Қазақстан Республикасы Президентінің

5.16. 
Қазақстан Республикасы Президентінің 
 
Қазақстан халқына Жолдауы қақында
 
 
Ендігі жерде 18 ақпан біздің еліміз ҥшін ерекше еске ала жҥретін  
кҥндердің бірі болатын болар.
 
 
Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы 2005 жылғы Жолдауымен еліміздің болашақ 
экономикалық қуаты мен рухани болмысын кҿз алдымызға ҽкелгендей 
болды.  Осы  уақытқа  дейін  Елбасының  елге  берген  уҽдесі  мен 
тындырған 
ісінің 
арасында 
алшақтық 
болған 
емес. 
Қайта 
аталарымыздың  ―арық  сҿйлеп  семіз  шық‖  қағидасын  берік  ҧстанған 
Елбасы  ҿз  уҽделерін  мезгілінде,  тіпті  ертерек  тындырып  жататынына 
етіміз  ҥйреніп  болды.    Президент  жыл  сайын  ел  алдында  есеп  беріп 
келе  жатыр.  Быйылғы  Жолдау  еліміз  бен  жеріміздің  де,  саясатымыз 
бен экономикамыздың да сенімді қолда екенін дҽлелдей тҥсті. 
 
Президент  Жолдауы  –
   
еліміздің  технологиясы  мен  техникасы, 
қҧрылысы  мен  тҧрмысы    Қазақстанды  ҽлемнің  озық  елдерінің  
қатарына жеткізеді
-
ау деген арман отын жағып берді. 
 
Президент  Жолдауы  –
 
аграрлық  бағдарлама,  иновациялық 
жоспарлар  біздің  елімізді  енді  біраз  жылдардан  кейін  Қазақстанның 
ешкімге тҽуелсіз ҿмір сҥру дҽрежесіне жеткізетініне кҿзімізді жеткізді. 
 
Президент  Жолдауы  –
 
ел  басшысына  сеніп  келген  топтардың 
сенімін  кҥшейте  тҥссе,  ойланып  жҥргендер  мен  ―алтын  отау  тігіп 
береміз‖  дейтін  жел  сҿзділерге  еретіндерді  ойландырлықтай  жан
-
жақты дҽлелдермен бекітілген еңбек болды. 
 
Ендігі жерде болашақ деген сҿзді естігенде Қазақстанның шығар 
шыңы,  жетер  мақсаты  толық  анықтала  бастады.  Сол  мақсатқа  жету 
ҥшін таңдап алынған жолдың бҧраң емес даңғыл екеніне, басқалардың 
таптаурын жолы емес біздің ҿз елімізге ғана тҽн жол екеніне кҿз жетті.
 
Осылайша  арманымыз  анықталған  шақта,  оған  жетер  даңғыл 
салынған  шақта  еліміздің  ҿзіміз  арман  ететіндей  ел  болуы  ҥшін  бір
-
нҽрсе  қажет.  Ол  Президенттің  де,  ҿкімет  басшыларының  да  қолында 
емес, ол мына біздердің, біздер мен сіздердің, халықтың қолында. 
 
Ел  тағдыры  қолымызда  дейтініміз,  жҧртымыздың  бірлігі  мен 
берекесі  біздің  бір  жеңнен  қол,  бір  жағадан  бас  шығаруға 
тырысуымызға  байланысты.  Жан
-
жақты  бақылай  отырып  біз  ҿкімет 
басшылары  мен  ел  азаматтарының  сҿзінен  ҥндестік,  саясатынан 
ауызбірлік кҥтеміз. Сол елімізді Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы белгілеген межеге 
тезірек жеткізер негізгі қозғаушы кҥш болар еді десек қателеспейміз.  
 
