бала  т5рбиесіне  байланысты  ұсынылатын 
5дебиеттер тізімі ата-аналарға 5рбір сынып арқылы жүйеленіп берілуі тиіс. «Адамның адамшылығы 
ақыл,  ғылым,  жақсы  ата,  жақсы  ана,  жақсы  ұстаздан  болады.  Адам  баласын  бауырым  деу  жүректің 
ісі»  деп  ұлы  ақын  Абай  өзінің  еңбектерінде  кеңінен  т5ріптеп  өткен. Баланың  жақсысы  –  5ке  мен 
шешенің ары, ата-ананың абыройы, жаманы – қайғысы, «азап-соры» деген жастарды т5рбиелеу ісінде 
табысқа  жету  үшін  5рбір  ата-ананың  өзі  де  т5рбиелі  болу  керектігін  кейбір  ата-аналар  түсіне 
бермейді. Оның үстіне бүгінгі кезде нарықтық экономиканың құрсауынан құтыла алмай кейбір ата-
аналар отбасын асыраудың қыйыншылықтарына келіп тірелуде. Дегенмен бала т5рбиесіне ешқандай 
сылтаудың  қажеттігі  жоқ  екендігін  5рбір  ата-ана  тереңінен  түсіне  білуі  керек. Қоғамның  болашағы 
мен  беделіне  айқын  жол  ашар  ертеңгі  өскелең  ұрпақ.  Тал  бесіктен  басталар  т5рбиенің  тереңді  мең-
зейтіні осында. Ең алдымен ата-ананың ролі, онан кейін ұлағат сыйлаған ұстаз. Ата-ана өз баласын өз 
махаббатының нұрына бөлеп, қуанышына, бақытына балайды, бала үшін күш-жігерін жұмсайды. Jке 
мен ана баласының келешегін ойлап, отбасында сабырлы мінездің үлгісін, еңбекетің үлгілі табысын 
көрсете  отырып  адалдыққа,  шыншылдыққа  т5рбиелейді.  Еңбекқор,  ілтипатты  ата-ананы,  ұстазды 
бала  жанындай  жақсы  көреді,  сыйлайды.  Олардың  бойындағы  адамгершілік  қасиетті  жоғары  баға-
лайды. Сөз  жоқ,  бала  үшін  адамгершілік  талғамдар  мен  5дет-дағдылар,  яғни  жеке  бастың  қалыпта-
суының  барлық  5леуметтік-психологиялық  негіздері  отбасында  қалыптасады.  Демек,  отбасылық 
т5рбиелеу шарттарын, мүмкіндіктерін зерттемей т5рбие үрдісінде оң н5тижелерге жету мүмкін емес. 
Жоғарыда айтылған ой-пікірлерді қорыта келе айтарымыз, мектеп пен жанұя арасында тығыз қарым-
қатынасты орнатып, т5рбиеші ұстаз бен т5рбиеші ата-ана арасындағы ынтымақтастықты қолға алып 
жұмыс жасау бүгінгі күннің ең елеулі м5селесінің бірі.   
Бала үшін адамгершілік талғамдар мен 5дет-дағдылар, яғни жеке бастың қалыптасуының барлық 
5леуметтік-психологиялық  негіздері  отбасында  қалыптасады.  Демек,  отбасылық  т5рбиелеу  шартта-
рын, мүмкіндіктерін зерттемей т5рбие үрдісінде оң н5тижелерге жету мүмкін емес. Жоғарыда айтыл-
ған ой-пікірлерді қорыта келе айтарымыз, мектеп пен жанұя арасында тығыз қарым-қатынасты орна-
тып,  т5рбиеші  ұстаз  бен  т5рбиеші  ата-ана  арасындағы  ынтымақтастықты  қолға  алып  жұмыс  жасап, 
оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру бүгінгі күннің ең елеулі м5селесінің бірі.   
 
1. ҚР Президенті Н.K. Назарбаевтың «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Қазақстан халқына 
арналған Жолдауы. Егемен Қазақстан газеті. 12 қараша 2014 жыл. Астана. Елорда. 
