Сабақ 14. Тақырып 14: «Шудың нормалау әдістері»

Модуль 2 Қауіпсіздік техникасы
Практикалық сабақ 14.
Тақырып 14: «Шудың нормалау әдістері»
Сұрақ
1. Өндірістік шудың көлемі
2. Өлшеуді және шу қорғанысының жекелеген құралдарының тиімділігін 
бағалауды үйрену. 
Жұмыстың мақсаты:
өндірістік шудың көлемін өлшеуді және шу 
қорғанысының жекелеген құралдарының тиімділігін бағалауды үйрену. 
Өз бетімен әзірленуге арналған тапсырмалар: жұмыстың орындалуы 
бойынша мұғалім ұсынған әдістемелер мен әдістемелік нұсқауларды оқу. 
Жалпы мағлұмат.
Шу – адам іс-әрекетіне кедергі келтіретін және қызық әсерлер 
тудыратын әртүрлі дыбыстардың жиілігі мен күші бойынша бейберекет 
үйлесуі. Адам ағзасына шудың ұзақ әсерінен бас ауруы, ұйқысыздық, 
назарлықтың әлсізденуі, орталық жүцке мен жүрек қан тамырлары жүйесінің 
бұзылуына, ішқұрылысының секрециясының төмендеуіне, естудің толық 
немемсе ішінара жойылуына әкеледі.
Сонымен қатар, шудың көтерілген деңгейі еңбек өнімділігін 
төмендетеді. Осыған байланысты шу деігейін төмендету, одан адамдарды 
қорғау - өте маңызды тапсырма.
Шу көздері болып қатты, сұйық және газды ортада тарадңан, дыбыстық 
толқындарды шақыратын тербелмелі және вибрацияланған денелер болуы 
мүмкін. Олар ауада араласып, атмосфералыққа қарағанда қысымның 
периодты жоғарлауын және төмендеуін шақырады. 
Толық қысымның лездік мәнімен орташа қысым арасындағы 
айырмашылық дыбыстық қысым деп аталады.
Адам құлағы қысым өзгеруінің 
5
10
*
2
−
және 
2
10
*
2
Па интервалындағы 
ғана әсер етеді. Бұл көлемдер сәйкесінше жоғарғы және төменгі талма 
қысымы деп аталады. Естудің жоғарғы талмасы төмендегіден миллион есе 
асатын болғандықтан, осындай үлкен қатардағы дыбыстың қысымдардың 
абсолютті көлемдерін іс-жүзінде қолдану өте ыңғайсыз. Осыңан байланысты 
тәжірибеде дыбыстық қысымды абсолютті көлемде емес логарифмдік 
теңдеуде бағалау қабылданған, оларды мына формула бойынша анықтайды. 
)
(
201
0
p
p
g
L
=
Мүнда р – дыбыс көзінен алынған нақты дыбыстық қысым, Па; 
0
p
- дыбыстық қысымның төменгі шектік мәні, Па.
Дыбыстық қысымның деңгейін өлшеуде бірлік үшін бел қабылданған 
(Б). Ал тәжірибеде үсақтау бірлік децибел (дБ) қолданылады. Жеке 
жиіліктердегі оның көлемін анықтауда құрамдас бейнесіндегі шудың 

таралуын спектрлі анализ деп атайды. Ол жиіліктің берілген интервалында 
сипатталатын, дыбыстың осы бөлігінде ерекшелейтін сәйкес сүзгііштер 
жинағының көмегі арқылы шумомерлерге түзіледі. Шудың спектрін және 
шудың негізін анықтағанда және қорғаныстың типін жасауда білу қажет. 
Тәжірибеде шудың деңгейін өлшеу әрбір жеке жиіліктерге емес 
жиіліктің кейбір жолақтарына әкеледі: октавты жолақта, жартылай октавты 
және ширек октавтыда. Октавты жолақ – онда онда жиіліктің жоғарғы 
шекарасы төмендегіден 2 есе үлкен. Яғни, 
2
=
т
ж
f
f
7 Жартылай окатавты 
жолақта бқл сәйкестік 
2
-ге тең, ол ширек октавтіде 
3
2
.
Шудың жиіліктік спектрінің графигінің 
мысалы 12-суретте келтірілген. Шу 1 октавадан көп 
үздіксіз спектрлі кең жолақты болуы мүмкін, бұның 
спектрінде ерекшеленген дискретті тоны болады. Шудың 
жалпы мүмкін болатын деңгейі МЕСТ 12.01.003.-
83.«ССБТ.Шу.Жалпы қауіпсіздік талаптары.» жиіліктің 
октавты жолақтарында орташа геометрлі жиіліктің 63; 
125; 500-8000 Гц стандартты қатарында орнатылған. 
Сондай-ақ шумомердің А шкаласы бойынша өлшенетін 
шудың бейімделгіш бағанасы үшін мүмкін болатындыбыс деңгейі 
орнатылған. А сипаттамасы барлық шумомерлерда болады. Бұл шкалада 
өлшенетін дыбыстық деңгейдің шкаласы дБА деп белгіленеді. Шудың шектік 
мүмкін болатын деңгейі бойынша МЕСТ 12.1.003.-83. – тен алынуы 11 
қосымшасында келтірілген. 
Шудан қорғалудың жалпы құралдарыныңжәне тәсілдерінің топталуы 
МЕСТ 12.1.029-80 – де орнатылған. Нақты жұмыста оның таралу жолында 
шудың шудың азаюы дыбысжұтқыш материалдарды және 
дыбысоқшауландырғаштарды қолдану арқылы зерттеледі. Дыбыс 
толқындарының маңызды бөлігі көп ретте қарапайым құрылыс 
материалдарынан жасалған (бетон, кірпіш, т.б.)қабырғадан бөлменің 
төбесінен бейнеленеді. Бұның нәтижесінде бөлмедегі шудың жалпы деңгейі 
5-15 дБ-ға дейін өседі. Қабырға мен төбенің сылануы кезінде арнайы 
дыбысжұтқыш құралдарды қолдану шуды 6-8 дБ-ға төмендетеді. Тәжірибеде 
дыбысжұтқыш материалдар қалыңдығы 20-200 мм болады.