Сабақ 14. Тақырып 14: «Шудың нормалау әдістері»

Аспаптар мен құрал-
жабдықтар
Жұмысты орындау үшін 
оператор кабиналы 1 және 
өндірістік аумуқты 
мысалдайтын шу камерасы 5 
тәжиребелік қондырғыны (13-
сурет)қолданады. Нақты 
жұмыста шу көзі ретінде СС-1 

сигналды дабылдатқыш қолданылады. Одан шудың деңгейі мүмкін болатын 
нормадай жүзеге асады. 
Шулы камера әртүрлі дыбысжұтқыш бөгеттермен 3 жабуға болатын 
дыбыстық каналды кабинамен хабарласады. Шулы камера қақпақпен 
жабдықталған, бұл арқылы дыбысоқшауландырғыш бөгеттерді алмастыруға 
және дыбысжұтқыш қаптауышы бар 6 қалқандар орнатуға болады. 
Дыбысжұтқыш қалқан ретінде порогон қабаты 4 мм қалыңдықтағы 
фанерледі немесе 20 мм қалыңдықтағы войлокты қолданылады. 
ИШВ-1 шу және вибрация өлшегіші дыбыстық қысымның, жиіліктің 
октавты жолағындағы виброжылдамдық және виброжеделдетудің және А, В, 
С және ЛИН жиілік сипаттамасы бойынша дыбыс деңгейлерін өлшеу өлшеу 
үшін арналған аспатың іс-әрекеті шудың деңгейін өлшеудегі микрофонмен 
қабылданатын дыбыстық қысымдардың түзілуіне негізделген 
күшейтілгеннен кейін өлшегіш аспапқа берілетін электрлік сигналдар 
шкаласы бойынша қарама-қайшы, және дБ шкаласы бойынша бағаланады. 
Аспап желіден немесе8 элемент «Марс»-тан қоректенеді. 
Тәжірибені орындау тәртібі.
1-тапсырма: Шудың спектрлік құрамын зерттеу.
Жұмысқа ИШВ-1 (14-сурет) 
аспабын қосу. Оның қоректілігінің 
жеткілігін тексер. Ол үшін «Год работы» 
қосқышын «Контр. питание» жағдайына 
қою керек. Бұл кезде алдыңғы панелінде 
сигналды лампа жыпылықтауы керек, ол 
аспап бағыттауышы «батарея» (7-10дБ) 
секторына қарсы орнатылады. Егер олай 
болмаса желілік немесе батареялік қоректің блогын тексеру керек. Аспапты 
өлшеуге дейін 5 минут аралығында қыздыру керек. 
Микрофонды шудың қорек камерасында арнайы қарастырылған 
ұяшықта орнат. 
Аспаптыстандартты октавты қатар жиілігінде дыбыстық қысымның 
деңгейін өлшеу үшін әзірлеу керек. Бұл үшін қосқышты аспаптың алдыңғы 
панеліне келесі жағдайда «Делитель-І» және «Делитель-ІІ» максималды 
мәнде және т.б. 90 және 40 дБ-ға сай; «Год измерения» 
Фильтрлер 
жағдайына; «Род работы» - 
Жай
жағдайына; «Звук-Вибрация» - 
Дыбыс 
жағдайына; «Частота» - 63 Гц жайғадайына орнат.
Шу көзін қоса отырып, дыбыстық қысымның шамасын 63 Гц 
жиілігінде өлше. Бұл үшін «Делитель-І» ауыстырғышының жағдайының 
өзгеруімен, ал қажет кезінде «Делитель-ІІ»-де шкаланың оң жақ бөлігіндегі 
аспаптың бағыттауышын 0 белгісіне орнату. Егер бағыттауыш шкаланың 
қандай да бір бқлігінде тоқтаса, бағыттауыш көрсеткіштерін және «Делитель-
І» мен «Делитель-ІІ» ауыстырғыштарының саналанады. Мысалы, егер аспап 
бағыттаушысы 6 санында тоқтаса, «Децибелы-І» ауыстырғышы 90 
жағдайында, «Децибелы-ІІ» - жағдайында болады, онда дыбыстық 
қысымның деңгейі мынаған тең: 6+90+10=106 дБ 