2. М. Жұмабаев «Педагогика» Алматы «Ана тілі» 1992 ж. 
3. И.П. Павлов
 
«Педагогика» Книга для учащихся – М.-Л., 1949. с. 241. 
4. М. Жұмабаев Шығармалары  Алматы «Жазушы» 1989ж 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
276 
Аннотация 
В  данной  статье  описываются  пути  повышения  творческих  способностей  учеников.  Невозможно  достичь 
положительных  результатов  в  воспитательном  процессе  не  исследовав  условия  и  возможности  воспитания  в 
семье. Данные мнения показывают необходимость установить тесные отношения между школой и родителями. 
Установить сотрудничество между воспитателем учителем и воспитателем родителем, а также повысить твор-
ческие способности учеников  являются основной проблемой сегодняшнего дня.  
Ключевые слова: ученик, творчество, родители, школа, отношения, воспитатель, общество, семья, условия, 
проблема.  
Abstract 
This article describes the ways to enhance the creative abilities of pupils. It is impossible to achieve positive results 
in the educational process without investigating the conditions and possibilities of education in the family. These views 
show the necessity of establishing close relationships between the school and parents. To establish cooperation between 
the teacher educator and parent educator, and also to enhance the creativity of students are the main issue today. 
Keywords: pupil, creativity, parents, school, relationships, educator, society, family, conditions, problem. 
  
УДК 373.1 14.5.05 
 
БАСТАПҚЫ .СКЕРИ ДАЙЫНДЫҚ САБАҒЫНДА ҰЛТТЫҚ Д.СТҮР НЕГІЗІНДЕ 
ОҚУШЫЛАРДЫ ОТАНСҮЙГІШТІККЕ Т.РБИЕЛЕУ 
 
К.М.Метербаева – п.ғ.к., доцент, Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Андатпа 
Бұл  мақалада  мектеп  оқушыларын  отансүйшіштікке  т5рбиелеу  қарастырылады.  Оқушыларды  отансүйгіш-
тікке  т5рбиелеу  туралы  теориялық  мазмұны  негізделеді.  Зерттеуші  ғалымдарымыздың  ғылыми  еңбектерін 
басшылыққа ала отырып, 5скери дайындық сабақтарында оқушыларды отансүйгіштікке т5рбиелеудің бағытта-
ры анықталады. Анықталған бағыттар мектептің оқу –т5рбие үрдісінде тиімді пайдалану арқылы жүзеге асыру 
қарастырылады.  Сондай-ақ,  мектеп  оқушыларын  отансүйгіштікке  т5рбиелеудің  негізгі  мақсатын  анықтайтын, 
жеке  тұлғаның,  5леуметтік  топтың  отаншылдық  іс-5рекеттерін  саналы  түрде  меңгеріп  алудағы  талпынысын 
айқындайтын саяси-моральдық, к5сіптік, психологиялық, дене шынықтыру сияқты сапаларды қалыптастыруға 
байланысты  ұйымдастырылатын:  Тезистер  бойынша  пікір  ұйымдастыру.  Аяқталмаған  5ңгіме.  Шығарма  жазу. 
Мерзімді  басылымдардың  материалдарын  оқушыларды  отаншылдыққа  т5рбиелеуде  пайдалану.  Күнделікті 
өмірде  болып  жатқан  оқушыларды  отаншылдыққа  т5рбиелеуде  маңызы  бар  оқиғалар  мен  мектеп  ішіндегі  5р 
түрлі жағдайлар, жеке оқушылардың өнегелі іс-5рекеттерінен мысалдарды талдап, талқылауға арналған т5рбие-
лік іс-шаралар ұйымдастыру. Қазақтың өнер туындыларымен таныстыру арқылы оқушыларды отаншылдыққа 
т5рбиелеу.  Қазақтың  мақал-м5телдері  мен  қанатты  сөздері  төңірегінде  пікір-сайыстар  ұйымдастыру.  Отан-
шылдық тақырыпта жазылған 5деби шығармаларды, драмалар мен киноларды талқылау ж5не т.б.  іс-шаралар   
қарастырылады. 
