Сабақтастығы Әдістемелік құрал
жүктеу/скачать 0,52 Mb. Pdf көрінісі
|
15
2 Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру-дағы сыныптар мен білім беру деңгейлері арасында оқу пәндері мазмұнының сабақтастығы Қазіргі тез құбылмалы әлемде функционалдық сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсенді қатысуына, сондай-ақ өмір бойы білім алуына ықпал ететін базалық факторлардың біріне айналуда. Функционалдық сауаттылықтар жүйесін құрастыру білім алуға апаратын білім беру деңгейлерінің әрбір пәндегі біліктер мен құзыреттіліктерді іріктеп, олардың өзара сабақтастық байланысын айқындаудан басталады. Ал функционалдық сауаттылықты құрайтын нысаналар, ұғымдар, ұстанымдар, ережелер, заңдылықтар, біліктер, құзыреттіліктер т.б. бірінен-бірі туындайтын немесе үндесетін жүйе ретінде қарастырылып, әр оқу жылында және білім беру деңгейлерінде олар толыға, тереңдей түседі және оларды білім берудің нәтижесі ретінде нақты, өлшемді, қолжетімді, шынайы түрде білім беру деңгейлері бойынша анықтап алу қажет. Бастауыш білім беру деңгейі баланың жеке тұлға ретінде адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға, оның жеке қабілеттерін, оқу ісіндегі оң ынтасы мен іскерлігін: негізгі мектептің білім мазмұнын меңгеру үшін оқудың, жазудың, есептеудің, тілдік қатынастың, шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетудің, мінез-құлық мәдениетінің берік дағдыларын дамытуға бағытталып, таным әрекетіндегі жеке қабілеттері мен шеберліктерінің дамуын, функционалдық сауаттылығының қалыптасуын қамтамасыз етеді. Негізгі орта білім беру деңгейі оқушылардың ғылым жүйесінің базалық негіздерін меңгеруге, олардың бойында тұлғааралық және этносаралық қатынастың жоғары мәдениетін қалыптастыруға, жеке тұлға ретінде өзін-өзі билеуіне және кәсіптік бағдарлануына бағытталып, жоғары рухани- адамгершілік қасиеті мен функционалдық сауаттылығының қалыптасуын, бейіналды дайындықтың іске асырылуын қамтамасыз етеді. Жалпы орта білім беру деңгейі жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттар бойынша бейіндік оқытуға, саралау, кіріктіру және білім беру мазмұнын кәсіптік бағдарлауға бағытталып, оқушылардың табиғат, қоғам және адам туралы біртұтас, аяқталған білім жүйесін меңгеруін, функционалдық сауаттылығының дамуын, тұлғаның интеллектуалдық, рухани-адамгершілік және физикалық дамуын қамтамасыз етеді.
Оқушылардың функционалдық сауаттылығы орта мектеп оқушысының белгілі бір деңгейдегі білімінің жиынтығымен, соның негізгі құзыреттіліктерін білуімен, соны тиімді қолдана білетіндігімен қалыптасады. Осыған орай, біз 12 жылдық мектептегі оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру нәтижесін және оқушылардың дайындық деңгейін анықтайтын негізгі құзыреттіліктердің білім беру деңгейлері мазмұнында сабақтастықпен жүзеге асырылуын тұжырымдадық [10, 11, 15, 16, 17] (1-кесте). 16
1 кесте – 12 жылдық мектептегі оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру нәтижесін анықтайтын негізгі құзыреттіліктердің білім беру деңгейлеріндегі сабақтастығы № Негізгі құзыреттіліктер Білім беру деңгейлерінде негізгі құзыреттіліктердің үздіксіз қалыптасу нәтижелері Бастауыш білім беру Негізгі орта білім беру Жалпы орта білім беру 1 2 3 4 5 1.