Біздер  бҧрынғы  заманда  ойымызды  біреу  ойлап,  сҿзімізді  біреу 
сҿйлеп,  біздер  ҥшін  барлық  мҽселелерді  басқалар  шешіп,  ҿзіміздің 
ешкім  емес  екенімізге  дағдыланған  елдің  адамдарымыз.  Қалыптасқан 

 
290 
сол  дағдымен
 
ҽлі  кҥнге  ҽркімнің  аузына  қарап,  ҿз  ойымызды  еркін 
ашып  айта  бермейміз.  Енді  сол  ҽдеттен  қҧтылатын  уақыт  жеткеніне, 
тіпті ҿтіп бара жатқанын байқай бастадық.
 
Біраз уақыт бір шама халық ДВК деген партия сойылын соғамыз 
деп  шатасты.  Енді  біреулері  ―Ақжол‖  деп  аузын  ашты.  Бҧ  кҥндері  ол 
партиялар  бет
-
перделерін  сыпырып,  жҧртқа  ҿздерінің  ҿң
-
тҥстерін 
кҿрсетті. Ел билемек тҥгіл ауыз біріктіріп бір жиынға жиналғандардың 
басын қосып ҧстай алмайтынын байқатып алды.
 
Сондықтан да ҽр қазақстандықтың, ҽр қазақтың Президентіміздің 
осы  Жолдауы  Нҧрсҧлтан  Ҽбішҧлы  арман  еткен  дҽрежеде  іске  асуы 
ҥшін  мен  не  істей  аламын,  менің  қолымнан  не  келеді  деген  сҧрақ 
қойғаны дҧрыс болар еді.
 
Ҽрине,  мамандығы  бойынша,  табиғиғат  берген  қасиеті  бойынша 
ҽркімнің тындырар ісі де ҽртҥрлі.
 
Испан  данышпаны  Сервантес:  ―Ең  арзанға  тҥсетін,  ең  қымбат 
бағаланатын бір нҽрсе бар, ол –
 
кішіпейілділік‖ –
 
деген екен. 
 
Сол  айтқандай  біздердің  де:  ―Ҿз  қолымыздан  еш  шығынсыз 
келетін, бірақ елімізді шексіз бақыт пен байлыққа жеткізетін бір нҽрсе 
бар,  ол  –
 
ауызбірлік!‖.  Президентіміздің  Жолдауындағы  істерді 
тындыруға атсалысу, Президент саясатын қолдау –
 
ел тыныштығы. Ел 
тыныштығы ел экономикасының басты қҧралы.
 
Сондықтан  да  біз  Аллатағаладан  Нҧрекеңе  ҧзақ  ғҧмыр  бергей, 
халқымызға ермешілдік емес ой мен парасат бергей деп тілек тілейміз. 
Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы ҿз кемеңгерлігін танытты. Елдің елдігі мен бірлігін 
ҧйымдастыра алды,  байлығы мен берекесін қорғай алды. 
 
Ендігі кезек біздікі. 
 
Ендігі  жерде  біздер,  қазақстандықтар,  халқымыздың  бақытына 
туған осындай ҧлдар дарынын толығырақ ел мҥддесі ҥшін пайдалана 
тҥсудің мҥмкіншілігін пайдалануымыз қажет секілді.
 
Уақыттың  адал  сарапшы  екеніне  кҿз  жетті.  Мемлекет  пен 
Мемлекет  басшылары  атына  кір  жаға  сҿйлейтіндерді  ойланбастан 
қостай  кететін  қолынан  іс  келмейтіндіктен  ызалылар  мен  байлыққа 
бҿккенмен билікке қолы жетпей кҥйікті болып жҥргендердің шашпауын 
кҿтергеннен 
ҿз 
басыңызға, 
ошағыңызға, 
Отаныңызға 
не 
табатыныңызды ойланыңыздар...
 
Еліміздің  бҥгінін  қамтамасыз  еткен,  борлашағына  жарық  нҧр 
тҥсіріп тҧрған Президентіміздің бҧл жылғы Жолдауы еліміздің бақытты 
болашағына жасалған сҽтті қадамдардың бірі болды деп есептеймін.
 