Тірек  сөздер:  отаншыл,  отаншылдық,  отансүйгіштікке  т5рбиелеу,  рухани-адамгершілік  т5рбие,  саяси-
моральдық т5рбие. 
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан болашағы – қоғамның идея-
лық  бірлігінде»  атты  еңбегінде:  «Біздің  тағы  бір  аса  маңызды  идеологиялық  міндетіміз  – 
қазақстандық отансүйгіштікке т5рбиелеу, 5рбір азамат өзін-өзі айқын билеуін қалыптастырады» деп 
нақты  көрсетті  [1].  Бүгінгі  күні  жеке  тұлғаны  қазақстандық  патриотизм  мен  отансүйгіштік  рухта 
т5рбиелеу  барысында  Қазақстанның  білім  ж5не  ғылым  қызметкерлерінің  ІІ  съезінде  де  «Қазақстан 
азаматтарының отаншылдық сезімін т5рбиелеу білім берудің мектепке дейінгі жүйесінен жоғары оқу 
орындарына дейінгі орталықтарда, барлық ұйымдарда көкейкесті болып табылады 
Жастарға отаншылдық т5рбие берудің бағдарлы идеяларын Елбасы Н.J.Назарбаевтың “Қазақстан 
- 2030” Қазақстан халқына Жолдауының “Қазақстан мұраты” деп аталатын бөлімінен: “…біздің бала-
ларымыз  бен  немерелеріміз  …  бабаларының  игі  д5стүрін  сақтай  отырып  қазіргі  заманғы  нарықтық 
экономика  жағдайында  жұмыс  істеуге  даяр  болады.  Олар  бейбіт,  абат,  жылдам  өркендеу  үстіндегі 
күллі  5лемге  5йгілі  5рі  сыйлы  өз  елінің  патриоттары  болады”-  деп  үміт  артып  отырғанын  аңғара-
мыз[2]. 
Қазақстан  Республикасының  “Білім  туралы”  Заңында  “Білім  беру  жүйесінің  міндеттері:  …  аза-
маттық  пен  елжандылыққа,  өз  Отаны  -  Қазақстан  Республикасына  сүйіспеншілікке,  мемлекеттік 
р5міздерді  құрметтеуге,  халық  д5стүрлерін  қастерлеуге  т5рбиелеу”  десе,  ал  орта  білімді  дамыту 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
277 
тұжырымдамасында  “т5рбиелік  жұмыстарды  қазақстандық  патриотизм,  азаматтық,  ізгілікті  интер-
национализм негізінде құру”- керек екендігі көрсетілген[3]. 
Оқушыларды Отанды, туған жерді, өзінің халқын сүюге т5рбиелеу – мұғалімнің аса маңызды, аса 
жауапты да қадірменді парызы» – деп анық айтқан болатын. Соған орай, 5р халықтың ұлттық-тарихи 
д5стүрі, оның адамзаттық білім берудегі м5дениеті мен диалектикалы білімі осы оқу-т5рбие үрдісіне 
тікелей байланысты. 
Ұлттық  бірегейлікті  сақтаудың  басты  жолдарының  бірі  болып  жеткіншектерді  отансүйгіштікке  
т5рбиелеуде  халықтың м5дени мұрасын пайдалану болып табылады. 
Қазақ халқы – елін, жерін, оның табиғи байлығын, өнері мен тілін, тарихын, салт-д5стүрі мен 5дет-
ғұрпын  сақтап,  қорғап,  рухани-адамгершілік  тағылымдарын  ұрпағына  мұра  етіп  қалдырған.  Ата-
бабаларымыз ұлан байтақ елін, байлыққа толы жерін ғасырлар бойы қорғап, халқының бостандығы 
мен т5уелсіздігі үшін ел қамын ойлаған батырларын, халқының сөзін сөйлеп, ел қамын жеген білім-
паз шешендері мен билерін мақтан еткен. Шежіреге толы Отанымызды қорғау, шешен де өткір тілі-
мізді, д5стүрімізді сақтау, оны білу – азаматтық парыз. 
Бүгінгі  оқушы  –  ертеңгі  азамат.  Атына  заты  сай  болуы  үшін,  ең  бірінші  білімді  болуы  шарт. 
