Сабақ Зар заман ақындары М. Мөңкеұлы, Ә. Боранқұлұлы

1943 жылы Отан соғысы жүріп жатқан кезде «Қызыл әскер кітапханасы» серия­сымен, «Неміс оккупанттарына өлім келсін!» деген айдармен жеке кітап болып басылып шығарылып, ұрыс даласына аттандырылған. Майдандағы жауынгерлерді жігерлендіру үшін осындай ерлік пен қаһармандыққа шақыратын, патриоттыққа тәрбие­лейтін шығармалар қажет болды. Сөйтіп, Мұрат ақынның «Қарасай-Қазиы» да жеңісті жақындатуға үлес қосты.

Жыр басталысымен-ақ мерт болған Орақтың текті тұлғасы, қаһар­мандық іс-әрекеті оның жақын-жуықтарының жоқтау өлеңі ар­қылы баяндалады. Анасының, жан жарының, қызының толғаныстары батырдың болмыс-бітімін танытады, мінез-құлқын кейіптейді, адами қасиеттерін үлгілейді.

«Қарауыл басы қолбасым,

Жортуыл басы жолбарысым»

«Ежелден сырлас мұңдасым,

Жау дегенде тынбасым»

Жаскелеңмен айтысы

Бала Оразбен айтысы

Жантөлімен айтысы

Тыныштықпен айтысы

Ізіммен айтыс

Жантөлі Сара ақын сияқты күйеуінің кемтарлығы себепті Мұраттан жеңіледі.

Ұзаққа созылмаған қысқа диалог. Өзі ұрынған Ізім алғашқы сөзінен кейін Мұраттың өктем де тапқыр сөзінен тосылып, енді аузын ашпай, өзінің жеңілгенін мойындайды.

Үлкен бір тойды бастау рәсімі үшін таласқан екі ақын егесіп, көп ұзамай Мұрат ұтып, той басқаруға ие болады.

Таз деген елдің Бала Ораз ақынын Мұрат Үйшіктегі жәрмеңкеде кезіктіріп айтысқа тартады. Сөз бастаған шақта Байұлының екі ақыны тартысып жатқаны ұят деп, жиын басылары бұларды тоқтатып тастайды.

Елу жастағы Тыныштық пен жігіт Мұраттың айтысы тепе-тең түспейді. Екеуі де саңлақтар. Тыныштық та жүлде алып жүрген жүйрік. Мұрат оны кемпірсің, елің, байларың сараң деп кемітеді. Өзінің батырлығы мен жомарттарын дәріптейді.

Халықтың қара шаңырағы шайқалып, босағасы тари түскендігі баяндалған. Адам пиғылының төмендеп, заманның азғандығын ақын ашына сөз етеді. Көшпенді мемлекеттің жазда жайлаудан, қыста қыстаудан айырылып, тығырыққа тірелгендігін, тұрмыс жағдайының күрт нашарлап, өмірге  көлденең соққан жел ата-бабадан келе жатқан асыл мұрадан айыра жаздағанын жазған.

Осы өлеңде бізге қоғам өмірін, қазақ тағдырын ашып көрсеткен. Ең алдымен ата баба қанын төгіп қорғап, қол салғызбай мәпелеп келе жатқан жерді тартып алуын:

Еділді тартып алғаны–

Етекке қолды салғаны.

Жайықты тартып алғаны–

Жағаға қолды салғаны.

Ойылды тартып алғаны –

Ойындағысы болғаны.

– деп ашына айтқан сөзінен замана шындығын байқаймыз.

Ақын болашақ ұрпақтың өмірі үшін алаңдаған. Солар үшін уайым кешіп, оларға ешкім қиянат істемесе екен деп күңірене толғанады. «Ащы суға тойдырып, шашын, мұртын қойдырып, ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан ата баба мұрасы бұзылар ма?!» деп қорыққан.