Сабақтың жоспары: Психологияға ғылым ретінде анықтама. Ғылыми және тұрмыстық психологияның айырмашылығы

1. Қабілет туралы түсінік және оның адам өміріндегі рөлі.

2. Қабілеттің табиғаты туралы түсінік және оның даму тарихы.

3. Қабілет, білім, іскерлік, дағдылардың өзарақатынасы.

4. Қабілеттің табиғатындағы биологиялық пен әлеуметтіктің өзарақатынасы. Нышан туралы түсінік.

5. Қабілеттің құрылымы.

6. Жалпы және арнайы қабілет.

7. Қабілеттердің іс-әрекетте қалыптасуы мен дамуы.

8. Қабілеттің адамның жеке-типологиялық ерекшеліктерімен байланысы.

9. Дарындылық, талант, данышпандық туралы түсінік.

10. Дарынды бала тұлғасының дамуының психологиялық ерекшеліктері.

11. Қабілетті бағалау мәселесі.

Қабілет туралы жалпы түсінік

Мұғалім өз шәкірттерiн бақылай отырып, мінездеме бергенде бiреулерi оқуға ерекше қабілетті, кейбipеулерiнің қабiлеттiлiктерi нашар екеңдiгiн негiзсiз айтып отырған жоқ. Шәкірттердің мектепте оқылатын жекелеген пәндерге қабілеттілiктерi әртүрлі келедi. Бiрi - математикаға қабілеттілiк аңғартса, бipақ ауызша және жазбаша сөйлеуде өз ойын толықтай жеткiзе алмайды. Екiншiсi - әдебиет пен тiлге, жалпы гуманитарлық ғылымдарға бейiм келедi, бiрақ математика, физика, химия сияқты ғылымдарды меңгеруде қиындықты кездестiредi.

Қабiлет тек қана iс-әрекетте аңғарылады. Адамды ic-әрекетте байқап қарамай, оның қабілетті немесе қабілетсiз екендiгi туралы айтудың өзi дұрыс болмас едi. Егер бала музыкалық ic-әрекеттің қарапайым түрлерімен айналыспаған болса, егер оны әлi де музыкаға оқытпаған болса, музыкаға қабілеттілiгiн айтуға болмайды. Тек музыкалық бiлiм беруге оқыту үрдісiнде оның қабілеттілiгi қандай болады, ырғақты сезiну, есту қабiлетi, музыкалық eсi тез және жеңiл немесе жай және қиын қалыптасатындығы анықталады.

Белгiлi iс-әрекетте қабілеттілiктер тек байқалып қоймайды, сонымен қатар дамиды. Адам белгiлi iс-әрекетке қабілетті болып тумайды, оның қабілеттілiктерi қалыптасады, дұрыс ұйымдасқан iс-әрекетте дамиды. Арнайы ic-әрекеттен тыс қабілеттілiктердің дамуы мүмкін емес.

Шәкірттердің қабілеттілiктерiн анықтауда мектеп ұстаздары кейде ешқандай тексерусiз, ic-әрекетте байқап көрмей, негiзсiз "бұл оқушының ешқандай қабiлетiлiгi жоқ" - деп, асығыс қорытынды жасайды. Себебi - оқушы әлi де икемдiлiктің, дағдының, берiк бiлiмнің және қалыптасқан жұмыс тәсiлiнің қажетті жүйесiн қалыптастырмауының салдары.

Мәселен, жас кезiнде ешқандай қабілеттілiк аңғартпаған, бiрақ кейiннен дами келе аты әлемге белгiлi болған А.Эйнштейн мектепте нашар оқитын шәкiрттердің қатарында болады.

Бiр немесе бiрнеше ic-әрекеттiң түрін ойдағыдай орындаудың шарты болып табылатын жеке тұлғаның дара психологиялық қасиетiн қабілет деп атаймыз.

Қабілет әр уақытта да белгiлi бiр ic-әрекетті орындау тұрғысынан қарастырылады. Кез-келген қабілеттілiк белгiлi бiр icтi орыңдауға бағытталады: оқу пәндерiне, еңбектің түрлеріне қабілеттілiк аңғартады. Мысалы, музыканттың қабілеттілiгi тек жақсы музыкалық есту қабiлетiмен шектелiп қоймайды. Бiр ғана құрастырушылық қиялдың болуы қабілетті инженер-конструктор болу мүмкіншiлiгiн қамтамасыз ете алмайды. Кез-келген ic-ерекетті ойдағыдай орындау қабілеттіктердің қиысып келуiне байланысты. Мұғалімге оқу материалын қызықты түсіндiру үшін ұйымдастырушылық қабілеттілiк, педагогикалық тәлiм және көптеген басқа да қабілеттілiктер қажет.