 
 
5.17. 
ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  НЕГIЗГI
 
ЗАҢЫНДАҒЫ  ЖАНҦЯ  ЖАҒДАЙЫНА
 
 
 
Мемлекеттiң  негiзгi  заңы  –
 
сол  елдiң  айнасы.  Ел  азаматы  ҿз 
айнасына  қарап  тек  қана  бет  пiшiнiн  емес,  тiптi  iшкi  пиғылын  да 

 
291 
тексерiп  алуы  қажет.  Ҽрине  бҧндай  жағдай  ол  айна
-
заң  сол  елге 
мемлекеттiк  ат  берiп  тҧрған  ҧлттың  сорпасында  қайнатылып 
жасалғанда  ғана  мҥмкiн  нҽрсе.  Жай  қара  суға,  немесе  басқа  ел 
сорпасына  шала  пiсiрiлген  заң
-
айнаға  iшкi  сарайың  тҥгiл  сыртқы 
пiшiнiндi де тексерiп ала алмассың…
 
 
Заң  қабылдау  ҥшiн  алдыңа  кҿптеген  еркениеттi  елдердiң  негiзгi 
заңдарын  жайып  қою  қажет  болар.  Соларды  талдап  қазаққа, 
демократияға жақындауын сҧрыптау тағы қажет болар…
 
 
Бiрақ,  негiзгi  заң  жобасын  оқи  отырып  менiң  тҥсiнгенiм  –
 
осы 
жоьаны жазу кезiнде зерттелген iшiнде қазақты сан ғасыр қазақ қылып 
келген  қазақ  елiнiң  елдiк  заңдары  мен  Жарғыларының  беттерi 
ашылмаған  секiлдi.  Заңның  ҽр  тармағының  арғы  жағында  қазақ 
халқының  асыл  арманы,  ойы,  дана  мақалдары  жатуы  қажет.  Соған 
орай  дҥние  жҥзiнiң  барлық  елiне  тҽн  бiр  мателдi  еске  сала  кетелiк: 
жанҧя –
 
кiшкентай мемлекет… Ҽңгiме бҧл сҿздi кiм айтқанында емес, 
бҧл сҿздiң ҿмiр заңына, табиғат заңына соншалықты дҽл балама бола 
алуында.
 
 
Қазақтар  амандасқанда  мал
-
жаның,  от  басың  аман  ба  деп 
жатады.  Неге  солай?  Ол  ҿз  отбасың,  мал
-
жаның  ҥшiн  кез
-
келген 
қазақтың алдында жауап бересiң деген сҿз. Бiздер оны кҽзiр жай ҽдет 
шығар  деп  есептеймiз.  Iлкiде  олай  болмаған.  Ол  басқалардың 
алдындағы сенiң ҿз жанҧянды қалай басқарып отырғаның туралы есеп 
беру.  Бiздiң  заңның  қазақ  сорпасында  қайнап  пiсуi  қажет  дейтiн 
себебiмiз  де  осыдан.  Ендi  мақалаға  тақырып  қылғалы  отырған  –
 
Қазақстан Республикасының негiзгi заңындағы жанҧя жағдайы –
 
деген  
сҿйлемге  оралайық.
 
 
Егер  ҽрбiр  жанҧя  кiшкентай  мемлекет  екенi  рас  болса,  онда 
негiзгi  заң  сол    ҧяларды  сақтап  қалу  ҥшiн  жанталаса  кҥресуi  қажет. 
Оның  ҿз  алдына  басшылық  алатын  заңы  болуы  қажет.  Оны  сақтап 
қалу  ҥшiн  тiптi  басқа  ҿркениеттi  елдерге  демократиялық  кҿзқарас 
болып  танылған,
 
