Сайын Назарбекҧлы

 
58 
кҥштеп  бағындыруды,  тартып  жеп  несібе  айыруды,  бірінен  бірі  озуды 
ҽдетке  айналдыра  бастағаннан  бастап  жаһанданудың  сорақы  жағы 
ҿкінішті нҽтижелерін
 
таныта бастады.
 
 
Қазіргі заман сҽулетшілері солардан қортынды шығаруға тиіс деп 
дҽметеміз. Ендігі заман бҧрыстан қортынды шығарар, дҧрыстан ҿнеге 
алар заман болады деп болжануда. 
 
 
Жалпы жаһандану қҧбылысы қазаққа жат қҧбылыс емес.
 
 
Біздің бабаларымыз "аты барда жер танып, асы барда ел танып" 
жҥріп,  бҧл  қҧбылыстан  ала  да  білген,  ҿз  ҥлестерін  аз  да  қоспаған. 
Ҿздерінің  ойлап  тапқан  ҥзеңгісі  мен  арбасын  ҽлемге  таныстырып, 
қҧдіреттің  жалғыз  екеніне  баршаны  сендіріп,  ҿзге  тілге  ҿз  сҿздерін 
ендіріп, Адам ата ҧрпақтарының бір
-
біріне жақындай тҥсуіне еңбек етіп 
еді дейді, тарихшылар. 
 
 
Кҿшпелі 
тайпалар 
Пекинді 
Парижбен, 
Ҥндіні 
Ҧрыммен 
жалғастырды дейді, білетіндер.
 
 
Солай  басталған  жаһандану  қҧбылысының  бҧл  кездегі  мінезі 
ҿзгеріп,  бір  кездегі  кҥш  кҿрсетер  басқыншы  тҥрінен  біздің 
заманымызда  "тҥйені  тҥгімен  жҧтатын  жалмауыз"  тҥріне      айналып 
бара жатырғандай. Адам онымен тіл табыса алмаса жҧтылып тынатын 
реті бар. Жеке кісі тҥгілі, бейімделе алмаса, жаһанданудың тҧтас елді 
жоқ  етіп  жіберер  қауқары  бар  секілді.  Бҧ  заман  жаһандануы  тҽніңді 
қорламауы  мҥмкін,  бірақ  пенделік  жаныңды,  ҧлттық  рухыңды  ҿзгертіп 
жіберуі мҥмкін қҧбылыс секілді. Бҧл –
 
сонысымен қауіпті. Ҽр қоғамдағы 
аз  кҥн  тҽн  мҧқтажын  қанағаттандыруға  қҧмарлар  кҿпшілікке  айналған 
шақта  тҧтас  ел  тҽуелсіздігіне  қауіпті  жағдай  туатын  секілді.
 
Содан 
барып  ҽр  пенде  алдында  басын  аман  сақтап  қалу,  ел  алдында  елін 
аман  алып  қалу  мҽселелері  туындамақ.  Ҽлемдік  жаһандану 
қҧбылысымен  қалай  болғанда  да  тіл  табысу  керектігі,  оған  бейімделу 
қажеттігі  тҥсінікті  бола  бастады.  Сол  тҥсіністікті,  сол  ымыраны  ҧлттық 
намысқа  зиянын  тигізбей  қалай  іске  асыруға  болады  деген  сҧраққа 
жауап  іздеу  –
 
бҧ  замандағы  басты  мҽселе.  Ол  ҧлтшылдың  да, 
халықшылдың да, ҿзімшілдің де кешіктірмей шешуі қажет мҽселесі.  
 
 
Жаһандану  қҧбылысына  қарсы  тҧра  алар  қҧрал  –
 
білім  мен 
ғылым, тіл менен сауда делінеді. 
 
 
Білектің заманы кетіп, біліктің заманы орнаған бҧ ғасырда кім кҿп 
біледі,  соны  ел  пайдасына  асыра  алады  –
 
заман  сонікі.  Кім  ҽлеммен 
сауда жасай алады, елін байыта алады –
 
заман сонікі. Бірақ Сен осы
 
шаруаларды ҿз ҧлттық рухың сіңген білім мен ғылым арқылы, тек қана 
ана тілің арқылы игеруге тиіссің. 
 