Тұлғалық құзыреттіліктер (өзіндік іске
асыру, өзін-өзі жетілдіру, өмірлік және кәсіби өзін- өзі анықтау, төзімді болу
қабілеті) −
қоршаған әлемді көре білу және түсіне білу, оған бейімделу қабілеттілігі; −
өзінің іс-әрекеттерінің мақсаттары мен
міндеттерін, олардың нәтижелерін жорамалдай білуі; −
қоршаған әлемде пайда болған міндеттерді шешу тәсілін
қабылдай, ұсына, таба білуі; −
өзінің іс-әрекеттері мен оның нәтижелерін бағалай білуі; −
ықылас көрсетуі; −
адамның оң
және теріс
қасиеттерін ажырата білуі; −
өзінің тұлғалық оң қасиеттерін дамытуға ұмтылуы; −
көрсете білуі; −
әлеуметтік ортада эмоционалды −
логикалық ойлауды меңгеруі; −
жас шамасына сәйкес әртүрлі әлеуметтік рөлдерді орындауға қабілеттілігі, қоғамның мүшесі ретінде өзін елестетуі; −
қалыптасқан құндылықтар тұрғысынан жағдайды әділ бағалау қабілеттілігі; −
жеке дамуы траекториясын құрастыру және оны жүзеге асыру бойынша
өз іс-әрекеттерін жоспарлай білуі; −
пайда болған
мәселелерді шешудің қолайлы жолын таба білуі және оны маңындағы адмдармен талқылай білуі; −
нәтижелерін әділ бағалай білу қабілеттілігі, өзін-өзі жетілдіруге ұмтылуы; −
адамның мінез-құлқын бағалауда жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды ескере білуі; −
өзінің тұлғалық оң қасиеттерін, лидерлік қабілеттерін дамытуға ұмтылуы; −
өзінің қадір-қасиетін сезінуін, өз елінің
азаматтық борышын
көрсетуі; −
этикалық өзін-өзі ұстаумен әлеуметтік ортада эмоционалды оң микроклимат жасай білуі; −
өзінің әрекеттері мен істері үшін мақсатты және мағыналы бекітімдерді таңдай білуі; −
өзін-өзі тануға, қазіргі заманғы адамға қажетті тұлғалық сапаларды дамытуға қабілеттілігі; −
психологиялық сауаттылығы; −
ойлау мәдениетін меңгеруі; −
қоғамдағы өзінің рөлі мен орнын түсіне білу қабілеттілігі; −
пайда болған жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай білу қабілеттілігі; −
салауатты өмір салтын жүргізуі және үгіттеуі; −
өзінің қауіпсіздігін сақтай білу ережелерін білуі; −
өзінің жеке құндылық сезімін және өз елінің азаматының құндылық сезімін көрсете білуі; −
өздігінен білім алу, өзін-өзі іске асыру, жасампаз еңбектену қабілетінің болуы; −
физикалық, рухани және
интеллектуалды өзін-өзі дамыту қабілетінің болуы; −
эмоционалды өзін-өзі басқару және өзін-өзі қолдау қабілеттілігі;
1- кестенің жалғасы
1
3 4 5
− өзінің қауіпсіздігін сақтай білу ережелерін меңгеруі; −
салауатты өмір салтын түсінуі; −
шығармашылық жұмыс
түрлеріне ұмтылуы; −
адамның физикалық дамуына белсенді қатысуы; −
объектіні зерттеуге ықылас танытуы. −
іс-әрекеттері мен қылықтарының логикалық негізділігін көрсету; −
жас шамасына сәйкес әртүрлі әлеуметтік рөлдерді саналы
орындау; −
өзінің қауіпсіздігін сақтау ережелерін сақтай білуі; −
салауатты өмір салтын жүргізе және насихаттай білуі; −
ғылым негіздерін танып білу мен қосымша дамыту үдерісіндегі жобалау-зерттеу әрекетіне қатысуы; −
адамның физикалық дамуына белсенді қатысуы; −
салаларына ықылыс танытуы. –
2.