бiрақ  онысы  талас  тудыратын,  ҧғымдарға  қаз  ақша  
кҿзқараспен  қарау  шарт.  Мысалы  ер  мен  ҽйел  теңдiгi.  Бҧл  сҿздi 
абсолюттiк  мағнада  тҥсiндiру  ол    жанҧя    шырқын  сол  екi  бала  ҽлi 
бесiкте жатқанда берекесiн кетiру деген сҿз. Ҽрине ҽйел мен еркектiң 
жеке  қара  басының  қҧқын  бiрдей  деп  тану  кiсiлiк  философия.  Бiрақ 
екеуiнiң  қҧқын  жанҧяда  бiрдей  деп  тану,  ҽсiресе  ҽйел  басын  артық 
бағалау,  жаңа  айтқан,  жанҧя  ны  негiзгi  заңның  кҥшiмен  кҥштеп  бҧзу 
деген  сҿз.  Ойымызды  анықтай  тҥсу  ҥшiн  сорпамызға  қай  оралалық. 
Жанҧя  дегенiмiз  сол  тҧрмыс  қҧрған  екi  адамнан  ҿрбiген  ҧрпақ. 
Ҧрпақсыздарға  жанҧя  емес  қҧбас  атағы  тағылған.  Бiздiң  пайдаланып 
келген  бҧрынғы  заңымыз  жанҧя  бҧзылған  жағдайда  баланы  анасына 
қалдырады.
 
 
Ҧяны бҧзбау керек. Мал да, жан да сол ҧяда қалса абзал. Басына 
ерекше  бостандық  керектерге  жарасатын  орыс  халқының  бiр  ҽдемi 
мақалы бар: гол –
 
как сокол дейдi. Бҥкiл дҥние жҥзiнiң тҥсiнiгi басқаша 

 
292 
болса  да  қазақтың  ҿз  ҧясына  тҥсiнiгi  ата  баба  тҥсiнiгiне,  солардың 
заңдары  мен  Жарғыларына  бағындырылуы  шарт.  Жанҧя  тҥгелi  мен 
ата  шаңырақ  меншiгi  болуы,  бiздiң  деморкатияны  қазақша 
тҥсiнетiндiгiмiзден  туған  пайым  болмақ.  Сондықтан  бҧрынғы  бағынып 
келген ажырасқан жағдайда ҧрпақты анаға беру, егер ол басқа кҥйеуге 
шықса  баланың  ҽулетесiмiн  (фамилиясын)  басқа  кiсi  атағына 
жаздырып  алуға  мҥмкiндiк    беру  заңын  мемлекетке  қарсы  ең  ҥлкен 
диверсия деп ҧғу қажет…
 
 
Ҽйел  мен  еркектiң  тең  қҧқын  бiздер  жетпiс  жыл  бойы  кҿрген 
киноларымыздан  қалай  тҥсiнетiн  едiк?..  Кино  болғасын  қыз  бен  жiгiт, 
болмаса ҽйел мен еркек болмағы шарт қой. Сҽл нҽрсеге ренжiп қалған 
қыз  не  ҽйел  жiгiтiн  не  ерiн  шапалақпен  жақтан  тартып  жiберiп,  iс 
тындырғандай боп алшаңдай басып кете баратын. Содан кейiн барып 
семьямыз бҧзылды деп жылаймыз…
 
 
Адамзат бала ҥшiн басын қатерге тiгедi, қолын отқа тығады. Егер 
бiздiң  негiзгi  заңымыз  жанҧя  бҧзылған  жағдайда  ―мал
-
жанын‖  ата 
шаңырақ меншiгi етiп қалдырса ―бауыр етi –
 