Қазіргі заман болашақта білімді, саналы, жан-жақты қалыптасқан т5рбиелі азамат өсіруді талап етеді. 
Сондай  азаматқа  ең  қажеттісі  Отанына,  еліне,  жеріне,  ана  тіліне,  атамекеніне  деген  сүйіспеншілік-
терін қалыптастыратын отаншылдық т5рбиенің, халықтық салт-д5стүр арқылы берілуі. 
Салт-д5стүр  дегеніміз  –  халықтардың  к5сібіне,  сенім-нанымына,  тіршілігіне  байланысты  қалып-
тасқан, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отыратын қоғамдық құбылыс. 
Халықтың  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  т5лім-т5рбиесі,  ұлт  қаһармандарының  өмірі  мен  ерлік 
істерінің  тарихы,  даналық  сөздері  –  отаншылдыққа  т5рбиелеуде  үлкен  орын  алады.  Батыр  бабала-
рымыз  қазақ  елінің  басын  қосып,  ұлттық  жауынгерлік-ерлік  мектебінің  негізін  салған.  Сондықтан 
бабалардың ерлігі – адамгершілікке, отаншылдыққа толы, асқақ рухы күні бүгінге дейін ел аузында, 
оны  халық  т5рбие  ісінде  үлгі  етеді.  Бұның  барлығы  мектеп  қабырғасындағы  бастапқы  5скери 
дайындық  сабақтарында  берілетін  білімдерге  көп  байланысты.  Себебі,  оқушыларға    отанына  деген 
сүйіспеншілік,  құрмет,  мен  қазақ  елінің  ұланымын  деген  мақтаныш  сезімдері  осы  мектеп  қабырға-
сынан қалыптасып, жоғары сыныптарда толықтырылады. 
Көрнекті кеңес педагогы В.А.Сухомлинский: “Отан туралы білім бере отырып, өз т5рбиеленуші-
лерінің  бойында  тек  оның  жетістігіне  мақтаныш  сезімін  ғана  емес,  ондағы  кемшіліктерге  жүрек 
сыздатарлық күйініш сезімі мен қамқорлық туғыза білетін мұғалім ғана нағыз т5рбиеші”, - дейді [4].  
Ұлы  педагогтың  бұл  пікірімен  біз  толық  қосыламыз,  өйткені  Отаным,  туған  елім,  ана  тілім  деп 
жалындап тұрған мұғалім ғана, өз оқушыларын ұлттық-салт д5стүр негізінде отаншылдыққа т5рбие-
лей алады.  
В.Г.Белинский  т5рбиешілер  мен  балалар  жазушыларына  үн  тастай  отырып,  оларды  балаларға 
“жалпы  адамзаттық,  5лемдік  құбылыстарды  мүмкіндігінше  көбірек  беруге,  тек  оларды  өзіндік  ж5не 
ұлттық құбылыстар арқылы таныстырып отыруға” шақырады. 
Балалар кітаптарында халық өмірі, оның арман тілегі мен үміті, ұмтылысы, қайғы-қуанышы неғұр-
лым  кең,  терең  ж5не  5сем  бейнеленген  сайын,  олар  өз  т5рбиелік  рөлін  соғұрлым  жақсы  атқарады. 
В.Г.Белинский  балаларды  баурап  алатын  поэтикалық  образдарын,  көптеген  жан  жылуы  мен  пат-
риоттық сезімдерге бай, балалар қиялы мен сезіміне жақын, соншалықты түсінікті мысалдарды, ерте-
гілерді, поэмалардан үзінділерді, өлеңдерді оқып беруді ұсынды. Сөйтіп, сабақ барысында оқушылар-
дың  сезіміне  неғұрлым  күштірек  5сер  етуге  тырысу  керектігін,  оларды  5семдікті  сезіне  білуге  ерте 
жастан баулу қажеттігін атап өтеді. 