Әлеуметтік құзыреттіліктер (әлеуметтік өзара іс-қимыл жасауға қабілеті) −
еңбектену өміріне
белсене араласуы; −
қатынастардың үйреншікті жағдайларында шешім қабылдай білу қабілеттілігі; −
қоғамдағы жалпыадамдық және ұлттық
мәдениеттің, этномәдениеттік құбылыстар мен салттардың негіздерін, жеке, отбасылық және әлеуметтік өмірдегі мәдениеттілік негіздерін білуі;
−
қоғамдық қызметтер, әлеуметтік- еңбектену саласы, отбасылық қатынастар мен
міндеттер аймақтарындағы экономика мен құқық білімдерін меңгеруі; −
бейіналды даярлық облысында тереңдетілген және кеңейтілген білімдер мен
практикалық дағдыларды меңгеруі; – қоғамдық қатынастар саласындағы үйреншікті мәселелерді шешу кезінде
әлеуметтік білімдерді қолдана білуі;
–
қоғамдық қызметтер, әлеуметтік- еңбектену саласы,
отбасылық қатынастарда, экономика және құқық мәселелері мен өзін-өзі анықтауда білім мен тәжірибені меңгеруі; –
мәселелерді шешу
барысында әлеуметтік білімді қолдана білу қабілеттілігі; –
жалпыадамдық мәдени жетістіктері, ұлттық ерекшеліктері, этномәдениеттік құбылыстар мен жеке, отбасылық және әлеуметтік өмір салттары негізінде танып білу мен іс-әрекет тәжірибесін иеленуі; 18
1- кестенің жалғасы
1
3 4 5
− қазақ
халқының және
Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауы; −
мемлекеттік тілге құрмет
таныту және күнделікті сөйлесу құралы ретінде оны меңгеруі; −
құралы ретінде және ағылшын тілін тұрақты сөйлесу формуласы деңгейінде меңгеруі; −
қоршаған ортаны,
туған өлкесінің, өзінің елінің табиғатын қорғауда белсенділік көрсетуі; −
айналадағы адамдармен қарым- қатынас
жасауда этикалық нормаларды сақтауы; −
отбасы мүшелеріне және айналадағы адамдарға мейрімділік, кішіпейілдік танытуы; отбасылық дәстүрлерді құрметтеуі, отбасында өз міндеттерін атқаруы. −
қоғамдағы жалпыадамдық мәдениеттің жетістіктері және ұлттық мәдениеттің, этномәдениеттік құбылыстар мен салттардың ерекшеліктері, отбасылық және әлеуметтік өмірдегі мәдениеттілік негіздері туралы білімдерді меңгеруі; −
халқының және
Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауы; −
мемлекеттік тілді меңгеруі және мемлекеттік тілді Қазақстанда сөйлесу құралы
ретінде пайдалануға саналы оң
көзқарасының болуы; −
танып білу, өзін-өзі дамыту, мәдени
алмасу, ғылыми-
техникалық прогресстің жетістік- тері туралы ақпараттарды алу құралы ретінде орыс тілін және басқа елдермен мәдениаралық байланыс орнату, ақпараттар алу құралы ретінде ағылшын және басқа да шетел тілдерін меңгеруі; −
қоршаған ортаны,
туған өлкесінің, өзінің елінің табиғатын қорғау және байыту тұрғысында белсенділік көрсетуі; –
дағы ұлыстардың тарихына, мәдени- етіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауы; –
мемлекеттік тілді сөйлесу құралы ретінде пайдалануға оң көзқарастың болуы, оны танып білу, мәдени және әлеуметтік әрекеттесуде пайдалана білуі; –
танып білу, өзін-өзі дамыту, мәдени алмасу, ғылыми-техникалық прогрес- стің жетістіктері туралы ақпараттар- ды алу құралы ретінде орыс, ағылшын және басқадай шетел тілдерін меңгеруі; –
Отанын қорғауда белсенділік көрсетуі; –
мәдениеттілікті, этикалық нормалар- ды сақтауды көрсете білуі; –
білуі, өзінен жасы үлкен адамдарды сыйлауы және кішілерге қамқорлық, отбасы мүшелері мен қоршаған адам- дарға жақсылық пен қайырымдылық көрсетуі; –
әлеуметтік ортаны дұрыс бағалауы, қоғамға жат құбылыстарға, идеоло- гиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуі. 19
1- кестенің жалғасы
1
3 4 5
−
адамдармен сөйлесуде жоғары мәдениеттілікті, этикалық норма- ларды сақтауды көрсете білуі; −
білуі, өзінен
жасы үлкен
адамдарды сыйлауы және өзінен кішілерге қамқорлық көрсетуі, отбасы мүшелеріне және қоршаған адамдарға жақсылық пен
қайырымдылық көрсетуі; −
қоғамға жат қылықтарға қарсы тұрып,
әлеуметтік ортаның
ерекшеліктерін дәл бағалай білуі; идеологиялық, заңға қайшы және діни сипаттағы іріткі жасаушылыққа төзімсіздік танытуы.
3.