баласын‖ кҿзi қиып тастап 
кетушiлердiң  табыла  коюы  да  екi  талай.  Соның  арқасында  кездейсоқ 
болып  қалған  сҽл    ренiш  ҥшiн  баласын  қолтығына  қысып 
тҿркiншiлдейтiндердiң  де  саны    азаяр  едi.  Бҧндай  заң    ҽйелдiң  тең 
қҧқтылығын  ҽлсiретпейдi,  қайта  бақытты  болуына,  бесiктен  бастап 
жанҧяның  тҧрақты  болуына  ҽсер  ететiн  тҽрбие  алып  шығуына,  жар 
тандауда  ҥшқалақтық  iстемеуiне  итермелейдi.  Бiздердiң  бҧрынғы 
анларымыздың  ерi  ҿлгенде  де  елден  кетпеуi  сол  ―бауыр  етiне‖деген 
сҥйiспеншiлiктен туындайтын инабаттылық болса керек.
 
 
Менiң ойларымды тек қана ерлер емес, ҿмiр кҿрген ҽжелер мен 
ақыл тоқтатқан аналар емес, тiптi ҿмiрге дҧрыс кҿзқарасы бар қыздар 
мен келiншектердiң де қостайтынына сенiмiм мол.
 
 
Ҽр кiсiнiң тегi болуы керек.
 
 
Тексiздiктен  жаман  ештеңе  жоқ.  Аталарымыз:  ―Кҿргенсiз  дегенге 
арланба, тексiз дегенге арлан‖ деген.
 
 
Жанҧя берiктiгi мемлекет берiктiгi.
 
 
 
 
 
 
 
 
09.09.1992 ж. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
293 
 
Мақалалар
   
 
1. 
Руханият тақырыбына
 
1.1. 
Адам кҿркі, мҽдениет ҿлшемі
   
 
 
 
 
3 
1.2. 
Кҿркем сҿз –
 
жан азығы, кҿркем тіл –
 
тірлік сҽні 
   
 
7 
1.3. 
Сисем ата зарыға кҧтіп жатырған секілді
 
 
 
 
14 
1.4. 
Оғландыдағы Бекет ата мешіті
  
 
 
 
 
16 
1.5. 
Тобықты ойындағы Бекет ата мешіті
   
 
 
 
19 
1.6. 
Қазақ халқының сҽулет ҿнеріндегі ҧлттық болмысы
 
 
22 
1.7. 
Сисем ата бабалардан қалған бас енші
 
 
 
 
2 
1.8. 
«Ант» суреті жҿнінде
 
 
 
 
 
 
 
26 
1.9. 
Ҿнер жҽне ҿлім
 
 
 
 
 
 
 
 
29 
1.10. 
Домалақ ана кесенесі
 
 
 
 
 
 
 
32 
1.11. 
Сисем ата адайлар пантионы
   
 
 
 
 
36 
 
1.12. 
Маңғыстаудың ойында 360 ҽулие
 
 
 
 
 
40 
1.13. 
Ар
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
49 
 
2. Ел мен Жер
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.1. 
Ел мен ел Елбасы
, 2008 
 
 
 
 
 
 
50 
 
2.2. Қазақы кҿш
-
керуен
   
 
 
 
 
 
 
58 
 
2.3. Қазақ деген ел едік...
  
 
 
 
 
 
 
73 
 
2.4. Маңғыстау мҧнайы
 
жҽне Маңғыстау кҥмбездері
 
 
 
82 
 
2.5. Қызылсай мен Жаңаҿзен
   
 
 
 
 
 
83 
 
 
2.6. Қаратау ҿңiрi, Қазықҧрт бҿктері
   
 
 
 
 
85 
 
2.7. 
―Ақтау
-
Сити‖ –
 
арман қала
   
 
 
 
 
 
87 
 
2.8. ―Ақтау
-
Сити‖ жобасы
  
 
 
 
 
 
 
96 
 
2.9. Дубай
-
Абу
-
Даби сапарынан тҥйген ойлар
 
 
 
 
98 
 
3. Азаматтар тақырыбына
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.1. Арындаған арғымақ мінген –
  
азамат
 
 
 
 
 
102 
 
3.2. Қара нарым, Ҽбішім, Кемеңгерім!
  
 
 
 
 
105 
 
3.3. Кҿзіндей қайқылардың Кҥріш сері
  
 
 
 
 
110 
 
3.4. Едіге қайда жерленген? 
 
 
 
 
 
 
 
115 
 
3.5. 
Серікбол Қондыбаев жҽне қазақ мифологиясы 
 
 
 
122 
 
3.6. 
Ҧлы елдің –
 
Ҧлы да Ҧлы!
 
 
 
 
 
 
 
128 
 
3.7. Серікбол Қондыбаев –
 
қазақ халқының рухани кҥшінің символы 
  141 
 
3.8. Азамат шҿлі
   
 
 
 
 
 
 
 
146 
 
3.9. ―Махамбет жҽне Маңғыстау‖
 
 
 
 
 
 
150 
 
3.10. Заман мен адам тағдыры 
  
 
 
 
 
 
160 
 
3.11. Шотан батыр есімі қҧрметке лайық тҧлға 
 
 
 
 
168 
 
4. Тіліміз бен діліміз
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1. ―Қазақстанның болашағы 
-  
қазақ тiлiнде‖
 
 
 
 
171 
 
4.2. Ана тілің –
 
тек қана анаң емес, ол немерең мен шҿберең де
 
174 
 
4.3. Қазақ тілін толық меңгеру жҽне падалану аясын 
 
 
 
 
 
 
кеңейту бағдарламасы
   
 
 
182 
 
4.4. Республика кҥні
 
 
 
 
 
 
 
 
186 
 
4.5. Тойлардан тҥйген ойлар
 
 
 
 
 
 
 
190 
 
4.6. 
Наурыз мейрамына
   
 
 
 
 
 
 
195 
 
4.7. «Парыз» деген
 
ҧғымның айтары мол
 
 
 
 
 
197 
 
4.8. Жеті ата
 
 
 
 
 
 
 
 
 
199 
 
4.9. ―Сардарлар‖  ҧйымы қҧрылса…
   
 
 
 
 
201 

 
294 
 
4.10. Қазақ –
 
мҽңгілік мекені ҥшін ҥй салатын халық 
 
 
 
203 
 
4.11. Қазақ болмысын қалай қалыптастырамыз 
 
 
 
 
208 
 
4.12. Жан экологиясы  
   
 
 
 
 
 
 
213 
 
 
 
 
 
 
 
5. Бҥгін. Ертең. Болашақ
  
 
 
 
 
 
 
51. Егемен еліміз ҿсірген ең тҽтті жеміс
 
 
 
 
 
223 
 
5.2. Ҿткенімізді зерделеп, бҥгініміз бен ертеңіміз туралы 
 
ойланамыз ба?
 
 
235 
 
5.3. Тегін тануға ҧмтылу  –
  
кісілік қамы, тектілікке ҧмтылу  –
 
ел қамы
  243 
 
5.4. Заман да тҥзеліп келеді, адам да тҥзеліп келеді
 
 
 
249 
 
5.5. 
Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауы (2005 ж.
)  
254 
 
5.6. Ел бақыты –
 
сҿзін ҧстар ҧлында 
   
 
 
 
 
256 
 
5.7. 
Ҧлы сҿзден ҧлағат алайық
   
 
 
 
 
 
252 
 
5.8. Ҥлгі ала білген ҥлгі бола да біледі
 
 
 
 
 
267 
 
5.9. Ҧлтты ҧйымдастыру мҽселелеріне
 
 
 
 
 
276 
 
5.10.  Қайраткер тҧлға, азамат аға
 
 
 
 
 
 
281 
 
5.11. Ауыл ҽкімін қалай сайлаймыз
 
 
 
 
 
 
291 
 
5.12. Ҥкіметтік емес ҧйымдар 
   
 
 
 
 
 
293 
 
5.13. Қазақстан Республикасының негізгі заңына
...  
 
298-302