С. Торайғыров атындағы Павлодар
жүктеу/скачать 8,49 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АЗАТТЫҚТЫҢ АЗАТТЫҚТЫҢ КЕПІЛІ КЕПІЛІ ЭНЕРГЕТИКА – ЭНЕРГЕТИКА – ЕРЕН ҚУАТ
- ОЛИМПИАДА-2012 ОЛИМПИАДА-2012 Айбек АҚАЕВ, , магистр, ПМУ доценті магистр, ПМУ доценті ӘЛЕУМЕТТІК
- ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҢҒЫРУДЫҢ ЖАҢҒЫРУДЫҢ БАСТАУЫ – БАСТАУЫ – ИННОВАЦИЯ ИННОВАЦИЯ
- № 9 (143) тамыз, ұлу жылы 2012 Жаңалықтар желісі Жаңалықтар желісі Қытайлықтар Конфуций Қытайлықтар Конфуций
- Виктор МЕРЦ, директор объединенного научно- исследовательского археологического центра им. А.Х.Маргулана
- Абай АЙТЖАН БОРЛЫ 4: УНИКАЛЬНЫЙ БОРЛЫ 4: УНИКАЛЬНЫЙ АРХЕОЛОГИЧЕСКИЙ ПАМЯТНИК
- № 12 (134) желтоқсан, қоян жылы 2011
| С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің газеті р ті Г А З Е Т 2 0 0 1 Ж Ы Л Д Ы Ң 2 С Ә У ІР ІН Е Н ГА З Е Т 20 0 1 ЖЫЛ Д ЫҢ 2 СӘ У ІРІ Н Е Н Б А С Т А П Ш Ы Ғ А Б А С Т А Д Ы БА СТ А П ШЫ Ғ А БА СТ А Д Ы 25 тамыз, ұлу жылы 2012 № 9 (143)
Еліміз егемендік алған- нан бері төл тіліміз – қазақ тіліне деген көзқарас тү бе- гейлі өзгерген. Барлық са- лалар бойынша көптеген сөздіктер құрастырылды. Сондай салалардың бірі – энергетика. Алайда, осы сала бойынша қаншама сөздіктер шығып
жат- са да, кейбір техникалық терминдер аударусыз қалуда. Мəселен, басқа мамандықтар бойынша аударылмаған терминдерді сол саланың мамандары, ғылым докторлары жи- налып, арнайы телебағдарламаларда өз ойларын талқыға салып, ортақ бір шешімге келіп жатады. Энергетика саласында да осы күнге дейін қазақ тіліне аударылмаған терминдер көптеп кездеседі. Өз басым қазақ топтарына энергетика мамандығы бойынша арнайы пəндерден мемлекеттік тілде дəріс оқығандықтан, осындай терминдерге жиі кездесіп отырамын. Мысалы «рымовидный», «от- стройка», «орган» жəне т.б терминдерді қанша ау- дарайын десем де ешбір сөздіктен балама ау- дармасын таба алмадым. Жақында бір бітіруші студенттің дипломдық жобасын қарастырып оты- рып «ненормальный режим» дегенді «есуас тəртіп» деп аударғанын көріп ескерту жасадым. Себебі студенттердің көбі мемлекеттік тілде əдебиеттердің жетіспеушілігіне байланысты ма, əлде уақыттың жетіспеушілігінен бе əйтеуір жұмыстарын компью- терлік бағдарламада аударады. Мемлекеттік тілдегі əдебиеттердің жетіспеушілігі əсіресе студенттердің курстық жəне дипломдық жобаларын орындау барысында туындайды. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында энерге- тика факультетінің оқытушыларымен бірігіп 2010 жылы энергетика сериясы бойынша орысша – қазақша түсіндірме сөздік шығарылды. Осы орай- да университетіміздің көрсетіп отырған қолдауын атап айтқан жөн. Себебі бұл сөздік университеттің қаржыландыруымен баспаға шығарылды, бас қа салалар сериясы бойынша да сөздіктер шыға- рылуда. Алдағы оқу жылында «Жоғары кернеудегі айны- малы токтың ажыратқыштары мен айырғыштары бойынша анықтамалық материалдар» атты элек- трэнергетика мамандығының студенттеріне ар- налған курстық жəне дипломдық жоба бойынша əдістемелік құралды баспаға дайындап шығаруды көздеп отырмыз. Бұдан бұрын электрэнергетикалық маман- дықтар тəлімгерлері үшін «Электрлік станци- ялар мен қосалқы станциялар» пəні бойынша зертханалық жұмыстар жинағы, 2006 ж., «Кернеуі 1000 в дейінгі аппараттар: зертханалық жұмыстар жинағы», 2008 ж., «Электр станцияларын жо- балау» оқу-əдістемелік құралы, 2011 ж. жарық көрген болатын. АЗАТТЫҚТЫҢ АЗАТТЫҚТЫҢ КЕПІЛІ КЕПІЛІ ЭНЕРГЕТИКА – ЭНЕРГЕТИКА – ЕРЕН ҚУАТ ЕРЕН ҚУАТ АУДАРЫЛМАҒАН АУДАРЫЛМАҒАН ТЕРМИНДЕР ӘЛІ КӨП ТЕРМИНДЕР ӘЛІ КӨП
ҒА Л Ы М ОЙЫ
ОЛИМПИАДА-2012 ОЛИМПИАДА-2012 Айбек АҚАЕВ, , магистр, ПМУ доценті магистр, ПМУ доценті ӘЛЕУМЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҢҒЫРУДЫҢ ЖАҢҒЫРУДЫҢ БАСТАУЫ – БАСТАУЫ – ИННОВАЦИЯ ИННОВАЦИЯ 7 7 бетте бетте
3 3 бетте бетте 12 12 бетте бетте
6 6 бетте бетте 2 № 9 (143) тамыз, ұлу жылы 2012 Жаңалықтар желісі Жаңалықтар желісі Қытайлықтар Конфуций Қытайлықтар Конфуций ілімімен өмір сүреді. ілімімен өмір сүреді. Ал біз ше? Ал біз ше? Күншығыс елі жас өрендеріне жапонның 100 фольклорын жаттатады екен. Содан жапондық кəсіпкер мен заңгер, ми- нистр мен қарапайым жұмысшыға дейін жапон тарихына, əдебиетіне, фольклорын ұйқыдан оятқан сəтте де жатқа айтатын көрінеді. Ал аспан асты елінің əрбір тұлғасы Конфуций ілімімен өмір қағидасын өреді. Қытайлықтар тіптен, тамақтанса да, киім кисе де Конфуцийлық ілімге сүйенуді əдетке айналдырған. Олар басқа елде нəпақа тауып жүрсе де, өмірін Конфуций іліміне негіздеп, нəтижесінде тұрған жерлерін қытайлық қалашықтарға айналдыру үрдісі бар. Сондықтан да, қазіргі уақытта көптеген мемлекеттер қытай азаматтарын қабылдаудан бас тартуда. Осы жерде, «біздің қоғам мүшелері қандай идеология принципінде өмір сүруде?», – деген сауал еріксіз ойыңа келеді. Бұл сұрақтың жауабы қиындау. Қиын деуіміздің төркінінде белгілі бір (ұлттық) құндылық идеологиясының төңірегінде өмір сүріп жатқандар жоқтың қасы. Мəселен, кəсіпкер не заңгерлерден «Кенесары көтерілісі жайлы не- месе Қобыланды батыр жырын, я болмаса Абайдың қара сөздерінің мəнін сұрасаңыз», барда тарихшыдан не бол- маса əдебиетшіден сұра дейді. Əлгі заңгер, кəсіпкер қазақ, бірақ қазаққа қатысы бар руханиятты білуге құлықты емес. Неге? Себебі, ол еңбек етіп жатқан саласында мол қаржы тапса болғаны, қалғаны маңызды емес. Осы жерде неге біз Абайды өмір сүру құндылығына айналдырмасқа? Өйткені, Хакім Абай қазаққа қажетті барлық нəрсені айтып, мол рухани қазына қалдырған ғой. Оның үстіне солтүстіктегі көршілер кемеңгер ақынды ұлықтап жатқанда бізге де Абайша өмір сүрген жөн емес пе?
Бұл жайында мəдениет қайраткері Бекболат Тілеуханнан артық сөз өрнек құра алмаспыз. Б.Тілеухан: «…Бірде қазақы тойда тілек алған сөзге шорқақтау бір ағамыз: «той десе қу бас домалайды деп» Абай атам айтпақшы» деп салды. Яғни ұтымды айтылған сөзді қазақ оп-оңай Абайға тели салады. Неге? «Əсем əн мен тəтті күй» деп өнерімізге мақтансақ, «сұлу сүймектік – пайғамбар сүннеті» деп боз- бала ақталады. Абайға сүйенсек, ел бірлігінің ескірмес ережесін де сол кісіден табамыз. Қаралы жиын «өлім барда қорлық жоқ» деп жұбанады. Неге? Əлсіз тұсымызды бетке басқан жау да, дос та Абайдан қозғайды. «Баста миға» талас қылған» зымиян да жымысқы ойына Абайды қару етпек. Неге? Абай мұрасына зер салған, қадіріне бойлаған ұрпақ осындай сансыз сауалдарға жауап іздеумен жанына азық, ойына маржан табады. Қайырылып сөзді ұққанның көкірегіне нұр құяды ол. Данасының бағасын таныған халық кемеңгерін айырықша əспеттейді, атын аялайды, тағы да үңіледі. Үңілген сайын тылсымына тартып, тұңғиықтана түседі, тереңдей береді. Қалың қатпарынан қатпар шығады, тағы да тың қазына табылады! Қазынасынан ой береке тауып, рухың бəһер алады», – деп данышпанның ұлылығына там- санады. Демек, ұлттық құндылығымыздың арқауы болатын Абай мұрасын игілігімізге айналдыру уақыт ұттырмас шара. Олай деуімізге негіз бар. Ресейде Абайды ұлықтап, ақын мұрасын бірнеше рет баспадан шығарып жатқанда, неге Мəскеу төрінен Абайтану институты немесе орталығын ашпасқа. Неге біз осы, Еуропадан керексіз нəрсенің бəрін көшіргенде, Қытай секілді Конфуций институттарын ашуды үлгі етпейміз (Əлемнің көптеген елдерінде Қытайдың Кон- фуций орталықтары жұмыс жасауда. авт.). Ресей арқылы неге Кəрі құрлыққа, керек болса күллі жаһанға Абайды на- сихаттап, қазақтың даналық қырын танытпасқа. Егерде уақыт ағымымен санассақ, дəл қазір мүмкіндіктер көп. Əлде, Абай айтатын «надан» қазақты сүю мүмкін бе өзі?.. Жо, жо, жоқ. Жүз жерден тырыссаңыз да, мұндай қазақты сіз шын жүрегіңізбен сүйе алмайсыз. Мұндай қазақты сүй- сеңіз, күндердің-күнінде сіз де сол хайуандыққа бет алған азғын тобырдың арасынан табыласыз, дегені ақиқат па. Абайдың бұл ойына көпшілік келісе қоймас. Ендеше оны ісімізбен, жүрегімізбен дəлелдеп көрейік, ағайын! Центром археологических исследований Центром археологических исследований Павлодарского государственного универ- Павлодарского государственного универ- ситета им. С. Торайгырова начато изуче- ситета им. С. Торайгырова начато изуче- ние нового уникального памятника архео- ние нового уникального памятника архео- логии – поселения эпохи неолита и энеолита логии – поселения эпохи неолита и энеолита (IV – нач. III тыс. лет до н.э.), расположенного (IV – нач. III тыс. лет до н.э.), расположенного на озере Борлы в Лебяжинском районе Павло- на озере Борлы в Лебяжинском районе Павло- дарской области. дарской области. Работы, в которых принимают участие сотруд- ники Центра археологических исследований ПГУ, учащиеся павлодарских школ и волонтеры, проводятся по проекту прикладных исследова- ний МОН РК (тема: «Культурно-хозяйственные комплексы эпохи неолита-энеолита поселения Борлы 4»). Площадь раскопа составляет около 100 кв. м., в процессе исследования применя- ется метод сплошной зачистки с последующим просеиванием грунта. Пройдены слои эпохи бронзы и энеолита до глубины более полуме- тра, разобраны скопления костей, керамики, ка- менных орудий, четыре очажных пятна, из кото- рых отобраны образцы грунта для проведения анализов по обнаружению зерен злаков. Выяв- лена поверхность жилищной впадины, запол- ненной костями животных и артефактами эпо- хи энеолита, по контуру которой ведется вскры- тие. Также обнаружены еще два жилища, выхо- дящие за пределы раскопа, их исследование будет проводиться в будущем году. Собранная коллекция артефактов уже составляет несколь- ко тысяч предметов, частичная обработка кото- рых проводится в полевых условиях. Памятники подобного типа на территории Ка- захстана ранее изучались только в Кокчетав- ской и Кустанайской областях. Кроме того, в процессе исследований ученым удалось обна- ружить новые материалы, которые на террито- рии Казахстана ранее не встречались. Возмож- но, это поселение совершенно новой археоло- гической культуры эпохи энеолита. Важно придать этому объекту статус государ- ственного археолого-экологического заповед- ника, так как он расположен в уникальной эко- логической нише и занимает довольно большую площадь, где расположены памятники различ- ных эпох от неолита до средневековья. Виктор МЕРЦ, директор объединенного научно- исследовательского археологического центра им. А.Х.Маргулана, кандидат исторических наук, доцент МЕЖДУНАРОДНАЯ АККРЕДИТАЦИЯ МЕЖДУНАРОДНАЯ АККРЕДИТАЦИЯ
Балалар әдебиеті неге жазылмайды? Балалар әдебиеті неге жазылмайды? Болашақты ойлайтын ұлт бірінші ке- Болашақты ойлайтын ұлт бірінші ке- зекте балалар әдебиеті мен оқулығына зекте балалар әдебиеті мен оқулығына және мультификациясына көңіл бөлмей және мультификациясына көңіл бөлмей ме? Міне, бүгінгі қоғамның көтеріп жүрген ме? Міне, бүгінгі қоғамның көтеріп жүрген басты мәселелерінің бірі осы. Осындай басты мәселелерінің бірі осы. Осындай сауалдардың төңірегінде бас қатырып сауалдардың төңірегінде бас қатырып жүргенде, «Brand Print» баспаханасының жүргенде, «Brand Print» баспаханасының «Парасат» баспа бөлімі «Ортеке: балаларға «Парасат» баспа бөлімі «Ортеке: балаларға арналған әдебиеттер топтамасы» атты арналған әдебиеттер топтамасы» атты оқулықтарды көпшілікке ұсынды. оқулықтарды көпшілікке ұсынды. Əдебиеттер топтамасының тұсау кесері 7 тамызда С.Торайғыров атындағы Павло- дар мемлекеттік университетінде өтті. Рухани шараға ғалымдар мен жастар қатысып, баспа- дан шыққан əдебиеттерге өз бағаларын беріп, ойларын ортаға салды. Шарада алғы сөз алған университеттің ғылыми жұмыстар жөніндегі проректо- ры, тарих ғылымдарының докторы, про- фессор Роза Жұмабайқызы: «Өз басым аталмыш құнды да құнарлы туындылар жас буынның сана-сезімін оятып, ақыл- ойын дамыту, оларды адамгершілікке, отансүйгіштікке жəне т.б. ізгі мұраттарға баулитынына сенемін», – деп ой түйді. Келесі сөз алған педагогика ғылымдарының докторы, про- фессор Ға лия бану Мах мет- қызы қуа нышын жасыра алмай, баспагерлерге, ав торларға алғы сын айт- ты.
«Парасат» баспа бө - лі мінің редакторы Əйге- рім Пішен бай қы зы ның айтуын ша, алғашқы
топ та ма ға 11 кітап еніп отыр. Оның ішін де
М.Ке нен баева- ның 3-4 жəне 5-7 жастағы балаларға арналған «Математика», М.Шакарманованың «Əдептілік əліппесі», «Ата насихаты», «Тапқышбек», «Мұрагер», «Тілашар», Н. Дүкенбайдың «Музы- ка» оқулықтары бар. М. Кененбаеваның 5-7 жастағы балаларға арналған математика еңбегінде 1 санынан 10- ға дейін əр цифрдің мəнін ашатын суреттер, логикалық сұрақтар үйлесімді берілген екен. Ал, М. Шакарманованың «Əдептілік əліппесінде» мектепке дейінгі балғындар дүниетанымы, көзқарасы мен ойлау қабілетін ұштайтын əртүрлі танымдық əңгімелер жарық көрген. Өңірімізге белгілі композитор Н.Дүкенбайдың «Музыка» балаларға арналған əндер туынды- сына жергілікті ақындардың өлеңдеріне му- зыкасы жазылып берілген екен. Мəселен, С. Баязиттің «Мен мектепке барамын», Қ. Сма- ғұлдың «Өнерпаз баламыз», М.Жаман- балиновтың «Шебер бала» жəне т.б. нота- сымен жəне өлеңнің мағынасын ашатын суреттермен өрнектелген. Алдағы уақытта бұл кітап музыкасы (нотасы) түсірілген сиди дискілермен сатылымға қойылатын болады. Аталмыш əдебиеттердің мазмұнын аша- тындай суреттермен əрлеген к ө р к е м д е у ш і - с у р е т ш і л е р і М. Омарова, К. Дарьянова, Н. Геннеберг, Л. Ульданова, О. Данильчук. Мұқаңның (Əуезов) «Ел боламын десең, бе сі гің ді түзе», – де- ген ұла ға ты ның бойы- на қан жү гір гендей. Осындай
игі істер
қолға мықтап алынса жаһандану заманын- да жас ұрпақ рухани бəсекелестікке төтеп берері хақ.
РЕДАКТОР МІНБЕРІ № 12 (134) желтоқсан, қоян жылы 2011 3
С. То С. То Конституция күні Қазақстан өз тəуелсіздігін ресми түрде бұрынғы кеңестік республикалар арасында ең
соңынан, 1991 жылы, 16 желтоқсан күні жариялаған ел. Егемен ел үшін өткеннің тəжірибесімен санаса- тын, бүгінгі шындықпен келісетін жəне ертеңгі күнге сеніммен бағыт беретін Негізгі Заң қажеттілігі туын- дады. Конституциялық комиссияның қажырлы да ұзақ еңбегінің нəтижесінде 1993 жылы 28 қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесі жа- риялы түрде дауыс беру арқылы түгелге жуық көпшілікпен Қазақстан Республикасының алғашқы Консти- туциясы қабылданды. Уақыт өте келе бұл Негізгі Заң өзінің əлсіз тұстарын көрсете бастады. 1995 жылы 30 та- мызда Президентіміздің жарлығына сай Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясын қабылдау жөнінде бүкілхалықтық референдум өткізілді. 89,14 % сайлаушылардың қолдауымен Қазақстан Республикасының жаңа Кон- ституциясы қабылданды. Қолданыстағы Конституция- да мемлекет адам құқықтарына шы- найы кепілдіктер берген. Олар:
əрбір азаматтың еңбек ету жəне кəсіпкерлікпен айналысу еркіндігі; заң бойынша
мөлшермен тегін
медициналық көмек алуға; тегін орта білім алуға; діни – сенім бостандығы; конкурстық негізде ақысыз жоғары білім алуға; əлеуметтік қамсыздандыру. Бүгінде осы конституциялық негіздер əрбір Қазақстан азаматының өмірінен берік орын алды. Қазіргі қолданыстағы Конституция адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын бекітіп, еліміздің азаматтарының құқық алдындағы тең- дігін қамтамасыз етті. Бұл принцип- тер мемлекетіміздің экономикалық – əлеуметтік дамуына, іргесі мықты, азат ел құруға негіз болды. Тереземіз тең, босағамыз кең, шаңырағымыз берік, еңсеміз биік азат ел атандық бүгінде. Тарих беттерінен еліміздің кон сти- туциялық тарихы ертеректе жатқанын байқауға болады. ҚАСЫМ ХАННЫҢ ҚАСЫМ ХАННЫҢ ҚАСҚА ЖОЛЫ ҚАСҚА ЖОЛЫ «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы», Тəуке ханның «Жеті жарғысы» халықтың əдет-ғұрып норма- ларын қалыптастырған конституциялық құжат болғаны тарихтан белгілі. Қасым ханның билігі тұсында қазақ халқының территориясы біріктіріліп, хандық
билік сол территорияға тарап, биліктің рөлі арта бастады. Сол себепті де, қазақ хандығының жаңа қалыптасқан жағдайында ел ішіндегі бұрынғы əдет- ғұрып заңы сай келмеді. Қасым хан өз жарғысының негізін халқының ежел- ден келе жатқан əдет-ғұрып заңдарына сүйене отырып, сол заманның талабы- на сай жарғыны жаңа үнмен жаңғыртты. Тіпті, шариғат қағидасын берік ұстанған отырықшы аудандар да Қасым ханның қазылық билігіне жүгінді. Мəселен, жеті атаға дейін үйленбеу, əмеңгерлік, құдалық жол-жоралғылар, қазылық билік. ЕСІМ ХАННЫҢ ЕСКІ ЖОЛЫ ЕСКІ ЖОЛЫ Есім ханның тұсында «Есім ханның ескі жолы» деген атпен қалған əдет- ғұрып нормаларын қалыптастырған заңдық жарғы жарияланды. Бұл заңдық құжатты Есім хан мен оның кеңесшілері өңдеп, толықтырылған бұрынғы «Қа сым ханның қасқа жолының» бір нұс қасы ретінде қарастырған жөн. Есім салған ескі жолда қоныс-тұраққа, мал-мүлікке, адамдар арасындағы қарым-қатынасқа қатысты туатын даулардың шешімдері сараланды. Мұның өзі кейі ніректе Тəуке ханның «Жеті жар ғысына» негіз бо- лады, жəне қазақ халқының мəдени- рухани, салт-дəстүр қалыптарының болашақ ұрпаққа мирас болып бүгінге дейін жетуіне себепші болды. КҮЛТӨБЕНІҢ КҮЛТӨБЕНІҢ БАСЫНДА КҮНДЕ ЖИЫН БАСЫНДА КҮНДЕ ЖИЫН Тəуке хан өзінің алдындағы хан дар- дың тұсында қабылданған заңдарын одан əрі жетілдіріп, жаңа заң жүйесін жасады. Ол «Қасым ханның қасқа жо- лын», «Есім ханның ескі жолын» өз дəуіріне сай етіп, сондағы ережелердің жетеуіне өзгерістер енгізген. Тəуке хан үш жүздің билерін жинап, Төле би, Қазыбек би, Əйтеке билер қатысқан бас қосуда, Күлтөбенің басында «Жеті жарғысын» қабылдады. Онда жер дауы, отбасы, жəне неке заңы, қылмыс пен құн дауына ұрлық-қарлыққа жəне куəлік ету мен ант беру рəсімдеріне орай қалыптасып, тұжырымдалған қазақтың əдет-ғұрып заңдары орын алған. Ұлттық салт-дəстүрлерді, ұлттық са- намызды, қазақы болмысымызды жо- ғалтып алуға аз қалған кездер де бол- ды бізде. Тəуел сіз дікпен бірге, ертерек- те хандарымыз заң ретінде қабылдаған төл əдетіміз бен дəстүрімізге қол жеткіздік. Бүгінде көнеден жеткен заңдық құжаттардың біразы, қазіргі ұрпақтың күнделікті өмірінен көрініс тапқан тұрмыстық қажеттілік болуда. ҰЛТТЫҚ МЕМЛЕКЕТТІ ҰЛТТЫҚ МЕМЛЕКЕТТІ ТІРЕК ЕТКЕН ЗАҢ ТІРЕК ЕТКЕН ЗАҢ Одан кейініректе алғаш құқықтық жүйе, құқықтық ұғымдарды ХХ ға- сыр дың басындағы қазақ зиялылары жариялаған «Алаш» автономиясы құ- рылған кезде орын алды. Алғашында қазақ құқығының аса маңызды бастауы ұрпақтан-ұрпаққа жеткен əдет-ғұрып, дəстүр болса, алашорданың негізін са- лушылар «Алаш» бағдарламасының жобасын ұлттық-демократиялық бағыт- тағы, құқықтық мемлекетті құруды мақсат еткен. «Алаш» партиясының өкілдері нағыз демократтар бол- ды
жəне демократиялық жолмен əрекет етті. Онда: мемлекет қалпы, жергілікті бостандық, негізгі құқық, дін ісі, билік һəм сот, ел қорғау, ғылым- білім үйрету, жұмысшы, салық, жер мəселесі жөнінде құ қықтық жүйе негіздері қарастырылды. Соның
бірнеше қағидаттарына тоқтала кетсек: Жобаның «Мемлекет қалпы» бөлімінде: «Федеративная республикада һəр мемлекеттің іргесі бөлек, ынтымағы бір болады. Һəр қайсысы өз тізгінін алып жүреді», - де лінген. Яғни, қазақ ав- тономиясы саяси билігін өз ұлтының еншісінде болғанын қалады.Бұл бөлім мазмұнынан демократиялық идеялар- ды байқауға болады. Жетінші «Салық» бөлімінде: «Салық мал – ауқат, табысқа қарай: байға – байша, кедейге – кедей- ше ғаділ жолмен тартылу», – делінген. Ақиқатында, бағдарлама жобасының осы тармағы демократиялық қағида бо- латын. Ғылым-білім үйрету бөлімінде: білім барша жұрттың игілігі болуға тиіс, деген маңызды қағида бар. Бұл да демократиялық əрі ізгілікті қағида. Дін ісі жөнінде: «Дін ісі мем- лекет ісінен айырылуы болуы. Дін біткенге тең хұқық» деген қағида бүгінгі демократиялық еліміздің сая- сатына нақ келеді. Алаштың автоно- мия идеясы тар ұлттық мағынада емес, керісінше демократиялық мағынаны қамтыды. Ресей империясы барынша қазақ халқының санасынан тəуелсіз мемлекет құру идеясын біржолата өшіруге тырысты. Қазақ жерінде, қазақ қоғамында, патшалық Ресейдің, одан кейінгі кеңестік үкіметтің ХІХ ғасырдың басынан ХХ ғасырдың 90-шы жылда- рына дейін түрлі заңдық, нормативтік құжаттары қызмет етті. Ал, ХХІ ғасырда кешегі қазақ зиялылары аңсаған азат елдің іргесін қалап, демократиялық, за- йырлы, құқықтық ел атандық. жүктеу/скачать 8,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|