Сабаққа шолу Сабақтың тақырыбы: pisa оқу сауаттылығы дегеніміз не? (Шолу)

• 
  Оқу сауаттылығы бойынша үш деңгейдегі тапсырмаларды бағалау
  

PISA тесті негізгі 3 оқу құзыреттілігін тексереді, олар:

1. 
   ақпаратты табу және іріктеу;
   
2. 
   біріктіру және түсіндіру;
   
3. 
   рефлексия және бағалау.
   

1. 
   ақпаратты табу және іріктеу 25%
   
2. 
   біріктіру және түсіндіру 50%
   
3. 
   рефлексия және бағалау 25%
   

Көбінесе қажетті ақпарат мәтіннің бір бөлігінде болады, бірақ кейде ол бірнеше сөйлемді, кестенің бірнеше ұяшығын немесе тізімнің бірнеше жолын қамтуы мүмкін.

Ақпарат табуды қажет ететін тест сұрақтарына жауап бергенде оқушылар сұрақтың маңызды бөлшектерін (объектінің қасиетін, уақытын, орны немесе іс-әрекет жағдайларын) табуы қажет және мәтіннің сәйкес бөліктерін байланыстыруы керек болады. Кейде бұл байланыс тікелей, сөзбе-сөз сәйкес келетін тірек сөздермен берілсе, кейде жанама – синоним сөздермен берілуі мүмкін. Қажет ақпарат әрдайым мәтінде айқын түрде болады. Сұрақтың тұжырымдамасында нені (қандай ақпаратты) табу керек екені де көрсетіледі.

Ақпаратты табуға арналған сұрақтар әртүрлі дәрежеде берілуі мүмкін. Мысалы: мәтін немесе кесте бойынша оқиғаның қай уақытта немесе қай жерде болғанын анықтаңыз деп берілуі мүмкін. Мәтінде синоним түрінде берілетін сұрақтар біршама қиын. Мұндай ақпаратты табу категорияларға жіктеу дағдыларын қажет етеді.

ЕКІНШІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІК: БІРІКТІРУ ЖӘНЕ ИНТЕПРЕТАЦИЯ

Мәтіннің ішкі мағынасын түсіну үшін оның жеке хабарламаларын бір-бірімен байланыстыру және талқылау қажет.

Біріктіру немесе түсіндіру мәтіннен тура берілмеген ақпаратпен жұмыс жасауды қамтиды. Кейде бұл үшін жасырын байланыс орнату керек болады, кейде болжалды хабарды түсініп, ішкі мәтінді түсіну керек болады. Мәтінді түсіндіре отырып, оқырман тұтас мәтіннің де, оның кез келген бөлігінің де жасырын болжамдарын немесе тұжырымдарын айқындай алады. Түсіндіру бірқатар ақыл-ой әрекеттеріне негізделген. Мысалы, сұраққа жауап беру үшін оқушылар кейде мәтін хабарламасынан қорытынды шығаруға, негізгі және қайталама бөлшектерді ажыратуға, негізгі ойларды қысқаша тұжырымдауға немесе мәтінде айтылған ойға сүйене отырып, алдыңғы оқиға туралы қорытынды жасауға тапсырма алады.

Мәтіннің жеке хабарламаларын біртұтас етіп біріктіру немесе байланыстыру оқырманнан мәтін элементтерін – жеке сөйлемдерден немесе абзацтардан бастап құрмалас сөйлемдерге дейін біріктіретінін, түсінетінін көрсетеді. Кей жағдайда ақпарат бірліктерін байланыстыру, мысалы, ұқсастықты немесе айырмашылықты көрсету, себеп-салдарлық байланыстарды анықтау және т.б. тапсырмалар беріледі.

Мәтінді байланыстыруға және түсіндіруге арналған сұрақтардың мысалдары: оқушыларға мәтінге атау беруді немесе кіріспе жазуды, қарапайым нұсқаулықтағы мәселелерді түсіндіруді, диаграммадағы немесе кестедегі ақпаратты қалпына келтіруді, әңгіме кейіпкерін сипаттауды немесе картаның немесе суреттің мақсатын түсіндіруді талап етеді. Кейбір сұрақтар мәтіннің белгілі бір бөлігіне, кейбір сұрақтар тұтас мәтінге бағытталады.

Түсіну тереңдігін анықтайтын сұрақтар көбінесе логиканы қажет етеді, мысалы, мәтіндегі ақпаратты беру тәсілін ескеру, автордың ойын анықтау, мәтіннің жалпы мағынасын беретін сөздің немесе эпизодтың мағынасын түсіндіру.

ҮШІНШІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІК: РЕФЛЕКСИЯ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ

Рефлексия және бағалау мәтінмен танысқанға дейін оқырманға белгілі білімге, идеялар мен тәжірибеге сүйенуді қажет етеді. Рефлексия сұрақтары оқырманнан салыстыру, қарама-қайшылық және болжау жасау үшін өз тәжірибесіне немесе біліміне жүгінуді талап етеді. Бағалау сұрақтары оқырманнан негізделген пікір білдіруін талап етеді.

Мәтіннің мазмұнына рефлексия және бағалау жасау үшін оқырман мәтін ақпаратын басқа мәтіннен тыс ақпарат көздерімен байланыстыруы (мәтіндегі тұжырыммен келісу немесе келіспеу) керек. Көбінесе оқырманнан мәтінде талқыланатын тақырыпқа өз көзқарасын білдіру және негіздеу сұралады. Мұны орындау үшін оқырман, біріншіден, мәтін бойынша өзіндік түсінік қалыптастыру керек, екіншіден, оны басқа мәтіндерден алған ақпаратпен немесе біліммен байланыстыруы керек. Мұндай жұмысты орындау үшін оқушыда жалпы және арнайы білім болуы керек, сондай-ақ абстрактілі ойлау қабілетіне ие болуы керек.

Мәтін мазмұны бойынша рефлексия және бағалауға арналған сұрақтардың мысалдары: өз тәжірибеңіздің негізінде мәтіннің кез келген мәлімдемесін растау немесе мәтіннің пайымын өзінің моральдық немесе эстетикалық идеялары тұрғысынан бағалау; мәтінде келтірілген дәлелдердің сапасы туралы өз пікірін білдіру сұралады. Мәтіннен тыс ақпарат сұрақтың тұжырымдамасында анық болуы мүмкін, бірақ көбінесе сұрақтарды құрастырушылар он бес жасар оқушылардың қажеттілігін (мысалы, киноға бару, т.б.) ескереді.

Мәтіннің формасына рефлексия және бағалау жасау үшін оқушы оны объективті бағалап, мәтіннің және оның жеке элементтерінің сапасы мен орындылығы туралы айтуы керек. Мұны орындау үшін стиль, жанр, мәтін құрылымы және коммуникативті жағдайлар туралы түсінік болуы керек. Автордың кейіпкердің портреті сәтті болғанын немесе автордың мәлімдемесі қаншалықты сенімді екенін бағалау кезінде мәтіннің негізгі сипаттамаларына ғана емес, сонымен қатар детальдарға да назар аударуы керек.

Мәтін формасын түсінуге және бағалауға арналған сұрақтардың мысалдары: белгілі бір мәселені шешу үшін мәтіннің құндылығын анықтау, мәтін құрудың нақты әдісін қолдана отырып, автордың белгілі бір мақсатқа жеткені туралы пікірін айту және негіздеу. Кейбір мәселелерде авторлық стильді талдау негізінде авторлық міндеттерді немесе оның баяндау кейіпкеріне қатынасын анықтау ұсынылады.

Келесі кезекте ашық типті тапсырмаларға берілетін жауаптарды бағалау критерийлерінің мысалдарын назарларыңызға ұсынамыз.

Тапсырмалардың орындалуын бағалау үлгісі

35-жол: Түнде оны кенет шыққан қатты дауыс оятып жіберді, бұл дауыстан сағыныштың табы сезілетін. Шошып оянғаны сонша, ұйқысын ашқанша аяғынан тік тұрды. Қараңғыда төсекке шалынып, сүрініп кетті. Айқай өзен жақтан естілді. Ол қорқынышты ыңырсыған дыбыс шығарып, бір үлкен нәрсенің қозғалып келе жатқанын естіді. Бұл, бәлкім, басқа үй болар? Сонан соң оның үйіне бір нәрсе соқтығысып, ұзына бойы ағып бара жатты. Бұл ағаш болатын. Ол оның дәл қасынан қалай жүзіп өткенін естіді, тек жаңбырдың дыбысы мен өзеннің шуы ғана қалды. Басқа дыбыс шыққан сәтте ол тізесін бауырына алып ұйықтап қалған болатын. Бұл жолы дыбыс оның бөлмесінен шыққандай көрінді. Қараңғыда сипалап көріп еді, қолы тастай суық мылтықтың аузына тиді. Мылтықты тізесіне тірей беріп, «Кім бар мұнда?» деп айқайлады.

45-46-жолдар: Жауап ретінде тағы да қатты айқайдың дыбысы шықты, бірақ бұл жолғы дыбыс жүректі соншалықты селт еткізбеді, шаршаңқы шықты. Шатырда бір нәрсе бар сияқты көрінді әрі оның қималдап жүргенін естіді. Еден сықырлап, қандай да бір нәрселердің құлап жатқаны анық естілді. Сонан соң біреудің қабырғаны тырналап, ішке кіргісі келіп тұрғанын білді. Оның кім екеніне бұл жолы анық көзі жетті. Ол ағып бара жатқан ағаштан секірген үлкен мысық еді. Оны сыйлық ретінде өзен ағысы алып келген болатын.

53-жол: Ол қорқыныштан еріксіз қолымен тамағын сипалай берді. Мылтық тізесінде тұр. Ол пантераны өмірінде көрмеген болатын. Бұл туралы оған айтқан болатын, алыстан олардың зарлы үндерін еститін. Мысық тағы да қабырғаны тырналап, есікке жақын терезені соққылады. Әзірге терезе сынбаса, мысық та үйге кіре алмайды, оның да өмірі қауіпсіздікте болады. Пантера тырнақтарымен қабырғаны тырналауын доғарды. Бірақ уақыт өткен сайын қыңсылап, ырылдауын қоймады.