Қауіпсіздік сабағы № 5 САБАҚ. «ӨЗІҢІЗ ТУРАЛЫ ЖЕКЕ АҚПАРАТТЫ ТАРАТУДЫҢҚАУПІ»
Сабақтың барысы 1. Кіріспе (2 минутқа дейін) - Жеке ақпараттың не екенін талқылау (аты-жөні, мекенжайы, телефон нөмірі, әлеуметтік желілердегі аккаунттардан, ата-аналардың және олардың банктік карталарынан және т.б.). 2. Негізгі бөлім (6 минутқа дейін) - Жеке ақпаратты беруге байланысты тәуекелдерді қарау (кибербуллинг, алаяқтық және т.б.). 1-мысал: Қайырлы күн! Менің атым Айдана, мен 14 жастамын. Жақында біреу менің «В Контакте» аккаунтымды бұзып, менің атымнан әдепсіз суреттерді жариялай бастады. Мен өз парақшама кіруді қалпына келтіріп, құпия сөзді өзгерттім, бірақ кеш болды. Айтыңызшы, мен қалай әрекет етемін? Достарымның сенімін қалай қайтаруға болады? 1-мысалға жауап: Бұл жағдайда біз оның беделіне нұқсан келтірмеу үшін оқушының аккаунтын бұзамыз. Бұл жағдайда келесі әрекеттерді ұсынуға болады: - Басқа онлайн ресурстардағы тіркелгі құпия сөзді өзгерту. - Барлық жағымсыз хабарламаларды өз парақшаңыздан жойыңыз. - Пост жазу арқылы оқырмандардан кешірім сұраңыз. - Жақын достарыңызбен жеке сөйлесуге тырысыңыз және оларға жағдайды түсіндіріңіз. Мұндай проблеманы болдырмау үшін келесі қадамдарды орындау керек:
➢ Күрделі құпия сөздерді және екі сатылы жүйені қолданыңыз.
➢ Аутентификация.
➢ Интернетке кіру жүзеге асырылатын барлық құрылғыларға антивирустық бағдарламаларды орнату.
➢ Басқа біреудің компьютерінен тіркелгіге кіру кезінде сақтық ережелерін сақтау туралы ереже.
➢ Жалған беттерге тап болған кезде мінез-құлық ережелерін сақтау.
2-мысал: Сәлеметсіз бе! Менің атым Анар, мен 15 жастамын. Жақында мен бір жігітпен әлеуметтік желіде таныстым. Ол менің досымның танысы және маған қызықты болып көрінді. Біз сөйлесе бастадық, бізде көптеген ұқсастықтар бар екен. Біз бір-бірімізге өзіміз туралы, қайда оқитынымыз, саяхаттайтынымыз туралы айттық. Бірде ол кездесуді ұсынды. Мен аздап қорқып, одан бас тарттым. Ол менің қайда оқитынымды және қайда тұратынымды білетінін айтты, мектептен үйге барар жолда күтемін деп уәде берді. Мен мұның рас екенін білмеймін немесе ол мені қорқытты. Мен шынымен қорқамын. Енді жалғыз, досымсыз, мен мектепке бармаймын. Айтыңызшы, мен не істесем екен?
2-мысалға жауап: Бұл жағдайда келесі әрекеттерді ұсынуға болады: ➢ Жазбалар тарихын мұқият оқып шығыңыз және бопсалаушыға қандай жеке ақпарат түсуі мүмкін екенін түсініңіз. ➢ Жалпы байланыстарды мұқият зерттеп, бопсалаушы туралы қандай ақпаратты білуі мүмкін екенін түсіну. ➢ Ересектерге (ата-аналарға, педагогтерге) хат алмасу тарихын айту немесе көрсету, олар мектеп оқушысын қорғау үшін, құқық қорғау органдарына жүгінуге дейін әрекет ете алады. ➢ Егер бопсалаушы қайтадан байланысқа шықса, оған барлық әрекет туралы хабарлаңыз және оны «қара тізімге» жіберіңіз. Мұндай жағдаяттарды болдырмау үшін келесі қадамдарды орындау керек: Бейтаныс адамдарды достар санатына қосу және олармен достарыңның достары болса да, олармен хат алмасуда сақ болу. Бейтаныс адамдарға жеке ақпаратты бермеңіз. Ол зиянсыз болып көрінсе де, оны жәбірленушіге қарсы оңай қолдануға болады. 3-мысал: Қайырлы күн! Менің есімім Арман, 9-сыныпта оқимын. Бірде информатика сабағында мен әлеуметтік желідегі аккаунтыма кіріп, шығуды ұмытып кеттім. Бір аптадан кейін сыныптастарымның біріменің атымнан кіріп, ол менің достарымменжеке хат алмасқанымды скриншоттапжәне көпшілікке жариялап, жағымсыз пікірлер жазады. Ондай ештеңе жоқ, бірақ бәрібір жағымсыз. Барлығы маған күледі. Мен бұрын сыныпта бұлай «танымал» болған емеспін, енді бәріне күлкі болдым. Мен не істеуім керек? Мұны жоюға бола ма? Сыныптасты қалай жазалауға болады? 3-мысалға жауап: Бұл жағдайда біз электронды байланыс құралдары арқылы ұйымдастырылған кибербуллингімен айналысамыз. Бұл жағдайда оқушыға келесі әрекеттерді ұсынуға болады: Құпия сөзді есептік жазбадан өзгертіңіз және оны уақытша жабыңыз. Әлеуметтік желіні қолдау қызметіне көпшіліктің өзінен және жеке хат алмасудан скриншоттарды қоса отырып, оны жоюды сұрап хат жазыңыз, осылайша сыныптастың жеке деректерін теріс пайдаланғанын растаңыз. Егер жағдай қайталанса және жойылғаннан кейін жаңадан қайта құрылса, әлеуметтік желіні қолдау қызметіне ресурсты пайдалану ережелерін бұзған пайдаланушының есептік жазбасын жоюды сұрайтын хат жазыңыз. Ересектерге (ата-аналарға немесе педагогтерге) жағдай туралы айтып, олардан мектептегі жағдайға араласуды сұраңыз. Жеке деректерді қорғау бойынша кеңестер (жеке параметрлерді пайдалану, желіде мұқият сөйлесу).
3. Қорытынды - Сабақты қорытындылау. - Интернеттегі негізгі қауіпсіздік ережелерін қайталау