Азаматтық құзыреттіліктер (қазақстандық сана-сезім мен
мәдени ұқсастық негізінде өзінің отаны
үшін жауапкершілікті сезіну қабілеті) −
өз елінің азаматы ретінде Отаны үшін мақтаныш сезімін танытуы; −
елінің орналасқан орнын білуі; −
ұлттық батырларды және негізгі тарихи оқиғаларды білуі; −
таныту; −
өз елінің әнұранын білуі, мемлекеттік рәміздерді сипаттай білуі, ҚР Конституциясына құрмет көрсетуі, күнделікті қарым-
қатынас деңгейінде мемлекеттік тілді меңгеруі;
−
елде болып жатқан оқиғаларды дәл қабылдау, жоғары этикалық құндылықтар, азаматтық және патриоттық негізінде ұжымдағы өз рөлін ұғыну қабілеттілігі; −
азаматтық-қоғамдық іс-
әрекеттер аймағындағы білімдерді меңгеруі; −
үшін әлеуметтік-мағыналы бекітімдерді таңдай білуі; −
ҚР Конституциясын, заңдары мен құқықтық тәртіпті білуі және сақтауы;
– қоршаған әлемді дұрыс қабылдауы, жоғары этикалық құндылықтар, азаматтық және патриоттық негізінде қоғамның саналы өмірінде өз орнын таба білуі; –
аймағында білім мен тәжірибелерді меңгеруі; –
өзінің әрекеттері мен істері үшін мақсатты және мағыналы бекітімдерді таңдай білуі; –
ҚР Конституциясына, мемлекеттік рәміздерге, мемлекеттік тілге құрмет көрсетуі, заңдарды және құқықтық тәртіптерді сақтауы; 20
1- кестенің жалғасы
1
3 4 5
− өз Отанына қызмет етуге және оның мүдделерін қорғауға дайын екенін, патриоттық сезімін көрсете білуі; болып
жатқан әлеуметтік оқиғаларға ықылас танытуы. −
мемлекеттік рәміздер мен мемлекеттік тілді білуі; −
белсенді азаматтық бағытты, жоғары патриоттық сезімді, өз Отанына қызмет етуге және өзінің жас шамасы мүмкіндігі мен әлеуметтік қатынастар аралығында оның мүддесін қорғауға дайындығын көрсете білуі;
−
болып жатқан әлеуметтік оқиғаларды дәл қабылдай білуі, қоғамның мүдделерін қорғау тұрғысында әртүрлі
өмірлік жағдайларға қырағылық танытуы; саяси жүйеге ықлыс танытуы.
– белсенді азаматтық бағытты, жоғары патриоттық сезімді, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайындығын көрсете білуі; –
жатқан әлеуметтік оқиғаларға баға
бере білуі,
мемлекеттің мүддесін қорғау тұрғысында әртүрлі өмірлік
жағдайларда шешім қабылдай білуі; –
саяси жүйені түсіне білуі және бағалай білуі. 4.
Ақпараттық құзыреттіліктер (өзіндік танымдық қызметке қабілеті немесе өмір бойы білім ала білуі) −
жеке компьютермен жұмыс істеудің (компьютердің негізгі құрлғыларын) бастапқы дағдаларын меңгеруі; −
қоғам өміріндегі ақпараттың рөлін түсінуі; −
ақпараттық үдерістер ағымының заңдылықтарын ескере білуі;
− ақпараттарды талдау және бағалау дағдыларын меңгеруі. −
сыртқы
құралдармен және
аспаптармен (наушниктер, колонкалар, принтер, сканер, сандық
фотоаппарат, мультимедиялық проектор) жұмыс
істеудің техникалық дағдыларын меңгеруі; −
ақпараттың әртүрлі құралдарымен ( ЭОҚ,
ЭОБ, мультимедиялы энциклопедиялар мен анықтамалықтар, Интер- ресурстар) жұмыс істей білуі; −
ақпаратты өздігінен ала, талдай, өңдей, жинақтай, түрлендіре, пайдалана, сақтай және тарата білуі; –
қазіргі заманғы
ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың көмегімен ақпараттарды табу, талдай және іріктей білуі; –
жүйелей білуі; –
сыни байыпты ақпарат негізінде саналы шешім қабылдауға даяр болуы; –
ғылымдар негізі және ғылыми жетістіктердің қолданылу аймақтары бойынша білім жүйесін меңгеруі; –
ақпаратты өздігінен талдау, өңдеу, іріктеу, жүйелеу, түрлендіру, сақтау, тасымалдау және оқу қызметінде пайдалану әрекеттерін білуі; 21
1- кестенің жалғасы
1
3 4 5
−
одан әрі өздігінен білім алу үшін ақпараттық технологиялар көмегімен алынған ақпараттың маңыздылығын арттыру тәсілдерін меңгеруі; −
әртүрлі пәндер бойынша есептерді шешу үшін ақпараттық және телекоммуникативтік техно- логияларды (online, қашықтықтан оқыту, e-learning) қолдана білуі;
танып білу, моделдеу және құрылымдау әдістерін меңгеруі. –
танып білу, модельдеу, құрастыру әдістерін меңгеруі; –
ақпаратты қолдана білуі; оқу
қызметінің алға
қойған мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес таңдап алынған материалдарды топтастыра білуі. 5.