«Частота» ауыстырғышын 125-8000 Гц жағдайында тізбектей орната 
отырып, дыбыстық қысымның деңгейін жиіліктің басқа октавты 
жолақтарында аналогты өлшеңіздер.
Өлшеу нәтижелерін стационарлы ауылшаруашылық машиналарының 
жұмыс орнына арналған (1-қосымша) МЕСТ 12.1.003-83 бойынша мүмкін 
болатын шудың нормаларымен салыстырңыз. 
Өлшеу негізінде L=φ(f) спектограммасын құрыңыз оған әрбір 
жиілігінде мүмкін шудың графигін жіберіп, мүмкіндік деңгейдегі шудың 
жоғарлау зонасын анықтау керек. 
2-тапсырма. 
Дыбысжұтқыш қаптауышы бар шудың төмендеу тиімділігін зерттеу
Микрофонның және шудың жағдайын өзгертпей, дыбыстық камерада 
төбе және қабырға бойынша дыбысжұтқыш қалқандарды орнату керек. 
1-тапсырмадағыдай әдіс бойынша шу көзін қосу керек, шу деңгейін 
жиіліктің әрбір октавты жолағында өлшеу керек. 
Шудың 1-тәжірибеде сызылған спектрограммасына жаңа спектр 
жіберіп, оларды бір-бірімен және мүмкіндік шуының графигімен 
салыстырыңыз.
Камерада шужұтқыш қаптауыш орнату есебінде шудың төмендеу 
тиімділігі туралы қортындылар жасау керек.
3-тапсырма
Дыбысоқшаулағыш бөгеттері бар шудың төмендеу тиімділігін зерттеу
Өлшеу аспабының микрофоны оператор кабинасында арнайы 
қарастырылған ұяшықта орнату керек.
Шу өлшеу үшін «Род измерения» ауыстырғышын А жағдайына орната 
отырып дБ-ға (жиіліктің жалпы диапазонында) қосыңыз.
Басқа ауыстырғыштар жағдайы және дыбыс деңгейінің өлшеу әдісі 
қолған уақытта да алдыңғы тәжірибелердегідей.
«Частота» ауыстырғышы жұмысқа қатыспайды және оның жағдайы 
парықсыз. 
Шу көзін қосу керек. Шу шамасын кабинада өлшеу керек.
Дабылдарды және қлшеу аспабын сөндірмей отырып, дыбыстық камера 
және оператор кабина арасында төмен келтірілген дыбысоқшаулағыш 
бөгеттерді тізбектей орнату керек және әр кез кабинада шу деңгейін өлшеңіз, 
сонымен қатар оның төмендеуін аспап көпсеткіштері бойынша және есту 
субьектитілігі бойынша бағалау керек. Естуге шу деңгейін бағалау үшін 
студенттердің бірі оператордың жабық кабинасында болуы керек.
Әрбір бөгеттің шу деңгейінің төмендеу тиімділігін аспаптың бөгетті 
және бөгетсіз нәтижелерінің әртүрлілігі ретінде немесе әртүрлі бөгеттері бар 
нәтижелер әртүрлілігі ретінде анықтау керек.
Бөгеттерді орнату кезінде бөгеттер мен қабырғалар арасында бос орын 
болмас ушін олардың дыбыс каналын жақсы жауып тұруын қадағалау керек.

Бөгет материалының оператор кабинасында дыбыс деңгейінің 
төмендеуіне әсерін зерттеу. Бұл үшін 1 қалыңдықты (4 мм) бөгеттерді 
фанерден, әйнектерден, картоннан тізбектей орнату керек және кабинадағы 
шудың төмендеуін өлшеу керек.
Бөгет қалыңдығының шу деңгейі төмендеуіне әсерін зерттеу. Бұл үшін 
әртүрлі қалыңдықтағы (4; 8; 12 мм) фанерден жасалған бөгеттерден шудың 
төмендуін тізбектей орнату және өлшеу керек.
Дыбысжұтқыш материалды бөгеттердің қаптауышының тиімділігін 
бағалау керек. Бұл үшін оған дыбысжұтқыш материал өабаты жағылған 
(поролон немесе войлок) 4 мм қалыңдықтағы фанерден жасалған 
бөгеттермен жететіндыбыс деңгейінің төмендеуін өлшеу керек және 
нәтижелерін осындай жабусыз бөгеттерге арналған дыбыс деңгейімен 
салыстырыңыз.
Дыбысоқшаулағыштың зерттелген факторлардан тәуелділігі туралы 
қорытынды жасау керек.
Естуде шу деңгейінің төмендеу бағасын әртүрлі бөгеттерді келесі 
критерийлердің біреуін қолдана отырып беру керек: шу төмендеуі білінбейді, 
әлсіз білінеді, жақсы білінеді.
Зерттеу нәтижелерін кесте түрде көрсету керек.
1.
Камерада шудың спектрін шужұтқыш қаптауышпен және 
қаптауышсыз зерттеу.
Параметрлер
Октавты жолақтардың орташа геометриялы 
жиіліктері, Гц
63
125 250 500 1000 2000 4000 8000
2. Әртүрлі дыбысоқшаулағыш бөгеттер тиімділігін зерттеу.
№
Бөгет түрі
Дыбыс деңгейі, дБА
Дыбыс деңгейінің 
төмендеуі
материал
қалыңдық
Бөгетсіз
Бөгетпен
дБА
естуге
Бақылау сұрақтары:
1. Шу дегеніміз не және оныі адамға әсерінің зияндылығы?
2. А жағдайындағы немесе фильтрлар жағдайындағы ИШВ-1 
аспабының өлшеу мәні ауыстырғыш орнатқышы бар шу деңгейін өлшеу 
әкелді?
3. Не үшін шу сипаттамасын жеке жиіліктері бойынша білу қажет?
4. Материалдың қандай физика-механикалық қасиетіне дыбысжұтқыш 
коэффиценті тәуелді?
Бөгеттің дыбысоқшаулағыш қасиеті немен сипатталады