Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| Кљрд проблемасы. Тљркияныѓ алдында тџрѕан шешiлмеген iшкi
саяси мiндеттердiѓ арасынан кљрд мќселесiн айрыћша б)лiп к)рсеткен Uзал Тџрѕыт (1927—1993) Малатья ћаласындаѕы ћызметшiнiѓ отбасында дљниеге келдi. Конья мен Кайсеридегi жоѕары мектептi, 1950 жылы Стамбџл техникалыћ университетiн бiтiрдi. Алѕан бiлiмi бойынша — инженер. 1950 жылдан 1952 жылѕа дейiн АЋШ-та жџмыс iстедi. Ќскерде ћызмет атћарѕаннан кейiн Таяу Шыѕыс техникалыћ универ- ситетiнде лекциялар оћыды. 1980 жылдан 1982 жылѕа дейiн премьер-министр Бюлент Улустыѓ экономика ж)нiндегi кеѓесшiсi болды. 1983 жылы «Отан» партиясыныѓ негiзiн ћалады. 1983 жылдан 1989 жылѕа дейiн Тљркия премьер-министрi ћызметiн атћарды. Т. ;зал 1989 жылдан ћайтыс болѕанѕа дейiн Тљркияныѓ президентi болды. 1991 жылы КСРО ыдыраѕаннан кейiн Орталыћ Азия елдерiмен жќне Ќзiрбайжанмен байланыстарды жолѕа ћоя бастады. Ол сыртћы саясат тџжырымдамасын џсынды, ол бойынша Тљркия аймаћтыћ к)шбасшыѕа айналуы тиiс болды. 230 ж)н. 1923 жылѕы Лозанн шартына сќйкес кљрдтер тџрѕан аумаћ Тљркия, Иран, Ирак жќне Сирия арасында б)лiсiлген едi. ХХI ѕасыр- дыѓ басына ћарай Тљркияда 6,5 млн кљрдтер тџрып жатты. Кљрдтердiѓ з мќдениетi, тiлi жќне саяси ћџћыћтары жнiндегi талаптарын тљрiк кiмет орындары елемедi, мџныѓ зi 60-жылдардыѓ соѓында кљрд џлттыћ ћозѕалысыныѓ тууына ќкелiп соћты. Кљрдiстан Жџмысшы Партиясы (КЖП) бџл ћозѕалыстыѓ басында болды. Ол 1979 жылы ћџрылѕан болатын. 1982 жылы ћабылданѕан тљрiк конституциясы кљрдтердiѓ џлттыћ ћџћыћтарын таѕы да мойындамады, мџныѓ )зi кљрд ћозѕалысын радикалдандыруѕа жќне оныѓ жiкшiлдiк позицияѕа к)шуiне ќкелiп соћтырды. 1984 жылы КЖП тќуелсiз кљрд мемлекетiн ћџру жолын- даѕы кљрес баѕдарламасын жариялады жќне тљрiк љкiметiне ћарсы соѕыс ашты. Тљркияныѓ оѓтљстiк-шыѕысында кљрдтер тыѕыз тџра- тын ауданда КЖП содырлары мен тљрiк армиясы арасында ћарулы ћаћтыѕыстар басталды, олар 90-жылдардыѓ соѓына дейiн созылды. 1999 жылы Тљркияныѓ арнаулы ћызметтерi КЖП жетекшiсi А.Оджаланды ћамауѕа алды. Сот Абдулла Оджаланды )лiм жазасына бџйырды, бiраћ )зiнiѓ жаћтастарын ћарулы ћарсылыћ к)рсетпеуге шаћырып с)з с)йлеуiне келiсiм бергенi љшiн оныѓ )мiрi саћтап ћалын- ды. А.Оджалан )зiнiѓ iзбасарларын џрыс ћимылдарын тоћтатып, кљрд мќселесiн бейбiт саяси ћџралдармен шешуге шаћырѕан едi. 2000 жы- лы КЖП съезi А.Оджаланныѓ џсынысын ћабыл алды. Бiраћ тљрiк )кiмет орындары кљрд жiкшiлдерiне ћарсы ћарулы кљрестi тоћтатудан бас тартты. КЖП уаћытша бiтiмдi )з тарапынан ѕана саћтады, дегенмен 2004 жылы ћарулы кљрестi ћайтадан бастады. 2006 жылѕы 30 ћыркљйекте КЖП таѕы да бiржаћты бiтiм жариялады. Оныѓ таратћан мќлiмдемесiнде 2006 жылѕы 1 ћазаннан бастап партияныѓ мљшелерi бџл шара кљрд мќселесiн реттеудiѓ демократиялыћ љдерiсiн бастап бередi деген љмiтпен ћарулы кљрестi тоћтатады делiнген. Бiраћ тљрiк )кiмет орындары КЖП-ныѓ џсынѕан бiтiмiн таѕы да ћабылдамай тастады. 2007 жылы кљрдтермен арадаѕы жанжал шиеленiсiп, љкiмет кљрд сепаратистерiнiѓ негiзгi б)лiгi шоѕырланѕан Солтљстiк Иракћа ќскер енгiзуге шешiм ћабылдады. 1984 жылдан бастап тљрiк )кiмет орындары мен кљрд жiкшiлдерi арасындаѕы жанжалда 30 мыѓнан астам адам )лiмi болды. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|