Басқарушылық құзыреттіліктері (проблеманы шешу қабілеті) −
шамасы мүмкіндігі аралығында ұжымдағы және отбасындағы оқу, қоғамдық және еңбек қызметін жоспарлай білуі; −
ұжымда ұйымдастырушылық біліктігін көрсете білуі; −
алдағы іс-әрекеттерді және олардың нәтижелерін көре білуі; −
іс-әрекетті жүзеге асырудың басқа әдістері мен тәсілдерін қолдана білуі; −
дұрыс шешім қабылдай білуі; −
қоршаған әлемдегі қатынастардың көптігін, өзара байланыстарды түсіне білуі; −
әрекеттерге ұмтылуы. −
және ұйымдастыра білуі; −
әртүрлі өмірлік жағдайларда дұрыс шешім қабылдай білуі және баламалы мүмкіндіктермен салыстырмалы түрде таңдап алған шешімді негіздей білуі; −
қатынастардың көптігін логикалық елестетуі, күрделі жағдайларды пайымдауы, білімді практикалық іс-әрекеттерде пайдалануы, алынған
ақпараттарды шығармашылықпен өңдей білуі; −
ойлауға, жобалау-зерттеу әрекетіне белсенді қатысу қабілетін көрсетуі; –
жоспарлаудың және іс-әрекеттерді ұйымдастырудың нақтылы
болашағымен өз мүмкіндіктерін ұштастыра білуі; –
шешім қабылдай білуі; –
баламалы мүмкіндіктермен салыстырмалы түрде таңдап алған шешімді негіздей білуі; –
–
базалық өзара байланыстарды, қатынастардың көптігін көруде тұжырымдамалық ойлауды иеленуі, күрделі жағдайларды пайымдауы, білімді практикалық іс-әрекеттерде пайдалануы, алынған ақпараттарды шығармашылықпен өңдей білуі; –
және жаңашыл
ойлауға ие
болуы, жаңашыл
қызметке ұмтылуы; 22
1- кестенің жалғасы
1
3 4 5
−
алға қойылған мақсатқа жету үшін, іс-әрекеттің мақсатын (күтілетін нәтижені) анықтап және тактикалық әрекеттер таңдай білуі;
шығармашылық көзқарастарды жасай және енгізе білуі. –
әрекеттердің стратегиясын анықтай білуі және нәтижелерді болжай білуі; шығармашылық көзқарастарды жасай және енгізе білуі, оларды басқаларға оқыта білуі. 6.
Коммуникативтік құзыреттіліктер (қазақ, орыс және ағылшын
(шет) тілдерінде ауызша, жазбаша және
нәтижелі қарым-қатынас жасауға қабілеті) −
күнделікті қарым-қатынас аясында қазақ және орыс тілдерін пайдалана білуі; −
қатынас жағдайында ағылшын тілінде қарапайым қатынас жасай білуі. −
тұрмыстық және оқу саласы қатынасында қазақ және орыс тілдерін пайдалана білуі; −
қарым-қатынас аясында ағылшын тілін пайдалана білуі.
оқу және өмірлік міндеттерді шешу үшін ауызша
және жазбаша
қатысымдардың әртүрлі
тіл құралдарын пайдалана білуі; –
міндеттерді дұрыс шешуге әртүрлі стилдер мен жанырларды таңдай білуі; –
оқу және әлеуметтік мәдени қарым- қатынас
жағдайларында өнімді
әрекеттесуді жүзеге асыра білуі; –
қатысымдық іс-әрекеттерде өзінің қатысуын бағалай білуі және осының негізінде өзіндік түзетулер жасай білуі;
–
тұрмыстық, оқу, мәдениет және бейіндік бағыттағы салалар іс- әрекеттерінде қазақ, орыс тілдерін пайдалана білуі; –
күнделікті қарым-қатынас және бейіндік оқыту аясында ағылшын тілін пайдалана білуі. 23
1- кестенің жалғасы
1
3 4 5 7.
Технологиялық құзыреттіліктер (тиімді пайдалану деңгейінде технологияларды, оның
ішінде ғылыми, сандық технологияларды пайдалану қабілеті) −
адамның еңбек іс-әрекеттін механикаландыру және атоматтандырудың бастамасы ретінде еңбектің қол құралдарын пайдалану мен
қол еңбек
технологияларын (құрал-
саймандарды) меңгере білуі; −
объектілерді моделдеу, тұлға жасамдау және
құрылымдау (бүтінді бөліктерге бөлу,
элементтерді бүтінге
қосу, бөліктердің өзара орындарын құрамдастыру, жаңа элементтер жасау және т.б.) тәсілдерін меңгеруі; −
ақпаратты графиктік тәсілмен визуалдау және бейнелеп көрсетуді және проекциялық әрекет элементтерін меңгеруі. −
автоматтандыру негіздерін меңгеруі; −
негізгі
ақпараттық- коммуникациялық технологияларды меңгеруі және оларды танып білу әрекеттерінде қолдана білуі; −
ақпаратты графиктік құралдармен бейнелеп көрсетуді және
проекциялық әрекеттің негіздерін меңгеруі, оларды зерттеу іс-әрекетінде пайдалана білуі; −
күнделікті өмірге өнім әкелетін ең жаңа технологиялар туралы шоғырланған жаратылыстану ғылымы білімдерін меңгеруі. –
(жалпы орта білім беру деңгейінде) аясындағы өндірістік қызметінде пайдаланылатын негізгі технология- лардың жалпы сипаттамаларын білуі; –
қызметінің аясындағы зерттеуді құрастыру мен жобалауда қазіргі
заманғы ақпараттық- коммуникациялық технологияларды пайдалануы; жобалық іс-әрекеттер негіздері мен ақпараттарды берудің графикалық құралдарын меңгеруі және оларды зерттеу қызметтерінде пайдалануы.
Кестеде көрсетілген негізгі құзыреттіліктер мен олардың қалыптасу нәтижелері, яғни оқушылардың білім беру деңгейлеріндегі меңгеретін біліктерінің сабақтастығы олардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру үдерісінде маңызды болып табылады. Сонымен қатар, функционалдық сауаттылықты қалыптастыру оқу пәндерінің мазмұндары арқылы және сабақтарда оқушылардың өмірлік дағдыларын дамытудың басты шарты болуы тиіс. Пәндік білімдеріне, ептіліктеріне және дағдыларына (БЕД) сүйене отырып, оқу пәндерінің мазмұны арқылы функционалдық сауаттылықты дамыту үдерісі ойлау дағдыларын қалыптастыру негізінде жүзеге асады. Ойлау дағдыларын қалыптастыру және дамыту құралдарына тапсырма түрінде берілген пәндік БЕД жатады, ал ұйымдастыру формасына – проблемалық жағдайлар жатады. Осыған байланысты, ойлау дағдыларының өзі БЕД-тердің құзыреттілікке көшуінің құралы ретінде қызмет атқарады, яғни функционалдық сауаттылығы.
1- сурет – Функционалдық сауаттылықтың мазмұны
Осы тұрғыда әлемдегі мектептік білім берудің тиімділігін салыстырмалы бағалау жүргізетін РІSА зерттеулері де негізгі құзыреттіліктерді үш бағыт бойынша анықтайды, яғни тестілеу барысында функционалдық сауаттылықтың үш саласы бағаланады: оқудағы сауаттылық, математикалық және жаратылыстану-ғылыми сауаттылық [18]. Оқудағы сауаттылық – оқушылардың тілдің әртүрлі бірліктерімен (дыбыс, сөз, сөйлем) жұмыс жасау, оларға сипаттама беру, тіл көмегімен әртүрлі мәтіндерді құрастыру және олармен жұмыс істеу, жазбаша мәтіндерді түсіну және олардың мазмұнын өзінің білімі мен мүмкіндіктерін дамытуға пайдалану қабілеті. Жаратылыстану-ғылыми сауаттылық – ғылыми білім негізінде қоршаған әлемді танып білу және оларды жаратылыстану-ғылыми құбылыстарды түсіндіруде, бақылау мен тәжірибелерге негізделген қорытындылар алуда білімді қолдана білу қабілеті. Математикалық сауаттылық – күнделікті өмірдегі математиканың рөлін анықтау және түсіну; сандық ақпараттарды оқу, түсіндіріп беру және талдай білу, негізделген математикалық пайымдаулар айту және математиканы практикалық және танымдық проблемаларды шешуде пайдалану қабілеті. Математикалық сауаттылықты қалыптастыру нәтижесі болатын құзыреттілікті деңгейлерге бөлуге болады: 1)
Бірінші деңгей (еске түсіру деңгейі) – таныс жағдайда белгілі фактілерді, үйреншікті тәсілдерді қолдану, математикалық объектілер мен қасиеттерді танып білу, үйреншікті рәсімдерді орындау, белгілі алгоритмдер мен техникалық дағдыларды қолдану, үйреншікті, таныс өрнектер және формулалармен жұмыс істеу, есептеулерді тікелей орындау; 2)
Екінші деңгей (байланыстарды орнату деңгейі) әдеттегідей болмаса да, бірақ оқушыларға таныс немесе ең аз дәрежеде ғана белгілінің шегінен тыс, есепті шешу бойынша репродукциялық әрекеттерден құрылады. Математиканың қай бөлімінің материалын және қандай таныс әдістерді қолдану керек екенін есептің мазмұны еске түсіреді. Әдетте бұл есептерде, есепте суреттелген жағдайды әр түрлі түсінулер арасында байланыстар орнатуды немесе есептің шартындағы берілгендер арасында байланыс орнатуды ұсынатын, есептің шешуін түсіндіруге талаптар көп. 3)
құрылады. Бұл деңгейдің есептерін шешу үшін, математикалық құралдарды таңдауда белгілі интуиция, пайымдау және шығармашылық, математика курсының әр түрлі бөлімдерінен білімдерді интегралдау, іс-әрекет алгоритмін өз бетінше жасау талап етіледі. Тапсырмалар әдеттегідей берілгенді көп қамтиды, көбіне оқушылардан шыққан нәтижені талдап қорыту, түсіндіру немесе негіздеу заңдылықтарын талап етеді. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын табысты ету үшін, тиімді жұмыс жүйесін құру қажет: 1 ) әртүрлі оқу пәндерінің тақырыптық материалдарынан тапсырма даярлау керек, оның дұрыс орындалуы білім мазмұнының кіріктірілуін талап етеді;
2) әртүрлі ақпарат дайындау (мәтін, кесте, графиктер) қажет; 3 ) шығармашылық тапсырмаларды сабақта және сабақтан тыс іс- шараларда қолдануды арттыру керек. 26
Сонымен оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру бойынша сыныптар мен білім беру деңгейлері арасында оқу пәндері мазмұнының сабақтастығын жүзеге асырудың жолдарын тұжырымдаймыз: −
оқушылардың бастауыш сыныпта қалыптасқан функционалдық сауаттылықтар жүйесі келесі сыныптарда да қолданылатынын ескеріп, олардың өзара сабақтастығының сақталуын мұқият қадағалау қажет; −
функционалдық сауаттылықтың маңызын түсінген оқушы әрбір пәндегі берілген білімге қол жеткізудің бірден бір тиімді құралы ретінде қабылдауы тиіс; −
оқу үдерісін ұйымдастыру, өздік жұмыстар мен іс-әрекеттік, практикалық жұмыстар орындату мұғалімдердің негізгі міндетіне айналуы тиіс; −
қазіргі 11 жылдық мектептің мұғалімдері өз пәндерінің көмегімен функционалдық сауаттылықтарды біліктілікпен байланыстырып жалпылауға жауапты болуы тиіс; −
пән мұғалімі жаңадан қосылған функционалдық сауаттылықтардың бұрынғылармен арасындағы байланысын оқу үдерісі кезінде ескертіп отыруы тиіс; −
сыныптан сыныпқа көшкен сайын жаңа пәндердегі молая әрі күрделене түсетін функционалдық сауаттылықтар жүйесін меңгеру және оларды тиімді қолдана білу оқушының мектептегі ең басты жетістігі ретінде қабылдануы заңды құбылысқа айналуы тиіс; −
оқушылардың жүйелі түрде жадында ұстауын қадағалап, ұмытылғандарды қайта есіне салып, осыған орай тапсырмаларды орындату ұстаздардың басты міндетіне айналуы тиіс.
27 |