Басы
|
Психологиялық ахуал қалыптастыру: 3 минут
Ұйымдастыру кезеңі
-Оқушылармен амандасамын. Оқушылардың зейінін шоғырландыру үшін шаттық шеңберін ұйымдастыру: «Көршіме бір тілек» әдісі бойынша әр оқушы көршілеріне бір сөзбен тілек айтып шығады.
-«Қиынды қағаз» әдісі арқылы топқа біріктіремін.
Үй тапсырмасы: «Миға шабуыл» әдісі бойынша сұрақтар қою
-
|
Оқушы өз жұбын табады
Әдіс арқылы қайталау
Сұрақ жауап орындайды
|
Қалыптастырушы бағалау
Кері байланыс
|
Ұялы телефон
Және интернет желілері
Кітап
|
Ортасы
|
тапсырма.Берілген мәтінді оқып, сұрақтарға жауап беріңіз.
Мемлекет территориясының морфологиялық ерекшеліктері.
Саяси географияда мемлекет территориясының ықшамдылығын сипаттау үшін және басқа морфологиялық ерекшеліктерін сипаттау үшін саяси географияда әртүрлі сандық өлшемдер қолданылады.
Ұсынылған индекстер мемлекет территориясын конфигурациясының ықшамдылығын сандық бағалауға мүмкіндік береді. Территорияның тым ауқымды болуы әдетте тиімсіз, яғни мемлекет шекарасының ұзын болуына, барлық коммуникацияның созылуына, жеке аймақтар арасындағы байланысудың қиындауына алып келеді.Сонымен бірге егер мемлекеттің астанасы орталықта емес, мемлекет перифериясында орналасса, бұл территорияны игеру және басқару үрдісін қиындатуы мүмкін.
Астананың орналасуы, халықтың қоныстану жүйесіндегі дәрежесі, саяси және экономикалық функциялары көп жағдайларда мемлекеттің барлық территориясындағы бақылау мен басқарудың тиімділігін анықтайды. Астананың дәрежесіне, функциясына және орналасуына морфологиялық талдау жасағанда, бұл сипаттамаларды мемлекеттің тарихи орталығына қарасты талдайды.
1)Мемлекет территориясының ықшамдылығын мемлекет шекара ұзындығы мен ауданың арақатынасын салыстыра отырып lk1 индексі арқылы анықтауға болады.(индекс 1)
S– мемлекеттіктерритория ауданы, L- мемлекеттік шекара ұзындығы.
Мемлекет территориясының ықшамдығын, мемлекет шекарасы ұзындығы индексін100км2 ауданға есептегендегі көрсеткішпен есептеуге болады. (индекс 2)
км2
Бірақ бұл көрсеткіштің кемшілігіне территорияның аумағына тәуелділігі болып табылады, сонымен бірге территориялары ирімділімделгентаулы мемлекеттердің ауданы жазықтықта орналасқан мемлекеттермен бірдей болса да, шекара ұзындығы созыңқы болуына байланысты таулы мемлекеттер индексінің мәні жоғары болады.
Мемлекет территориясының ықшамдығын дұрыс фигуралармен (шеңбер, шаршы) салыстыра отырып анықтауға болады ол үшінХаггет-Хартон индексі (l k3) қолданылады.(индекс 3)
S – мемлекеттік территория ауданы, , Lmax-территория орталығынан өтетін ең ұзын сызық (сырттай сызылған шеңбердің диаметрі).
Ықшамдылықты бағалауда территорияның созыңқылық индексі қолданады (lk4).(индекс 4)
Соныменқатар мемлекеттік территорияның тағы да ерекше сипаттамасына теңіздерден орташа арақашықтығы, жағалау сызығының ирімділігі, мұхитқа шығу мүмкіндігі және кемелерге арналған ыңғайлы бухтаның болуы. Осы көрсеткіштерді теңіздік жағалау индексімен (Km) бағалауға болады. (индекс 5)
Km = 3L/Ls
L- Жағалаулық сызықтың ұзындығы (км), Ls- құрылықтық шекара ұзындығы (км).
2) Астананың функционалды дәрежесін оның мемлекетте қала халқы қоныстануының жалпы жүйесіндегі орынымен анықтауға болады. Ел астанасының функционалды дәрежесін пропорциональділік индексімен (Df) анықтауға болады. Пропорциональділік индекс астана халқының мемлекеттегі ең ірі қаланың халқына қатынасымен анықталады.(индекс 6)
P1s– астанахалқының саны (астана мемлекеттегі ең ірі қала деп алынса), P2 –мемлекеттегі халық саны ең көп қала (астанадан кейін).Df1,5 – мемлекетте астананың функциональды дәрежесі айрықша емес (мемлекетте астана еңірі қала болып табылмайды),1,5Df 2,5–астанафункциональды дәрежесіпропорциональды болып табылады, Df2,5– елде басымдылыққа ие.
|