 
Тіл  мҽселесінде  кейбір  біздің  "ҧлтжанды"  қайраткерлеріміз: 
"Ойбай,  жастарымыз  орысша  оқып  қойды,  ойбай  ағылшынша  ҥйреніп 
жатыр" 
-- 
деп байбалам салып, ана тілінің жоқтаушысы болып кҿрінуге 
тырысады. Біз ондай адамдарды қазақ халқына жауынан бетер қауіпті 
дер  едік.  Жаһандану  қҧбылысынан  қашып  қҧтыла  алмайтын 

 
59 
болғандықтан оны тек қана білімменен қарулана ҿз тілінде, ҿз теңіндей 
дҽрежеде, санаменен тҥсініп қарсы алу қажет.
 
 
Ал енді сана жҿнінде ойланғандар ойына ортақтасып кҿрелік.
 
 
"Елің  мен  тілің  теңдік  ала  алмай  тҧрып,  қанша  жерден  дҥлдҥл 
болып кетсең де, ҿзің теңдік алып, кҿгере қоймайтыныңа –
 
сол кҥндер 
куҽ.  Ал  сана  кемелденбей  тҧрып,  заңның  да  кемеліне  мініп,  дегенін 
жҥргізе алмайтынына –
 
содан бергі жылдар айғақ" –
 
дейді,
  
Ҽбіш 
Кекілбаев. 
 
 
 
"Тіл жҽне Тҽуелсіздік". "Егемен Қазақстан. Тамыз, 2006 ж.
 
 
"Ҧлттық  санасы  оянып,  ҧлттық  намысы  жетілген  елдер  кҥрес 
нҽтижесін  тҽуелсіздігін  баянды  етуге  жҧмсаса,  ал
 
ҧлттық  намысы 
оянбаған,  қҧлдық  санадан  арылмағандар  ҧлт  мҥддесі  игілігі  жолында 
біріге  алмай,  ҽр  тҥрлі  ағым  ығында  ҿзара  қырқысып,  азапты  кҥндер 
тізбегін жалғастыра береді екен" –
 
дейді,
 
Қойшығара Салғараҧлы. 
 
 
 
 
«Елдік негіздері». Астана 2007 ж.
 
 
Жаһандану  қҧбылысына  бізді  ҧлт  ретінде  араластырар  негізгі 
қҧрал –
 
ана тіліміз! Қазақтарға бҧ кезеңде тіл мҽселесінде: "Ана тіліңді 
жетік біл, ҽлем тілінің бҽрін біл!" –
 
деген ҧран жарасады. 
 
 
Жаһандану  қҧбылысын  ҿз  ҽдісімен  қарсы  алып,  сол  ҽлемге  ҿз 
ҥлесіңді қоса кіруің қажет. Ҽйтпесе олар сені ҿгейситін болады.
 
 
Ойымызды  мысалмен  тҥсінікті  етелік:  егер  біздің  халқымыз 
ҧлттық мҽдениет пен ҧлттық қҧндылықтарды бҥкіл адамзат пайдасына 
жарата  алар  дҽрежеге  кҿтеріп,  ҽлем  халықтарын  қазақ  тілінде: 
"кҿкпар",  "ірімшік",
 
"қҧрт",  "қазақша  кҥрес",  "шҧбат",  "қымыз", 
"бауырсақ",  "тоғызқҧмалақ",    "балқаймақ",  "тҥйе  жҥн  кҿрпе", 
"Алматының апорты", "қазақ жабысы, адай жылқысы", "қазақ тазысы", 
"қазақ қазысы" "ғарыш" деп сҿйлете бастады делік.
 
 
Ҽлемдегі озық елу елдің санатына қосылғалы еңбек етіп жатқан 
елдің ҿндірісі мен экономика саласы да ҽлемге қазақ сҿздерін айттыра 
бастайды деп дҽметеміз... 
 
 
Сол  секілді  ҽлем  мҽдениеті  қазақтардың  ҧлттық  ҧрдісі,  ҧлттық 
ерекшеліктері  туралы  айта  бастады  делік.  Олар:  "киіз  ҥй",  "текемет", 
"амансыз  ба",  "қош  болыңыз",  "рақмет",  "қазақ  қонақжай  жҧрт", 
"Қазақстан  бейбіт  ел",  "ҧлттар  достығы"  деген  сҿздерді  біздің  елден  
ҥйреніп кетеді делік...
 
 
Қазақстанға  келген  саяхатшылар  ҿз  еліне  "Кҿкшетау",  "Жҧмбақ 
тас",  "Тҥркістан",  "Бекет  ата",  "Шерқала",  "Ертіс",  "Жайық",  "Балхаш" 
деген сҿздерді ҽлем жҧртшылығына тарата бастады делік... 
 
 
Қазақтар ҿзіне осындай жағдай туғыза алса, тек қана ҿздері емес 
тҧтас ҽлем амалсыз қазақша сҿйлей бастайды, онда олар қазақтарды 
да Қазақстанды да жатсынбайтын болады...
 
 
Бҧл  ретте  тындырылған  біраз  шаруалар  бар.  "Бҽйтерек", 
"Астана",  "Қашаған",  "Теңіз",  "Ақтау  сити",  "Қазмҧнайгаз",  "Қорғас" 
деген сҿздер ҽлемді қазақша сҿйлете бастады. Бірақ олар ҥлесі ҽзірге 

 
60 
тым  аз.  Қазақтардың  жаһандау  қҧбылысына  қосар  ҥлесі  де,  соған 
қарсы тҧрар қайраты да міне осылар секілді істері болмақ. 
 
 
 
"Қазақы болмысқа, яғни қазақтың халықтық қалпына оралу –
 
сан 
ғасырлар  бойы  қазақты  қазақ  қылып  ҽлемге  танытқан,  азамат 
қауымының  ҿзге  халықтарынан  ерекшелеп,  "қазақ  халқы"  деген  киелі 
атауды  иелендіріп,  қазақтың  тек  ҿзіне  тҽн  қасиеттеріне,  ҧлттық 
қҧндылықтарына, рухани тҧтастығына оралу, басқаша айтқанда, қазақ 
халқының  ҧлттық  дҽстҥрін,  ҧлттық  мҽдениетін,  ҧлттық  санасын 
қалпына  келтіру"  –
 
дейді,  бҧл  салада  аса  қҧнды  тарихи  еңбектерімен 
танымал болған
 
Қойшығара Салғараҧлы 
 
 
 
 
 
(Елдік негіздері». Астана 2007 ж).
 
 
Қазақтар алдында, ендігі жерде, ҽлемдік жаһандану қҧбылысына  
бейімделе  жҥріп,  ҿз  ҥлесін  қоса  жҥріп  ҿмір  сҥру  міндеті  тҧр.  Ол  ҧлт 
алдындағы,  жҧрт  алдындағы  міндеті.    Жаратушының  алдындағы 
міндеті. 
 
 
Ҥлес  қос,  қосқан  ҥлесің  "мені  қазақ  баласы  қосты"  дей  алатын 
болсын.  Жаһандануға  қарсы  тҧрма,  бейімдел,  бейімделе  қазақы 
болмысыңды сақта. 
 
 
"Қазақ  халқы  атты  кҿш
-
керуенді"  (қазақ  халқының  бҥкіл  ҽлемдік 
қозғалыстағы  болмысы  деп  тҥсін)  табиғат  қалыптастырған  қазақылық 
қалпында  кҿздерімен  кҿріп,  салтанатты  сҽнімен  кҿшкен  кезінде 
қызықтаған,    еріксіз  босқан  кезінде  ыстығына  кҥйіп,  суығына  тоңған 
ҧрпақтарының  соңғы  тҧяқтары,    қазіргі  алпыс
-
жетпіс  жастағылардың  
аталары  мен  ҽжелері,  аналары  мен  ҽкелері  болатын.  Олар  қазақы 
кҿш
-
керуеннің  сҽн
-
салтанатын  болмысымен  сезініп,  бар  қызметін 
қолдарымен  атқарған,  сол заманда ҿмір  сҥріп,  заман ҿзгергенде  ҿмір 
бойы  кҿш
-
керуенін  жыр  етіп,  ҿкініштерін  зар  етіп  ҿткен  жандар  еді. 
Жыр  етіп  дейміз
-
ау,  олар  жырлай  да  алмаған
-
ды.  Қайдан  жыр  етсін. 
Сыбырлап  айтатын,  жасырып  айтатын.  Қорқатын.  Амалсыз  заманына 
бейімделетін.  Қорыққандары,  бейімделгені  жақсы  болыпты.  Ҿздері 
аман қалыпты. Біздерді ҿмірге ҽкеліпті.
 
 
Айтарлықтай  салтанатты    болмағанмен,  "қазақы  кҿш"  дегенді 
бала  кезімізде  біздер  де  кҿрдік.  Кҿш  біздер  ҥшін  қуаныш  болатын. 
Жаңа  жҧрт,  жаңа  табиғат.  Бір  жазда  екі
-
ҥш  рет  жҧрт  аударып  қону  
ауылдық  жерлерде  жирмасыншы  ғасырдың  алпысыншы  жылдарына 
дейін жалғасты. 
 
 
Ҿркениет  пен  техника  дейміз,  цивилизация  мен  жаһандану 
дейміз, солардың лебі елуінші, алпысыншы жылдар шамасында қазақ 
ауылдарына ҿз самалын да, салқынын да тигізе бастады.
 
 
Шалғай  жатқан  ауыл  қазақтары  қазақ  елінен  басқа  да  ел 
болатынын,  қазақ  тілінен  басқа  да  тіл  болатынын  сезіне  бастады. 
Автомашина  тҥйені  ауыстырды.  Жат  жҧрттықтар  саны  ауыл 
адамдарынан  кҿпшілікке  айнала  бастады.    Ауыл  қазақтарының  ана 

 
61 
тілінен  басқа  тілді  пайдалана  білмесе,  тіршілік  етуі  қиындайтынына 
кҿздері жетті. 
 
 
Адам  да,  жер  де,  тіл  де  мидай  араласты.  Алғашқыда  зардабы 
байқалмады.  Бірақ  қазақтың  дҽстҥрлі  кҿш
-
керуені,  басқалар  кҿшіне 
ығыса  жол  бере  жҥріп,  ақыры  аясы  тарылып  қозғалыссыз  қалған 
шақта,  ата
-
баба  жолы,  қазақшылық  ҽдет
-
ғҧрып  надандыққа  балана 
бастады. Сол кезден бастап, ҧлттық сананы ҧлттық нҽрмен нҽрлендіру   
тоқтағаннан  бастап,  қазақтың  ҿмірі  де,  тілі  де,  болмысы  да  кҥрт 
нашарлады.
 
Қазақ  халқының  болмысында  ҿзгеріс  басталды...  Жаңа  заманға 
бейімделу  басталды.  Бірақ  бҧл  қҧбылыс  ҧлттық  болмысты,  ҧлттық 
ҥрдісті,  ҧлттық  тілді  жоғалту  есебінен  жҥзеге  асты.  Қазақ  ҿз  ҧлтынан 
алшақтай бастады.
 
 
Қазақ  халқы  талантты,  ҥйренгіш,  қабылдағыш  халық.  Кҿргеніне 
еліктегіш халық. 
 
 
Сол еліктегіштік пен мҧқтаждық қазақ халқын тҥгелдей орыс тілді 
етті.
 
 
Сонымен  қоса,  қазақ  –
 
бейқам  да  халық.  Сол  таланты,  сол 
бейқамдығы ҿзіне қарсы жҧмыс жасап жатты. 
 
 
Ақселеу  Сейдімбек  «Ҧлттық  идея»  атты  мақаласында    қазақ 
бейқамдығын былайша бейнелейді…
 
 
"Біздің,  қазақтардың  бҧл  тараптағы  тірлігі,  бейнелеп  айтқанда, 
мынадай:  жаһанданудың  ақ  жал  толқынында  қалт
-
қҧлт  етіп  бір  бесік 
ағып  барады;  бесік  ішінде  қазақ  деп  аталатын  бір  жас  ҧлан  қаннен
-
қаперсіз  ҧйықтап  жатыр;  ...  осындай  ахуалда  біз  бір  ғана  жағымсыз 
тірліктен бас тартуға тиіспіз. Ол –
 
беймҽлімсіздікте ғҧмыр кешуден бас 
тарту"...
  
 
 
 
 
(Қазақ ҽдебиеті, 15.08.200)
 
 
Халық ҧзақ уақыт ана тілін (ҽсіресе ауыл қазақтары), ҿз қалпын, 
ҿз болмысын сақтап қала алғанмен ақпарат тілі мен ҿкімет тілі қолдан 
жасаған амалсыздық заңына кҿнді. Қалалықтар тілі шҧбарлана бастап, 
ақырында  орыс  тілділерге  айналды.
 
Бар  білімнің  басында  орысша 
білу, жиындарда "орысша судай" ағып тҧру дҽрежелі болатын болды. 
Жаттампаздар  мен  жағымпаздар  дҽуірі  туды. 
 
Мемлекет  қазақтарды 
емес, ҿз қҧлқына ыңғайлы адамдарын тҽрбиеледі, соларға билік берді. 
 
Бҧған қарсы тҧрам дегендер атылды, асылды. 
 
 
Ҥлкен  алдында  ҽдепті  болуды  бала  парызы  деп  есептейтін 
жастар (қазақ жастары), енді бҧзықтығымен кҿзге тҥсуге арланбайтын 
болды.  Қыздардың тапсынып тҧратыны мҽдениетке саналды. Қазақи 
сана  ҿзінің  қалыпты  арнасынан  ауытқыды.  Басқа  елдер  мҽдениетіне 
тҽуелсіз дамуын тоқтатты.
 
 
"Бҧдан шығатын қортынды сол –
 
ҧзақ жылдар
 
бодандық бҧғауда 
болған  елдің  азаттыққа  қандай  жолмен  жетсе  де,  сана  тҽуелсіздігі 
болмай,  елдің  шынайы  тҽуелсіздігінің  болмайтындығы;  қиылған 
жанның,  тҿгілген  қанның,  аққан  жастың  зая  кететіндігі"  –
 
деген, 
 

 
62 
Қойшығара  Салғараҧлы,  сана  тҽуелсіздігін,  рух  тҽуелсіздігін  бар 
шаруадан ілгері оздырады. 
 
 
 
Қойшығара Салғараҧлы. "Елдік негіздері»" Астана 2007 ж.
 
 
Жер  де,  адам  да,  тіл  де  қазақшылық  болмысынан  айрылып,  ҿз 
тегіне ҿгейлік танытатынды шығарды. 
 
 
Жерді  басқалар  меншіктене  бастады.    Қазақ  енді  жерге  ие 
болудан қалды. 
 
 
Ел  кҿшуді  тоқтатты.  Кҿшу  тоқталып  еді,  елді  мекен  маңын 
адыраспан басты. Ол маңайға басқа шҿп шықпайтын болды. 
 
 
Сол секілді "кҿш
-
керуені" қозғалыссыз қалған қазақ санасына да 
адыраспан шыға бастады.
 
 
Ел  санасы  "пҽленше"  арақ  ішіпті,  мас  болыпты  дегенді  ерсі 
кҿрмейтін дҽрежеге жетті..
 
 
Ерлер  қҧлқы  бҧзыла  бастады.  Ішімдік  іздегіштер
, 
қыдырымпаз, 
сҧрамсақ,  жағымпаз  деген  жегілерге  ҿзегін  алдыртты.  Жҧрт  ішімдіксіз 
дастарқан  жаймайтын  болды.  Қазақ  тойы  мен  жиыны  болмысын 
жоғалтты.
 
 
Ҥйленген жастар ажырасқанына ҧялмайтын дҽрежеге жетті.
 
 
Ана тіл бетіне таңба тҥсті. Тіл сҽнінен айырыла бастады. 
 
 
Жҥйрік тіліміздің ҧшына сҥйел шықты, сҥріне бастады. 
 
 
 
Шешен  сҿйлесуге,  мақалдатып  тапқыр  айтуға  қҧмар  халық 
жаппай  тост  айтуды,  тілек  тілеуді,  жаттандылықты  ҽдетке 
айналдырды.  Қазақ  халқы  енді  ҿз  болмысына  да  иелік  ете  алмады.
 
Біраз  қазақ  ҿз  ана  тіліне  астамшылықпен  қарайтынды  шығарды.  Тіл 
қазаққа ана болудан бастарта бастады.
 
 
Ҿз  тілін  "ана  тілі"  атандырған,  ардақтаған  да  солар  еді. 
Мҧқтаждық  пен  амалсыздық  қыстаған  қазақтар  ана  тілін  ардақтауға 
халі  жетпеді.  Жҥзі  отырып  біреудің  бетіне  қарап  жҽутеңдеді,  соған 
тҥсінікті болсын деп орысша сҿйледі.
 
 
Ҧзаққа созылған амалсыздық пен дҽрменсіздік  қазақтың қазақтық 
сапасына ҽсер ете бастады.
 
 
Соңғы бір
 
ғасырға жуық уақыт озбыр ҿкіметтің қҧлы болдық, жат 
десе  жаттық,  тҧр  десе  тҧрдық.  Дым  шығарма  десе  дем  шығармадық. 
Ҿл десе ҿліп, тіріл десе тірілдік. Бҽрі рас. Мойындаймыз.
 
 
Адамды  аздырдық.  Даланы  тоздырдық.  Кҿлді  кептірдік.  Бҧлақты 
қҧрғаттық.  Ҿзенді  ластадық.  Ауаны  уға  айналдырдық.  Суды  тҧзға 
айналдырдық.  Аңды  қырдық.  Баланы  мҽңгҥрт  еттік...  Шындықты  
мойындамауға бола ма. Мойындаймыз. Бҽріне ҿкінеміз.
 
 
Арақпен тҽнді уладық. Қҧдайсыздық жолына тҥсіп жанды уладық. 
Бҧ да рас. Мойындаймыз.
 
 
Анаңдай ҽлпештер аяулы сҿздер ҧмытыла бастады. 
 
 
Анаң тірі. Бесік жырын он беске келгенде, кітаптан оқып ҥйренеді 
деген не масқара? Тҽрбиенің ҧлттық болмысын жоғалттық.
 

 
63 
 
Атаң  тірі.  Алпамыс  ерлігін  бақшадағы  басқа  тілді  тҽрбиешіден 
естиді  деген  не  масқара?  Ҧлтымыз  ҧлттық  тамырдан  алшақтатыла 
бастады.
 
 
Халқымыз  ақын  халық  еді,  жырау  халық  еді.  Батырлық 
дастандарымызды  ҧмыттырды.  Қазақтың  соншалықты  бай  мҧралары 
туралы институт, университет студенттері ғана естиді екен, оқулықтан 
ғана оқиды екен деген не масқара? Бҽрі де рас. Мойындаймыз.
 
 
"Басың  жарылса  бҿрік  ішінде,  қолың  сынса,  жең  ішінде  "  деген 
шҥкіршілікке бағына ҿмір сҥрдік. Кҿндік. Кҿндіктік. Кҥттік.
 
 
Дегенмен асықпаған арбаға мініп қоянға жетті...
 
 
Ақыры, арман орындалды.
 
 
Арманға  жетіп  Тҽуелсіздігіміз  бен  Егемендігімізді  тойлап 
жатырмыз. Тойымыз тойға ҧласқай!
 
 
Ата
-
баба  аруақтарына  ас  беріп  жатырмыз.  Садақамыз  қабыл 
болғай!
 
 
Елімізді  ел  етпекке  ҧмтылып  еңбек  етіп  жатырмыз!  Еңбегіміз 
жемісті болғай! 
 
 
Тҽуелсіз  ҿмір  сҥрген  он  бес  жылдан  астам  уақыт  осылай  ҿте 
шығыпты. Жетістігіміз аз болмапты. Қатарымыздан озыппыз. Озықтар 
қатарына  жетуді  мақсат  етіппіз.  Жететінімізге  сенімдіміз  де.  Бҽрі  рас! 
Мақтанамыз! Қуанамыз!
 
 
Арманымызға жеттік. Аллаға рақмет!
 
 
Тҽуелсіздік алдық! Тағдырға рақмет!
 
 
Егемен ел болдық! Ел серкелеріне рақмет
! 
 
Жаратылыс  –
 
егіз.  Жаратылыс  жақсыны  да  жаратқан,  жаманды 
да  жаратқан.  Бҧл  ҿмірде  шындық  та  бар,  ҿтірік  те  бар.  Қуаныш 
қуантып жатса, ҿкініш ҿкіндіріп жатады.
 
 
Тҽуелсіздікке  қол  жетіп,  мемлекетіміз  экономика  мен  ҿндірісті 
ҿркендете,  халықты  теңестіре    алған  осы  жылдар  тіл  теңдігін 
қамтамасыз ете алмады деп ашық айтамыз...
 
 
Бҧл  жылдар  ҧлттық  рухты  кҿтеретіндей  іс  тындыра  алатын 
ҧлтжандыларды билік басына жеткізе алмағаны несі деп ҿкінеміз...
 
 
Байлық  пен  билікке  қолы  жеткендер  ел  мҥддесі,  халық  қамы 
деген  шаруаларды  екінші  орынға  ысыра  берген  жоқ  па  деп 
кҥдіктенеміз...
 
 
Тҽуелсіздік  жылдарында,    бҽріне  қол  жеткізе  жҥріп,  қазақ 
халқының жан
-
дҥниесін жаңадан, қайтадан қалыптастырарлық, "Мен –
 
қазақпын!" деп мақтануға тҧрарлық, рухани рухты қалай қалыптастыра 
алмадық деген ҿкініш кҥнҽліні ҿз басыңнан емес ҿзгеден іздете береді. 
 
Бірақ  ҽлемдік  атағы  бар  кҿрнекті  жазушы,  қоғам  қайраткері  Ҽбіш 
Кекілбаев бҽріне кінҽлі сана тҿмендігінен дейді.
 
 
Демек,    біздің  қоғамымыздың  да,  қоғам  мҥшелерінің  де  ҧлттық 
санасы, осы ҿмір сҥрген тҽуелсіздік жылдарында ҿз армандарынан, ҿз 
тындырылған  істерінен  кем  тҥсіп  жатыр  екен
-
ау  деген  ойға 
итермелейді.  Біздің  жетістіктеріміз  сананың  сені  жетектеуінен  емес, 

 
64 
тарихи  жағдайдың  дҥрмегіне  еруден  туындаған  жетістіктер  болуы 
мҥмкін секілді.
   
 
 
 
 
Ҽбекең мақаласынан тағы да бірнеше ҥзінділер келтірелік:
 
 
..."Сананың  солқылдақтығы...  Ҽлдеқашан  мемлекеттік  статус 
алған  тіліміздің  ҽлі  кҥнге  мҽртебесіне  сҽйкес  пҽрмен  ала  алмай 
жҥргендігі де содан еді... Тіліміздің жҧтаңдығынан емес, ҿзіміздің кісілік 
жҧтаңдығымыздан еді"...
 
 
...Сол солқылдақтық, сол жҧтаңдық ҽлі кҥнге білім беруді, тҽрбие 
беруді, тарих оқытуды ана тілде жҥргізуге бҿгет болуда...
 
 
…Тіл  теңдігінсіз  мемлекет  теңдігін,  мҽдениет  теңдігінсіз  азамат 
теңдігін кҿзге елестету мҥмкін емес…
 
 
…Ең алдымен, туған тілімізді жҧмыла ҥйреніп, жабыла меңгеріп, 
жан аямай дамытып, нағыз осы заманғы білім алу мен зейнет кҿрудің 
ең шешуші қҧралына айналдыруымыз қажет…
 
 
 
Қазақ  халқының  кҿрнекті  ойшылдарының  бірі  –
 
Ақселеу 
Сейдімбек: 
 
 
"Қазақ  идеясы,  яғни  сол
 
мҽндегі  қазақстандық  немесе  ҧлттық 
идея  ҿзара  шендескен  екі  бастаудан  нҽр  алуға  тиіс.  Біріншісі  –
 
қазақ 
халқының тарихи тағдыры қалыптастырған мейірім, шапағат, парасат, 
жарасым,  бақыт  туралы  арман
-
аңсары  (идеялы).  Яғни  кең 
мағынасында,  ондай  идеялдың  мҽдениет  пен  ҿнер,  тіл  мен  діл,  салт 
пен  дҽстҥр  тҥріндегі  ҿмірлік  кҿріністері.  Екіншісі  бҥгінгі  тарихи  кезең 
аясындағы нақты бастан кешіп отырған ахуал", –
 
дейді.
  
 
 
 
 
 
("Ҧлттық идея", Қазақ ҽдебиеті, 15.08.2003)
 
 
Тарих  пен  тарихи  кезеңді  шендестіре  отырып,  бҥгінін  қамдау, 
болашағын ойлау, елді ел ету жолындағы басты жҧмыс екенін сеземіз.
 
Ел болып ес жия бастап едік. Жетістігіміз бен қоса кемшілігіміз де бар 
болып  шықты.  Соларға  сын  кҿзбен  қарап,  "ҽттеген
-
ай"  дейтін 
болыппыз. Бҧл да рас. Ҿкінеміз. Қазақтардың  қазақ халқы алдындағы 
борышы туралы ойланамыз.
 
 
Ҽбіш Кекілбаев:
 
 
"Тҥптеп  келгенде,  ана  тіліңді  қҧрметтеу  –
 
басқалардан  артық 
тҧрудың  қҧралы  емес,  туған  анаң  мен  атаңды  сыйлағаның  сияқты  ҿз 
халқың  мен  мҽдениетіңді  қалтқысыз  қадірлеудің  ең  басты  қағидасы 
болуға  тиісті..."  деп,  кез
-
келген  қазақтың  мойнындағы  борышын 
анықтап береді. (Егемен Қазақстан». Тамыз, 2006 ж). 
 
 
Біздің  арғы
-
бергі  ҿткен  жҽне  келешек  ҧрпақтар  алдындағы 
перзенттік  парызымыз  Ҽбіш  Кекілбайҧлының  жоғарыда  келтірілген 
ойларын  тҥсіне  білгенде,  ҧсыныстарын  іске  асыруға  атсалысқанда 
ғана  ақталмақ.  Сонда  ғана  "Қазақстан  болашағы  –
 
қазақ  тілінде" 
екендігін іс жҥзінде дҽлелдеп шыға аламыз.
 
 
"Ҿйткені  тіл  мерейі  –
 
ел  мерейі.  Бабаларымыз  баяғыда 
ескерткендей,  адамзат  трихына  қарасақ,  тілі  мақҧрым  қауымдардың 

 
65 
ҿздері  де  мақҧрым  болыпты.  Ал  тілдерін  дамытып,  кемелдеріне 
келтірген халықтардың ҿздері де дамып, кемелдеріне келіпті"…
 
 
Ҽбіш  Кекілбаев  "Тіл  жҽне  Тҽуелсіздік
     
"Егемен  Қазақстан". 
Тамыз, 2006 ж.
 
 
Тҽуелсіздігіміз  баста.  Егемендігіміз  елде.  Иманымыз  жҥректе. 
Тҿрт  жағымыз  тҿрт  Қҧбыла!  Тек  қана  ҿздеріміз,  қазақтар,  сол  тҿрт 
Қҧбыланы  бағдар  ете  алсақ  болғаны.  Ҿз  кҿзімізді  ҿзіміз  тырнап  аша 
алсақ  болғаны.  Адасқан  сананы  даңғылына  қайтара  алсақ  болғаны. 
Тат  басқан  жҥректі  тазарта  алсақ  болғаны.  Жанымыз  бен 
болмысымызға  басқалар  егіп  тастаған  сенімсіздік  пен  кҥдік  атты 
жегіден қҧтыла алсақ болғаны... 

жүктеу/скачать 1,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: