Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| Уго Рафаэль Чавес Фриас
1954 жылы Сабанета ћаласында, к)пбалалы мектеп мџѕалiмiнiѓ отбасында дљниеге келдi. 1975 жылы Венесуэланыѓ ќскери академиясын бiтiрдi. Каракастаѕы Симон Боливар атындаѕы университетте оћыды. Ќуе- десанттыћ б)лiмдерде ћызмет еттi. 1982 жылы Чавес )зiнiѓ ћызметтестерiмен бiрге COMACATE (орта жќне кiшi офицерлердiѓ ќскери атаћтарыныѓ алѕашћы ќрiптерiнiѓ испанша аббревиатурасы) астыртын џйымыныѓ негiзiн ћалады. COMACATE кейiннен Латын Америкасыныѓ тќуелсiздiгi љшiн соѕыстыѓ батыры Симон Боливардыѓ ћџрметiне Революциялыћ боливар- лыћ ћозѕалыс болып аталып, ћайта ћџрылды. 1992 жылѕы 4 аћпанда подполковник Уго Чавес сќтсiз аяћталѕан мемлекеттiк т)ѓкерiстi басћарды. Тљр- меде екi жылын )ткiзгеннен кейiн 1994 жылы жаѓа президент Рафаэль Кальдер жариялаѕан раћым- шылыћћа iлiктi. Тљрмеден шыћћаннан кейiн Чавес саяси ћызметiн ћайтадан жалѕас- тырды, заманауи љлгiдегi "V Республика ћозѕалысы" бџћаралыћ партиясын ћџрды. 1998 жылѕы Џлттыћ Конгресс сайлауында партия екiншi орынды иелендi. Сол жылы У. Чавес Венесуэла президентi болып сайланды. Мемлекет басшысына айналѕан У. Чавес )зiнiѓ бџрынѕы жоспарларын жљзеге асыра бастады. 1999 жылы жаѓа Конституция ћабылданды, бџл бойынша заѓ алдында меншiктiѓ барлыћ формалары теѓ деп жарияланды. Конституция бойынша экономиканыѓ барлыћ стратегиялыћ салалары мен ресурстары, сондай-аћ бiлiм беру жќне денсаулыћ саћтау салалары мемлекетке тиiстi жќне жекешелендiрiлмеуi керек. Халыћтыѓ неѕџрлым аз ћорѕалѕан топтары- ныѓ — балалардыѓ, жастар, зейнеткерлердiѓ, мљгедектердiѓ мљдделерiн ћорѕау басым баѕыт болып жарияланды. У. Чавес )неркќсiптiѓ ќртљрлi салаларындаѕы кейбiр кќсiпорындарды мемлекет ћарамаѕына алуѕа кiрiстi. Чавеске ћарсы оппозиция кљштерi — венесуэлалыћ олигархтар, iрi жер иеленушiлер, генерал- дардыѓ, шенеунiктер мен кќсiподаћ ћайраткерлерiнiѓ бiр б)лiгi, католиктiк дiн- басылардыѓ )кiлдерi, Америкаѕа жаћтас саясаткерлер, жекеменшiк БАЋ-тыѓ ћожайындары америкалыћ арнаулы ћызметкердiѓ ћолдауымен ћастандыћ џйымдастырды. 2002 жылѕы 12 сќуiр кљнi Чавес мемлекеттiк т)ѓкерiстiѓ нќтижесiнде ћџлатылып, тџтћындалды. Алайда екi кљннен кейiн )з жаћтастарыныѓ к)мегiмен билiктi )зiне ћайтарып, реформаларын жалѕастырды. 2006 жылы У. Чавес ћайтадан Венесуэла президентi болып сайланды. 266 жетекшi Эво Моралес жеѓiске жеттi, ол Латын Америкасындаѕы љндiстер арасынан шыћћан тџѓѕыш президент болды. 2006 жыл солшыл кљштердiѓ наѕыз салтанатты жылына айналды. Бџл жылы Чилиде, Коста-Рикада, Перуде, Бразилияда, Венесуэлада, Никарагуада, Эквадорда солшылдар жеѓiп шыћты. 2007 жылѕы желтоћсанда Аргентинаныѓ президентi Н. Киршнер- дiѓ орнына оныѓ ќйелi Кристина Киршнер келдi. Ол — сайлау нќтижесiнде президент болѕан тџѓѕыш ќйел едi. Ал Боливияныѓ, Венесуэланыѓ, Эквадордыѓ жќне Никарагуаныѓ конституциялары бiр адамныѓ ћатарынан екi мерзiмде президент ћызметiнде болуына рџћсат етпейтiн, осы елдерде конституциялыћ референдумдар )ткiзiлдi, олардыѓ нќтижесiнде билiк басында отырѕан президенттер ћайта сайлануѕа ћџћылы болды. С)йтiп, Боливияда 2009 жылѕы желтоћ- санныѓ )зiнде-аћ Эво Моралес жеѓiске жеттi. Чилиде осы ћызметте екi жыл мерзiм бойына болып келген президент М. Бачелет 2009 жылы болѕан президенттiк сайлауѕа ћатыса алмады. Ол сайлауда билiк басын- даѕы «Џлттыћ жаѓару» партиясыныѓ кандидаты болѕан Себастьян Пиньера жеѓiп шыћты. 2010 жылы солшыл билiк басындаѕы џлт- азаттыћ партиясыныѓ кандидаты Лаура Чинчилья сайлауда жеѓiске жетiп, Коста-Риканыѓ тџѓѕыш ќйел президентi болды. ;кiмет басында отырѕан солшылдардыѓ басты ћиыншылыѕы мынада: бiр жаѕынан ћазiргi экономика жаѕдайында мемлекеттiк шыѕындарды т)лемей џстап отыруды немесе тiптi ћысћартуды џсынѕан жаѓа либерализм ќдiстерiнен толыћ бас тарту, ал екiншi жаѕынан ќлеуметтiк салада тереѓ реформалар жљргiзiп, бџл саланы ћаржы- ландыру ж)нiндегi мiндеттеменi орындау ћажеттiгi. Латын Америка- сындаѕы солшылдардыѓ ћазiргi мќселелермен )мiр сљрiп, ћазiргi дљниенiѓ шынайы жаѕдайларын тљсiнетiнi, нарыћтыћ экономикадан бас тартпайтыны олардыѓ маѓызды ортаћ сипаты болды. Сонымен бiрге олар нарыћ пен ќлеуметтiк ќдiлеттiлiк арасында теѓдiк болуына џмтылады. Солшылдар мемлекеттiѓ р)лiн арттыруды, экономиканы мемлекеттiѓ реттеп отыруын кљшейтудi џсынатын жаѓа либерализмге балама табуѕа џмтылды. Боливияныѓ президентi Эво Моралес елдiѓ мџнай, газ салаларын џлт меншiгiне алу туралы Декретке ћол ћойып, 2006 жылы 1 мамырда осындай к)зћарастыѓ еѓ дџрыс деген љлгiсiн џсынды. Мџнда 2007— 2008 жылдарда мџнай кен орындары, цемент )неркќсiбi, Латын Америкасындаѕы аса iрi металлургия комбинаты, энергетика мен телекоммуникация сияћты стратегиялыћ салалар мемлекет меншiгiне алынды. Солшылдар нарыћ кедейшiлiк проблемасын шеше алмайды, жеке кќсiпкерлiк тереѓ ќлеуметтiк теѓсiздiк пен кедейлiктi жоюѕа жеткiзбейдi деп санады. Сондыћтан бiрiншi шепке мемлекет шыѕуы 267 тиiс, оныѓ басты мiндетi — ќлеуметтiк салаѕа келiп, кедейлiк пен жоћшылыћты азайтуѕа баѕытталѕан реформалар жљргiзу болуѕа тиiс. Мќселен, Венесуэлада негiзгi кљрделi ћаржы ќлеуметтiк салаѕа жџм- салады. Мџнайдан тљскен миллиардтаѕан доллар денсаулыћ саћтау, бiлiм беру, кедейлерге арнап ћалалар мен деревняларда тџрѕын љйлер салу, халыћты арзандатылѕан баѕамен азыћ-тљлiкпен жабдыћтау iсiне жџмсалуы тиiс. 2006 жылѕа ћарай Венесуэлада ќлеуметтiк жаѕдайды дамытуда бетбџрыс жасауѕа ћол жеттi. Сол жылы кедей отбасылары 2003 жылдаѕыныѓ 60 %-дан 40%-ѕа ћысћарды. Осы уаћыттыѓ iшiнде жџмыссыздыћ 20 %-дан 10%-ѕа дейiн азайды. Халыћтыѓ аса кедей топтарыныѓ табыстары екi еседей артты. 2008 жылы 5 млн-нан астам жџмысшылар мен ћызметшiлердiѓ жалаћысы 30 %ѕа арттырылды. Венесуэланыѓ дамыту баѕытын сипаттай келiп, президент У.Чавес: «Бiз социализмнiѓ венесуэлалыћ љлгiсiн ой елегiнен )тiкiзiп, ћалыптастыру љдерiсi кезеѓiнде отырмыз», — деп мќлiмдедi. Латын Америкасы елдерiнiѓ 1997—2006 жылдардаѕы ќлеуметтiк-саяси дамуыныѓ ћорытындылары: • солѕа ћарай бетбџрыс жасалды, тмен деѓгейдегiлердiѓ ќлеуметтiк бел- сендiлiгi артты, аймаћтыѓ кптеген елдерiнде кiмет билiгiне саяси пар- тиялар, коалициялар, солшыл баѕыттаѕы жетекшiлер келдi; • халыћаралыћ ћаржы капиталыныѓ еѓ айћын жќне басћыншыл тљрлерiне тойтарыс берiлдi; • жаѓа либерализмнiѓ мќдени-психологиялыћ ктемдiгi тоћтатылды жќне аймаћтаѕы ќлеуметтiк-психологиялыћ ахуал ауысты. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|