Жоғарыда аталған ғалымдардың ой-тұжырымдарын басшылыққа ала отырып, біз бастапқы 5скери 
дайындық сабақтарында оқушыларды  отансүйгіштікке  т5рбиелеудің бағыттарын белгіледік. Олар: 
•  мемлекеттік р5міздерді насихаттау ; 
•  рухани құндылықтарды оқыту; 
•  қоғамдық-саяси ж5не құқықтық т5рбие; 
•   рухани-адамгершілік т5рбие беру; 
•  халықтық педагогика; 
Мектептегі  өскелең  ұрпақтар  –  болашақ  Қазақстан  азаматы.  Олар  ескінің  көзіндей,  жаңаның 
өзіндей  болып  ХХІ  ғасыр  есігінен  еркін  еніп  жүре  алатын  дүниежүзілік  м5дениетті  танитын,  өзін 
сыйлата алатын, рухани дүниесі бай, интеллект деңгейі жоғары, білімді де білікті болуы шарт.  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
278 
Оқушыларды  отансүйгіштікке  т5рбиелеу  мақсатында  жастар  саясатын  ұйымдастырып,  жоспар 
бойынша жүзеге асыру, 5р түрлі деңгейлер мен мазмұндағы т5рбиелік іс-шаралар, мемлекеттік мере-
келерді  атап  өту,  түрлі  патриоттық  акцияларды  ұйымдастыру  мен  жүргізу.  Олардың  ішінде  жыл 
сайын өткізіліп отыратын ҚР мемлекеттік р5міздерінің күнін тойлау ерекше орын алады. 
Біз  осыған  орай  мектептегі  оқу-т5рбие  процесінде  көп  қолданыла  бермейтін,  бірақ  оқушыларды 
отаншылдыққа т5рбиелеудің бағыттарын ұстана отырып жүзеге асыратын, іс жүзінде қолданылатын  
іс-шараны ұсынамыз.   
1. Тезистер бойынша пікір ұйымдастыру. Оқушыларға ұлттық салт-д5стүр, отаншылдық, туған ел, 
ана  тілі  туралы  белгілі  адамдардың  қысқаша  пікірлері  жазбаша  түрде  таратылып  беріледі.  П5н 
мұғалімі осыған орай қарсы, не қуаттайтын өз ойын ортаға салады. Мысалы:  
“Батыр соғыста,  
Қорқақ - жанжалда”. 
“Ерлік елдің қасиеті, 
Жүректілік - жігіттің қасиеті”. 
“Жерге тер төгіп, 
Халыққа қан төгіп қызмет ет”.                  Б.Момышұлы 
“Ел іші өнер кеніші” 
“Өз елің - алтын бесігің” 
“Отан оттан да ыстық” 
“Туған жерге туың тік” 
“Кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол” 
“Жекен жерінде көгерер, ер елінде көгерер” 
Осыларға қатысты оқушылардың айтқан пікірлеріне қарап олардың отаншылдық санасының даму 
деңгейін анықтауға болады. Оқушылардың берген жауаптарын сыныпта мұғалім талдап, кімнің пікірі 
дұрыс,  кімдікі  бұрыс,  не  себепті,  оны  қалай  түсіну  керек  екенін  оқушыларға  жеткізеді.  Сөйтіп,  осы 
жолмен, бір жағынан, оқушының ой-пікір деңгейін танып білуге болады, екіншіден, олардың кейбір 
қате түсініктерін реттеп, санасына ықпал ету деп қарауға болады. 
2. Аяқталмаған 5ңгіме. Оқушыларға отаншылдық маңыздағы 5ңгіменің бас жағы жазылған парақ-
тар таратылады, 5ңгіме қысқа болу керек ж5не оқиғаның маңызды тұсында үзіледі. Оқушылар мұны 
ары қарай жалғастырып жазуы тиіс. Jңгіменің аяқталу сипатына қарай отырып, мыналарды ұғынуға 
болады: оқушы нені қалайды; 5ңгіме кейіпкері қалай бағаланады; 5ңгіме кейіпкерінің іс-5рекеті қалай 
жалғастырылады, оқушының ой-өрісі, шығармашылығының даму бағытын көруге болады.  Бұл 5дісті 
белгілі бір батырдың еңбегімен таныстырып, 5ңгімелерін өту кезінде қолдануға болады.  
3. Шығарма жазу. Оқушыларға ұсынылған отаншылдық маңыздағы тақырып өздерінің күнделікті 
өмір  т5жірибесін  пайдаланатындай  болу  керек.  Олар  тақырыпты  ашу  барысында  5р  түрлі  құбылыс-
тарға болған көзқарасын білдіреді. Мұндай тақырыптар сұрақ түрінде болады. Мысалы: “Ерлік деге-
німіз не?”, “Туған жеріңізді сүйесіз бе?”, “Атамекен дегенді қалай түсінесіз?”, “Өзіңізді Отаныңның 
шын патриотымын деп ойлайсыз ба?”, “Нағыз патриот деп кімдерді айта аласыз?”, “Ата-баба д5стүрі 
неге  қажет?”.  Шығарма  құпия  (анонимді)  түрде,  яғни  шығарманы  кім  жазғаны  көрсетілмейді.  Бұл 
жерде мұғалім үшін, алдымен, жекелеген оқушының пікірі емес, жалпы сынып ұжымының не ойлай-
тындығы маңызды. Өйткені, өз ой- пікірлерін ашу арқылы оқушылар, көзқарастарын білдіреді. Осын-
дай қысқаша шығармалардың н5тижесін пайдалана отырып, бұдан былайғы жерде өткізетін т5рбиелік 
жұмыстардың бағыттарын анықтайды. 
4. Мерзімді басылымдардың материалдарын оқушыларды отаншылдыққа т5рбиелеуде пайдалану. 
Мерзімді  басылымдарда  жарияланған  кей  мақалалар  оқушылардың  ой-пікіріне  ықпал  ететіндей 
көкейтесті  м5селелерді  қозғаса,  соны  сынып  ұжымында  оқу  ж5не  талқылау,  м5селенің  анық-қаны-
ғына жетуге көмектеседі. Оқиғаның өмірлік м5нін, себеп-салдарын түсіну, оқушылардың патриоттық 
сана-сезімін қалыптастыруға ықпал етеді. Жарияланған оқиғаға байланысты оқушылардың өз пікір-
лерін білдіру аса маңызды. Газет ж5не журналдардың материалдарын бір оқушы оқиды, қалғандары 
тыңдайды.  Мұнда,  көпшілік  оқушылардың  ұзақ  уақыт  зейін  қойып  тыңдап  отыруы  мүмкін  емес. 
Олардың  санасын  жинақтап,  үнемі  оқылып  жатқан  мақала  төңірегінде  ұстап  тұру  үшін,  ішінара 
түсіндірмелеу, айтып беру, сұрақ-жауап т5сілдерін қолданған дұрыс. Бұл т5сіл оқушылардың зейінін 
мақаланың  аса  маңызды  тұстарына  аударады.  Кей  жағдайларда  талданып  жатқан  мақалалардан 
сілтемелер келтіру орынды. Мақала оқылып біткен соң оқушыларға осыған орай өз пікірлерін айтуға 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
279 
мүмкіндік  берумен  бірге  ұстаз  өзі  қорытындылай  келіп  оқушылардың  ой  жүргізуіне  бағыт  беруіне 
болады. 
5. Күнделікті өмірде болып жатқан оқушыларды отаншылдыққа т5рбиелеуде маңызы бар оқиғалар 
мен  мектеп  ішіндегі  5р  түрлі  жағдайлар,  жеке  оқушылардың  өнегелі  іс-5рекеттерінен  мысалдарды 
талдап,  талқылауға  арналған  т5рбиелік  іс-шаралар  ұйымдастыру.  Мұндай  іс-шаралардың  маңызды 
тұсы,  оларды  талдау  арқылы  оқушының  бір-біріне  деген  қарым-қатынасына  ықпал  ету,  себебі,  бұл 
оқиғалар оқушы өзі көріп жүрген дос-жолдастары не таныстарына тиесілі. Мұғалімнің міндеті - осы 
оқиғадан  оқушылардың  белгілі  бір  қорытынды  шығаруына  көмектесу.  Мұғалім  оқиғаны  5ңгімелеу 
барысында оның аса маңызды тұстарын мысалдармен белгілеп өтеді. Бұл оқушылардың осы оқиғаны 
дұрыс  бағалауына  ондағы  жеке  тұлғаға,  халыққа,  Отанға  пайдалы  тұстарын  ұғынуға  мүмкіндік 
береді. 
6.  Қазақтың  өнер  туындыларымен  таныстыру  арқылы  оқушыларды  отаншылдыққа  т5рбиелеу. 
Мұнда  көркемсурет,  фотосурет,  бейнетаспалар  мен  үнтаспалар,  мүсіндер,  ескерткіштер,  5деби 
шығармалар,  ауыз  5дебиеті  туындылары,  кино  ж5не  театр  қойылымдары,  музыка  туындылары,  т.б. 
пайдаланудың мүмкіндігі мол. Мысалы: “Менің Қазақстаным” атты т5рбие сағатын ұйымдастыруда 
оқушыларға  Қазақстанның  көркем  жерлерінен  түсірілген  фотосуреттер,  суретшілер  шығармаларын 
пайдаланып,  оларды  еліміздің  қай  жерінен  түсірілгенін,  оны  кімдердің  салғанын,  түсіргенін 
5ңгімелеу;  немесе  Қ.Жұмаділовтың  “Дарабоз”,  І.Есенберлиннің  “Көшпенділер”,  т.б.  шығармалары 
төңірегінде  оқырман  конференцияларын  ұйымдастыру  немесе  Құрманғазының  “Қайран  шешем”, 
“Көңілашар”,  Т5ттімбеттің  “Саржайлау”,  т.б.  күйін  тыңдап,  талдау  оқушының  отаншылдық  сана-
сезімін қалыптастыруға ықпал етеді. 
7. Қазақтың мақал-м5телдері мен қанатты сөздері төңірегінде пікір-сайыстар ұйымдастыру. Мұнда 
өмір  даналығы  қысқа  да,  нұсқа  айтылады.  Кей  оқушылар  даналық  ж5не  қанатты  сөздерді  қойын 
д5птеріне жазып жүреді. Кейбір қанатты сөздердің м5н-мағынасы өте терең болғандықтан ол түсін-
діруді  қажет  етеді,  ал  кей  қанатты  сөздер  оқушылар  санасында  теріс  пікір  қалыптастыруы  мүмкін. 
Сол себепті арнайы т5рбиелік сағаттарда олардың м5н-мағынасын дұрыс түсінуге жағдай жасалады. 
Қазақтың “Батыр соғыста, қорқақ - жанжалда”, “Ерлік елдің қасиеті, Жүректілік  - жігіттің қасиеті”, 
“Жерге тер төгіп, Халыққа қан төгіп қызмет ет”-деген Б.Момышұлының қанатты сөздері мен “Ел іші 
өнер кеніші”, “Өз елің - алтын бесігің”, “Отан оттан да ыстық”, “Туған жерге туың тік”, “Кісі елінде 
сұлтан  болғанша,  өз  еліңде  ұлтан  бол”,  “Жекен  жерінде  көгерер,  ер  елінде  көгерер”  т.б  халықтың 
салт-д5стүріне,  туған  жеріне,  ана  тіліне,  тарихына,  батырлық,  ерлік  мазмұндағы  мақал-м5телдердің 
алатын орны ерекше. 
Осындай т5рбиелік мазмұндағы іс-шараларда жекелеген белгілі адамдардың сөздерінен үзінділер 
келтіруге болады. Мысалы, Jйтеке бидің “Бай болсаң - халқыңа пайдаң тисін, батыр болсаң – дұш-
панға найзаң тисін. Бай болып пайдаң тимесе, батыр болып найзаң тимесе - жұрттан ала бөтен үйің 
күйсін” деген даналық ойын алуға болады. 
8. Мектеп оқушыларының шығармашылығы негізінде отаншылдыққа т5рбиелеу. Мұндай т5рбие-
лік  іс-шаралардың  мақсаты  оқушылардың  бойындағы  қабілеттері  мен  мүмкіндіктерін  пайдалануға, 
басқаларға  көрсетуге  жол  аша  отырып,  отаншылдық  сана-сезімнің  оянуына  қозғау  салу.  Сонымен 
бірге  халықтың  салт-д5стүріне  сүйіспеншілік,  отаншылдық  көзқарастарының  қалыптасуына  шарт 
түзу,  мұнда  белгілі  бір  тақырып  төңірегінде  оқушылар  сурет  салады,  өлең  шығарады,  шығармалар 
жазады. Осыған орай конкурстар мен жарыстар ұйымдастыруға болады. М5селен, өлең оқу, 5н айту, 
шығармалардан үзінділерді жатқа оқу, күйлер орындау, т.б. 
“Ер  жігіт  -  ел  қорғаны”  тақырыбына  байланысты  сурет  конкурсы,  өлең  шығарма  жазу  конкурс-
тарын ұйымдастыруға болады. 
9.  Отаншылдық  тақырыпта  жазылған  5деби  шығармаларды,  драмалар  мен  киноларды  талқылау. 
Мұнда 5деби шығармаларды талқылаудан бұрын оқушыларға белгілі бір кітапты оқып шығу тапсыр-
масы беріледі, немесе олармен театр қойылымына бару шарт. Одан соң сол кітап бойынша алдын-ала 
талқылау сұрақтары түзіледі. Белгіленген іс-шара барысында оқушылар осы сұрақтар төңірегінде өз 
пікірлерін айтады. Сабақтың  соңында анкеталық сұрақтар немесе тест өткізу арқылы оқушылардың 
көзқарасын анықтауға болады. Осындай талқылауларды белгілі бір кинофильм төңірегінде де ұйым-
дастыруға  болады.  Мұнда  мұғалім,  алдымен,  кино  көру  барысында  оқиғаларға,  кейіпкерлердің  іс-
5рекетіне  назар  аудару  керек  екендігін  ескерту  қажет.  Jйтпегенде  оқушылар  киноны  көргенімен 
оның басты идеясын, түпкі мағынасын дұрыс түсінбей қалуы мүмкін. Мұндай талқылауларды белгілі 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
280 
бір драмалық қойылымдардан кейін өткізудің де т5рбиелік маңызы зор. Бұл жерде м5селенің мына-
дай 5дістемелік тұстарын ескертеміз: 
1.  Таңдап алған шығарма, кинофильм  не болмаса қойылым отансүйгіштік тақырыбында болуы; 
2.  Талқылауды еркін 5ңгіме түрінде өткізген дұрыс; 
3.  Оқушыларды жалықтырып алмау үшін уақытты тиімді пайдалану; 
Мектеп  оқушыларын  ұлттық  д5стүр  арқылы  отаншылдыққа  т5рбиелеу  іс-шараларын  өткізуде, 
сабақ  барысында  қолдануда,  олардың  психолгиялық  ерекшеліктеріне  с5йкес  5діс-т5сілдер  мен 
формаларын таңдап алу қажет.  
Сонымен  қатар  мектеп  оқушыларын  салт  д5стүр  негізінде  отаншылдыққа  т5рбиелеу  ісін  сабақ 
процесінде  жүзеге  асыруда  мынадай  сабақ  түрлері  қолданылады:  Аралас  сабақ,  түсіндіріп  оқыту 
сабағы,  жаңа  материалды  енгізу  сабағы,  бақылау  сабағы,  семинар  сабағы,  білімді,  дағдыны  шебер-
лікті  жетілдіру  сабағы.  Бұл  сабақ  түрлері  күнделікті  сабақ  мазмұнына  байланысты  мұғалімнің  өз 
қалауынша таңдалынып алынады.  
Қорытып  айтқанда,  жоғарыда  аталған  ұлттық  д5стүр  негізнде  оқушыларды  отансүйгіштікке  т5р-
биелеудің бағыттары мен жолдарын оқу-т5рбие үрдісінде орынды пайдалана білсе, онда оқушылар-
дың бойында отаншылдық сана-сезім қалыптасатыны сөзсіз.   
 

жүктеу/скачать 7,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: