Сакулина Н. П. Комарова Т. С. Балалар ба шасында'РЫ

белме жасайды. Осыдан кешн тэрбиепп куы рш актьщ суретш
салуды тапсырады.
С а б а к т а ойыншыкты тексеру уйымдастырылады: кей л епн щ
формасын аныктайды 
(балалар -оныц бейнесш 
колдарымен 
а у а д а керсетед1); к уы р ш ак та аяк барлырына алрашкы рет к е ­
щл аудары лады , колдары мен басыньщ мелшер1 жэне калай 
орналаскандыры аны кталады . Бул с у р е г п балалар турл! туст1 
карындаш пен орындайды, ейткеш оларра бейнелейтш белшек- 
т е р ш щ карапайы м пропорциясын дэл1рек беруге м у м к ш д ж бо­
лады, ал кары ндаш ты н каттылыры аркасы нда колдыц форма 
ж а с а уш ы кимылын анык сезш едь
Б а л а л а р г а бейнеш 1р1, дэл ж а с а у д ы уйрету керек (бугаи 
саб ак ть щ бас кезш де кещ л аударган ж ен ). А лай д а кары н ­
дашпен сурет с ал у уш ш , бояумен сурет салатындай, улкен па­
рак к а г а з б ер у дщ к ереп жок; ол егер ж азаты н паракты ц 7г 
болса жетк!Л1кт1. Бейнелеу 1сшщ сэтт1 шыгуына техникалык 
ж агы нан орындалуы кемектеседь С ондыктан с аб ак барысында 
ку ы рш акть щ кейлепн, ол эдем1 болу уипн, балал арды ц калай 
бояуына болатынын аны ктау керек. Егер балаларды ц вздер1 
естерш е тус1ре алмаса, сызыктан шыгуга, асы гуга, колды кай- 
та-кайта булгап, карындаш ты «,атты б а суг а болмайтынын, эйт- 
песе колдары тез талып, сур еттерш щ ж ам ан шыгатынын ескер­
ту калюет; к уы рш актьщ к е й л е п т е п е
болып боялмаса, эдем1 
болмайды. С ур ет техникасын белек етюзбей, бейнелеу М1ндет1н 
шешумен байланы стыру керек.
Б
1
раз у а к ы т еткеннен кеЙ1н к айтадан адам бейнес1не ора- 
л уга болады. С аб ак ть щ бас кезшде тэрбиепп балаларга; «Бу- 
Г1Н сендер ездер1цн1ц сушкт1 куы рш актары цны ц немесе ертег1- 
дег1 адамныц сур ет
1
н саласы цдар. Оныц Аленушка, бармак- 
тай бала, к1шкентай солдат, шацгышы болуы мумк1н. К1м юмд1 
калайды, к1м К1МД1 ж ак сы керед1. К,ыз да, ул да, к1шкентай со л ­
дат та, космонавт та — бэр1 де адам, ал адамныц сур етш калай 
салуды сендер б1лесщдер»,— дейд1.
Содан кеЙ1н барлы к куы р ш ак к а ортак басы, кеудес1, аяк- 
колы болатыны айтылады. Тек кшмдер1 эр турл1: кыз б а л а д а — • 
кейлек, улда — жейде мен штан. Тэрбиепп барлык дене муше- 
лерше, олардыц орналасуы мен карапайы м 
пропорциясына: 
колдыц кайдан 
басталатындыгына, 
оныц узындыгы кандай 
екенд1Г1не, кейлек, кофта, штан жэне аяктыц канша орын ала- 
тынына кец1Л аударады . Бул с аб ак та бейнелеуге едэу1р жогары 
талап кою га болады, алдагы еткен саб ак тагы дай болмау уш1н, 
енд1 неменеге кещ л а у д ар у керек екенш балаларды ц эркай- 
сысына тус1нуге кемектескен жен.
Б ал ал ар адам бейнесш аппликациямен де 
ж асай алады. 
П рограмма бойынша ушшпп токсанда балаларды квадр.аттар 
мен Т1к тертбуры ш тардан децгелек формалар киюга уйрету 
керек. Б уган балалар аздап дагды ланган соц, олар басты да 
децгелетш кия алады. А л киыктап киюды (кейлек, тон) олар
86

уйренш алган. Керегш ш е узын- 
ша жолак, караз киып 
алган 
сон, бал ал а рг а кол (кейлектщ 
немесе тонныц ж ещ ) мен аяк 
ж аса ул а р ы н а болады.
Эр баланын, даярлап алган 
ал кызыл шаршыларды, кейлек 
не тон уш ш Т1К тертбуры ш тары
(эркайсысынын тур1 эр 
баска 
болганы ж аксы ) жэне балалар 
жен, киып алатындай осы тус- 
тес т1к тертбурыш , кез киып 
алу уш ш б 1 р ж ап ы р ак коныр 
кагазы болу керек.
Б а л ал а р г а
барлы к белж - 
терд1 кию тэс1Л1 будан бурын 
ж асаган бейнелеулерден таныс 
екенш ескере отырып, оларды 
бал ал а рг а керсетпесе де б о л а ­
ды, тек б 1 р ж ап ы р ак кагаздан 
басты калай ойып-киюга бола- 
тынын сурап, естерш е салган 
жен. Сонан сон кейлект1, кей­
лектщ ж ещ н калай кию женш- 
де сурайды (егер бал алар жа- 
уап бере алм аса гана тэрбиенп- 
нщ ез1 тус1нд1ред1). 
Квадрат- 
тан басты ойып-киган кезде б а ­
лаларды н кагазды кеп кесш 
тастамай, б1р шетшен ойып- 
киюын бакы лап отыру 
керек, 
олай етпесе бас тым юшкентай 
болады да, б у ю л бейне эдем1, 
пропорциялы болмайды. 
С о н ­
дыктан кагазды сэл гана кол- 
га айналдыра бурып, тек буры- 
шын кию керек жэне эркайсы- 
сы б1рден белек-белек тусетш- 
дей болсын деп балаларра ай- 
ту кажет. Егер оны ескертпесе, 
балалар токталмастан кесе бе- 
ред1; 
бурандалы сым 
болып 
шыгады, ал денгелек юппрейе 
беред1 ( ы г е р п уак ы тта да б а ­
лаларра, осы ТЭС1ЛД1 менгерте- 
тш с аб ак сайын, бурышты б е ­
лек тусетшдей етш киюды ес- 
кертш отырган ж ен). Бул тэ-
«Менщ суЙ1кт1 куыршарым».
«К,ыз кыдырып жур» (аппликация).
87

С1ЛД1 б1рден мецгере алм аганд ар га б1р п ар ак каразбен тары б!р 
рет керсетш, ол оран колыньщ калай ж е те т ш ш щ нэтижесш керш, 
колымен сезш у упин баламен б1рге оньщ колын устап отырып 
киюра болады. Т ж бурыш тан денгелек формаларды ойып-киюды 
уй р ену дщ алрашкы к езе щ н деп б1рден-б1р киын тэ с ы , ол да не- 
п з п л е р д щ б 1р 1 болып табылады , оны уйренгеннен кешн балалар 
эр турл1 бейнелер уш ш децгелетш киюра м ум к ш дж ал а д ы 1.
Кызды н суретш немесе куы р ш акты ойып-кию жэне 
жел1М- 
деу уппн улкен п арак к а г а з беруге болмайды. Одан киып ал- 
ран белж тер ж азаты н кагазд ы н ж ар ты (немесе улкен альбом ­
ный ж ар ты бетше) парагына 
ж ак сы орналасатындай болуга 
тшс; тым улкен бейне, кеш пс
13
, алапестеу к ерш едь Бейнелерд! 
ка г а з бетш е орналастырура б алаларды н кещ лш а уд а р у керек. 
П ед агог тшст1 н ус к а у беруге асьщпай, бал ал а рг а сур а к койып, 
оларды ойланура уйрету керек. « К уы рш ак ж ак сы орналасып, 
эдем1 к ер ш у у ш ш кагазд ы к алай кою керек?»— деп сурайды 
тэрбиенп.
Бейнелеу 1сшен тэж1рибес1 мен б ш м 1 ж ок бал ага бейнеН1н 
к а га з бет1нде к алай кер1нет11пн кез алдына келт1ру киын. Оган 
кем ектесу упин, б!р п арак к а га з альщыз да, оны ойыншьщтын 
арт ж агы нан алдымен келденен, сонан кешн т1пнен койып; 
«Былай ма, элде былай кою керек пе?»— деп сураныз.
Б а л ал ар кагазд ы калай койганда бейненщ эдем
1
рек к е р
1
не- 
Т1Н1Н байкайды. Олар кагазд ы б1рден керект1 ж аг дай д а коятын 
болсын. С а б а к процес1нде балаларды н композициялык М1ндет 
туралы умы тпауын жэне к а га зд ы аударып алмауын бакыла- 
ныздар. Бул туралы са б а к сайын ескерт
1
п отыру керек. Осын- 
дай ж агдай д ы н аркасы нда рана балалар бейнен1 езд1ктер1нен 
ж а к сы орналастыра алады.
Бейнелеу 1С1 саб ак тар ы н да материалдарды эз1рлегенде, ж у ­
мыс б1ткеннен кеЙ1н оларды жиы сты руда бал аларды ез бетте- 
р
1
нше ж ум ы с 1стеуге б аулу керек. Эдетте материалдарды эр 
баланын алдына 
тэрбиенпмен б1рге кезекш1лер кояды, ал 
калган б алал ар бул кезде ойнайды немесе ез шаруасымен шу- 
гылданады; егер с а б а к б астал ар д а б1рдене жет1спесе, кезекш1- 
лерден талап ет1лед1. Кезекш1лер тэрбиеш1мен б1рге барлык 
керект1 заттарды ж еке столга эз1рлесе, мундай тэртшт1 ти1мд1 
деп санаура болады. М ысалы, сурет салу уш ш тэрбиенп даяр- 
лап койган бояу мен таганды, су уш1н банка (оган тэрбиеии су 
куяды ) кояды; кы лкалам , оньщ астына коятын таганды эз1р- 
леп, кы лкалам ды кургататы н салфетка салып кояды. Содан ке- 
Й1н тэрбиенпнщ усынысы бойынша эр бала езше керект
1
Н
1
н 
бэр!н алып, ж ум ы с орнына апарып кояды. Егер балалар алты 
орындык столда отырса, онда эркайсысына керект! кы лкалам
1 Балалар ойып-кию т э сш н щ кайсысын болмасын мен.гер1С1мен, б!р жа- 
пырак жай караз беруге болады, ал керект1 форманы шыгара алысымен турл! 
туст! кагаз бер1лсш.

мен салфетканы ездер1 эз1рлеп алады, ал бояу мен суы бар бан- 
каны бал алар кезектесш экелед1 немесе б1реу1 алып келш, еюн- 
Ш1С1 саб ак тан кешн алып кояды. Ж у м ы с б1ткен сон эр бала 
е з ш щ ж ум ы с орнын жиыстырып, барлырын алган ж ер ш е апа- 
рып кояды. М ундай тэртш балаларды ж ум ы сты ездж терш ен 
гстеуге, с а б а к к а керектш щ бэрш ойластырып алуга, ез орнын 
ж ны сты ра б1луге баулиды.
П рограм м ада бейнелеу 1с-эрекет1 бойынша естиярлар тобы 
упин декоративтж суреттер мен декоративтж аппликация с а ­
бактары карастыры лган. К алган
3 0
с а б а к затты к жэне сюжет- 
т ж суреттерд1 мецгертуге, сондай-ак 
бал аларды ц ез ойынан 
сурет салуларына б ел ш етш ш ескере отырып, декоративтж с у ­
рет сабарына жыл бойына 8— 10 с аб ак белшу1 мумкш; аппли- 
кацияра арналган 20 саб ак тан декоративтж аппликация уш1н 
5
— 6 саб ак белшу1 мумк1н.
С ур ет жэне аппликация аркылы декоративт1к бейне ж аса- 
ранда, буларра ортак жардай: кай форманыц болмасын ернег1н 
к агаз бет1не орналастыруды, ернек элементтер1н осы форма- 
ларга белуд1 уйрету. Сондыктан д екор ати в тж сурет пен де- 
коративт1к аппликация саб ак тары б1р-б1р1не байлаиысты болуы 
керек.
Д е к о р а т и в т ж аппликацияныц ернек элементтерш балалар 
эз1р куй
1
нде алады жэне 1шшара ездер1 де жасайды. Мысалы, 
Т1к бурышты ею буктейд1 де, буктелген 
жер1нен кес1п — ею 
квадрат, квадратты диагонал бойынша кесш ек1 ушбурыш, дец- 
гелект1 ею ге кес1п ек1 ж арты децгелек алады. Осы элементтерд1 
орналастырады, егер эдем1 шыкпаса, орындарын ауыстырып, 
жылжытып, форманы езгертед1, баска туст1 алуга болады, б1р 
сезбен айтканда, алга койган М1ндетке сэйкесу1 жэне балалар 
канагаттанаты ндай, будан гер1 эдем1рек болу ж агы 1здест1р1- 
лед1. Сондыктан аппликацияга ернек тузуд1 балалар тез мец- 
геред1.
С о л себепт1, ж а ц а
ф о р м а г а е р н е к ж а с а у г а д а р д ы л а н у д ы
а п п л и к ац и я д а н б а с т а у керек, сонда д е к о р а т и в т ж с у р е т с а л га н - 
д а б а л а л а р н е п з ш е н к е ц 1Л1н ер н е к э л е м е н т т е р ш б е р у г е а у д а - 
р аты н б о л а д ы .
Ец алдымен балалар буйымга ернек салу дегеннщ не екен1н 
жэне оныц неге керек екеншен м аглум ат алуга тшс. Ец жак- 
сысы — муны 
балаларды ц 
ки1мдер1нен — алжапкыштарынан, 
свитерлер1нен, шапкаларынан, шарфтер1нен жэне т. б.— керсету 
жэне тус1нд1ру. М ундай эцг1мен1, кунн1ц ек1нш1 жартысында, 
10— 15
минут у ак ы т бел1п, барлы к балалармен етк1зу керек. 
©рнектщ композициясы мен оны курастыруш ы элементтер1не 
кец1л аудара отырып, эр буйымды жеке-жеке карастырган жен. 
Егер осыдан кешн декоративтж сурет сабагы етюз1лсе, балалар 
тапсырмага саналы турде карайды.
Декоративт1к суретт1ц б1р1нш1 сабагы уш1н калыц кагаздан 
турл! туст! спорттык шапка (оларды ез туркымен киып) эзтр-
89

леуге болады. Кешн балалардын, эркайсысы ез шапкаларыныц 
э дем ы ей тш ж олактары н ернекпен толтыруга тшс.
Т ж жэне келденец орналаскан сызьщтардыц уй лес
1
мшен 
куралган; орналастыруды кызьщтыратын т ж жэне келденец 
тускен шимай сызыктар; 
т у р Л 1 
туст1 нуктелерден балалар ер- 
нектщ мумк1нд1Г1 бар варианттарын керетшдей, алрашкы с аб ак
у ш ш ж о лак ты ернек теудщ б1рнеше у л п с ш
эз1рлеген орынды. 
Ж о л а к та р ы ернектщ карапайым элементтерш щ композициясын 
балаларды ц ездер1 ойланатын болсын. К ар ап болраннан кешн 
улНш алып кою керек.
Тэрбиеип балаларра шапканыц тусш е к арам а-карсы туе 
тац дау ды тапсырады; егер шапканыц тус1 акшыл болса, ернек 
коцыр бояумен орындалатын болсын жэне к ер к ш ш е ; немесе 
егер шапка кызыл, сары болса, онда ернек кек, ж асы л болга- 
ны жен т. б. сейтш, 
б ал аларды ц т у с т щ тур ш е деген сез1М1 
дамиды.
Ж о л а к т ы ер н ек п ен э ш е к е й л е у д е б ы г е н д е р ш бек1ту уш 1н г 
б у д а н к е ш н де б1р-ек1 с а б а к е т ю з е е , Т1ПТ1 ж а к с ы . А л г а ш к ы са- 
б а к т а г ы с и я к ты , ж о л а к к а е р н е к т 1Ц с у р е т 1н с а л у д ы н эр с еш , 
м ы с а л ы свитерд1 (сви тер т у р л 1 туст1 к а т т ы к а г а з д а н ойып-киы- 
л а д ы ) , э ш е к е й л е у м е н к о с у г а б о л а д ы . Б а л а л а р г а с в и т е р д щ ж е - 
Ц1Н, к е у д е с 1н н ем есе е т е к ж ар ы н е р н е к т 1 ж о л а к п е н э ш е к е й л е у
т а п с ы р ы л а д ы . Б у л с а б а к к а улг1 Э31р л е у д 1ц к е р е п ж о к , б 1р а к
с а б а к т ы ц б а с ы н д а 2 — 3 б а л а н ы т а к т а г а ш ак ы р ы п , ер н е к у ш 1н 
п а й д а л а н б а к ш ы элемен ттер1н 
к е р с е т у л е р ш
с у р а у р а
б о л а д ы . 
Ж е ц мен е т е к т е п ернектерд1Ц б1рдей б о л у керект1Г1 б а л а л а р г а
ескерт1лед1.
Сол сиякты декоративт1к аппликацияны уйретуд1 квадратты 
эшекейлеуден б а ста у га болады. Б ул с а б ак та р д а балаларды ер- 
иект1 квадратка орналасты ру принциптер1мен таныстыру ке­
рек. Б1ршии с аб ак та балаларра ернек элементтерш бурыш-бу- 
рышка, ж ан-ж агы на орналастыра б1лу уйрет1луге ти
1
с. К в а д ­
ратты эшекейлеу бал аларды ц алдына алгаш кы рет койылып 
отыргандыктан (олар ж олакты сэбилер тобында эшекейлеп уй- 
ренген), форма укыпты талданура ти1с; бурышты бел1п алып 
санап шыру, ж ан-жагын колмен байкап кер1п санап шыгу. Со- 
нан соц балаларра тэрбиеш1 эз1рлеген турл1 туст1 кагаз жола- 
рынан к1шкентай квадрат 
(3 X 3 см )
кесш алып, квадраттыц бу- 
рышын эшекейлеу уипн б1р тур тандап алу тапсырылады. М у- 
ныц б1р1нш1 с а б а к екенше карам астан, ернект1ц элементтер1н 
ж ан-ж агы на орналастыруда, тек барлы к жарын 
б1рдей еттп 
сэндеу керек екен1н ескертш, балаларра ерк1нд1к беруге бола­
ды. С а б а к ты булай е т ю з у методикасы, б
1
рдемеш балаларга 
тапсырып, ал б1рдемен1 олардын ез ерюне калдыру, творчест- 
волык белсенд1л1пн арттырып, ез беттер1мен 
ж ум ы с к т е у г е
М уМ К1НД 1К 
тугызады.
Кейб1р тэрбиеип декоративтж сурет пен аппликация сабак - 
тары сайын улгтлер эз1рлеп, дэл сондай ет1п шыгаруды талап
90

етед1. б й т к е ш у л п ш айнытпай жасаран болса, ернект1 эр турл1 
формада курасты ра алады деп есептеледь Б1рак бул олай емес. 
Тек оран керсеткен ернект! аудармай дэл орындаура э д е т т е н т
кетед1 де, бала декоративтж композиция ж ас а у д а н мулде к а б ь
летс1з болады, алран 61Л1М мен дардыны алып бара б1лу 1с-эре- 
кеттщ екшип жардайы. Элементтерд1 б1рдей орналастырранда 
ернектщ эр турЛ1 болатынын балалар тусш б ей дь Осындай кез­
де балара ернектщ эр турл! элементтерш белсене 1здеп, оны 
табура, т у с т щ ез каларанын тацдаура, каразра кандай да б1р 
форманыц ернегш орналастырура м ум к ш дж
туранда, алран 
дарды тусш ж т1 болады да, жардайды езгерткенде онан пайда- 
ланады. Бул баланын эстетикалык 
жарынан е с т , бейнелеу 
творчествосыныц дамуына кемектеседь Сонымен, аппликация- 
л ы к ернект1 
квадратка 
орналастыруды ц 
ережес1н мецгерген 
сон, бал алар бул формара ернект1ц сурет1н салура киналмай- 
ды. Т эрбиеш
1
де, кандай жардайда 
эдем
1
уйлесет1ндей болу 
уш1н, ернек элементтерш тус1не карай тандап ала б1луге ти1с; 
мысалы, б 1 р 1 н 1 ц столына кег1лд1р, куцг1рт кызыл, кызыл ко- 
цыр, ек1нш1С1не сур, кара кек, 
к ы з р ы л т
сары т. б. ж олактар 
кояды.
Егер тэрбиеш1 материалды т у с т е карай зер сала ойланып 
тацдайтын болса, онда балаларра алрашкы саб ак ты н езш де-ак 
ез беттер1нше ернек угшн элементтер тандап алура мумк1нд1к 
беруге болады. Егер б
1
рдеме сэтс
1
з шыкса, жумысты т ал д ау 
процес1нде оган балаларды н кецлш ауд ар у керек.
Д е к о р а т и в т 1 к с у р е т пен д е к о р а т и в т ж а п п л и к ац и я с а б а к цикл- 
д е р 1Н1ц муМК1НД1Г1 бар в а р и а н т т а р ы н к е л т 1р еш к.
1
. Ш ап ка уш щ ж о л а к эшекейлеу.
2
. Свитер уш ш ж о л а к эшекейлеу.
3
. Биялайды эшекейлеу.
4
. К вад р аттаг ы декоративт1к сурет.
5
. К вад р аттагы декоративтж аппликация.
Ж а ц а э л е м ен ттер к о с ы л у ы м е н б а й л а н ы с т ы б у л с а б а к т а р д ь щ
М1н д е т 1 а уы р л а й д ы : к в а д р а т т ы к и г а ш кес1п, б а л а л а р у ш б у р ы ш
а л а д ы , ол д а е р н ек ке п а й д а л а н ы л а д ы ; б у д а н б а с к а о р т ас ы н а
д а е р н ек ж у р п з ы е д ь С а б а к к а эз1рленген б 1рнеш е улг1ден тэр- 
б и е ш 1 б у р ы ш т а р мен о р тан ы ц к а л а й т о л ты р ы л а ты н ы н
(эле- 
м е н т т е р д щ бгр туст1 б о л г а н ы тэ у 1 р ), ернект1 у ш б у р ы ш к а к а л а й
о р н а л а с т ы р у р а болаты ны н к е р с е т е д ь
6. К вад р атк а ернект1ц сурет1н салу.
С ы з ы к т ы , ш имай сы зыкты , н ук т е ш ер н е к т е к а л а й пайда- 
л а н у г а болаты ны н (б1рнеше у л г щ е ) б а л а л а р б1лед1. О н д а й д а
э л е м е н т т е р д щ ритммен о р н а л а с у ы н а — б1р1нен-б1р1н1ц 
ар асы , 
б у р ы ш т а р мен ж а н - ж а к т а р ы н ы ц тус1 б 1рдей б о л у ы н а — олар- 
дыц кец1Л1н а у д а р у керек. С оны м ен к а т а р осы с а б а к т а к в а д р а т ­
ты ернекпен т о л т ы р у т э с 1Л1 б е к 1Т1л е д 1.
91

7
. К в а д р а т к а децгелектен, шецберден жэне шимай сызык- 
тан туратын ернектердщ суретш сал у ( к о н с п е к т а к а р а ).
8. К еп б ур ы ш тагы дек ор ати в тж аппликация.
Осы с а б а к т а б алаларды кепбуры шты (бурышы да, жан- 
жары да кеп) формамен таныстыру керек, олардыц ойынша 
бул форманы калай эшекейлеуге, ернек элементтерш кайда 
орналастырура болатыны суралады . Егер бал аларды ц ешкай- 
сысы айта алмаса, кепбуры ш пен квадратты ц кандай уксастыры 
бар екенш сурап, содан кешн бурышты форманы ернекпен эше- 
кейлеудщ ж алпы ереж есш е кеш у керек.
9
. Кепбурыш тары д екор ати в тж аппликация.
С а б а к кепбуры ш ты форманы эшекейлеу дардысын б ею ту 
м аксаты нда етюз1лед1. М ун дай да ернек элементтерш тацдаура 
жэне эз1рлеуге балаларра улкен м у м ю н д ж турызура кецес бе- 
р1лед1.
1 0
. К еп б ур ы ш к а кар т уш р п п гш щ суретш салу.
Бул тапсырманы орындау у ш ш е р н е к п б1р 
13
Д
1
орындай- 
тындай дэл н у с к а у беру каж ет.
1 1
. К епбуры ш ты гул 
туст1 
ернекпен 
(аппликация) 
эше­
кейлеу.
1 2
. Д е к о р а т и в т ж сурет. Д е ц г е л е к т щ ортасын улкен гулмен 
сэндеу.
1 3
. Тзрелкеш эшекейлеу (Тэрелкеге керкем сурет сал у).
Бул с а б а к к а карапайым элементтермен (шимай сызыкпен,
улкен-к
1
Ш
1
л
1
нуктелермен) эшекейленген 
2 — 3
кыш таб ак ш а не­
месе тэрелке тацдап алу керек: оларды байкап карап, компо- 
зициясыныц ерекшел1гш (ернек шеттерше жэне ортасына, кей- 
де шетше гана о р н ал аск ан ы н ), элементтерш щ дэл сэйкесуш 
(олар б1р-б1р1нен б1рдей каш ьщ ты кта салынганын) атап ету.
1 4
. Децгелект1 ернекпен ойша эшекейлеу (сурет с ал у ).
Егер суретте немесе аппликацияда кандай да б!р форманы
эшекейлеуге ернек ж а с а у д а б ал ал арга киындьщ кездессе, с а ­
б а к саны арттырылуы мумкш. Кейб1р саб ак ты езгертуге де 
болады. Тек естиярлар тобы уш1н программада керсет1лген 
декоративт1к сурет пен декоративтж аппликация бойынша про­
грамма тал абы орындалуы кажет.
Бул топта тэрбиеипнщ тапсырмасымен етет1н сабакпен к а ­
тар, айына б 1р рет бал аларды ц ез ойларынан сурет салу с а ­
багы е т к
131
л ед
1
. Ец ж ак сы сы — бул уш ш эр айдыц аягында 
ж аб ы сты р у мен сурет сабагыныц ец соцгы сабагын арнау. Сурет 
немесе ж аб ы сты р уга такырып т ац д ау инициативасы ба л ал а р ­
дыц ез ерюне бер1луге ти1с. Б
1
рак алгаш кы кезде баланыц ойы 
тураксы з болатындьщтан, кездейсок ж агдайды ц эсер1нен бу- 
рынгы ойынан жи1 айниды да, бала дэл осы саб ак та езш щ ойын 
тез аныктап, ол ненщ суретш салуы немесе ж абы сты руы ке­
рек екенш шеше алмайды, педагогтыц мшдет1 — б алага не с а ­
латынын тацдап, ойын 1ске асы руга кемектесу.
Баланыц ьщыласын б1ле отырып, ештемеш зорламай, жак-
92

«Бупн кун 
ШЫРЫП 
тур».
«Мысык кунге кыздырынып тур».
93

сы керетш ойындары мен ойыншыктарын, там аш а бакылауды, 
куэ болган окиганы жай лап кана есше салура болады. Кейде 
баланын, ойын жалпы такы ры пка аударатын саб ак тар болуы 
да мумюн, мысалы, «Сенщ ж ак сы керетш 
о й ы н ш ы р ы н
», 
«
0
зщ 
каларан 
б\р
с у р е г п сал» т. б. К андай жардайда да келес1 с аб ак
туралы жэне ю м нщ ненщ суретш жабыстыррысы келетпп жа- 
йында балалармен алдын ала э нп м ел есш алран жен.
Б ал ал арды н б е л с е щ ц л т н арттырып, творчествосын дамыту 
уш ш , тапсырма бойынша с а б а к етюзгенде, бейнелеудщ барлык 
жардайын келш удщ к ер еп жок; колдарынан келетш ш эр б а л а ­
нын ез ерюнше ш еш уш е кал ды ру керек.
Тапсырманы дэлелдей т у с ю а келш, тэрбиеппнщ белпл1 мел- 
ш ер д еп бейнеш талап е те тш
1
болады. Мысалы, к у з п агаш- 
тардьщ суретш салуды тапсырып, онын санын шектейд1 (ею 
араштьщ суретш салындар) немесе суреттщ такырыбын анык- 
тап онын мазмунын тетенше ескертед1 (уйд1н жэне уй жанын- 
дары араштьщ сурет1н сал ы ндар). Сонымен б
1
рге пайдалы рак 
та еркш шеппм: «Кузг1 араштар мен буталардьщ сурет1н с а ­
лындар»,— деу. Ен бастысы — кузг1 кубы лы стын сипатын беру: 
араштар мен б уталар жапырарыныц бояуыньщ езгергенд1г1н, 
жерге тусш ж ат к а н ж ап ы рактарды бере б
1
лу. Мейл1, оны эр- 
кайсысы ез1нше-ак жасасын. А л бала канша агаш пен бутанын 
сурет1н салса да окасы жок. Егер бала тшт1 ж ал гы з-ак агаш- 
тыц сурет1н салсын, б1рак оны мэнерлеп жэне суретте баланын 
куз ж е н ш д е п тус1Н1Г1 накты керсет1лсе, буньщ ез1 жаксы. Е к
1
н- 
Ш1 б 1р бала ек1 агаш пен немесе ж алгы з агаш пен кеп бутанын 
сур етш салса, бул да ж ак сы . Б а л ал ар манайындагы эр турл1 
кубы лы сты керед1 гой, оларды да бейнелеп керсете б1луге уй- 
ренулер1 керек.
С ур ет такырыбын ж асанды шектеудщ керег1 жок. Б1рдей 
бейнелеу м ш детш щ ез1не тэн шеш1М1 болган сайын, ол ж ак са р а
тусед1. Б а л ал ар оны ездершш е шеше б1лу у ш
1
н, с а б а к сонында 
балаларды н 
ж ум ы стары на 
тал д ау
ж аса га н
кезде, 
ж аксы
орындалган с у р е г п (немесе жабыстыруды ) 
атап ету керек. 
«Карандарш ы , В ася сурет1н кандай кызыкты етш салган,— дей- 
Д1 тэрбиенп,— уй манында кептеген 
эдем1 гулдер, жаркы рап 
кун сэулес1 тусш тур. Бул уйдщ корасында серуендеу кандай 
тамаш а. Ал Леночка с у р е г п мулде баскаш а салган: онын уш- 
Н1Н, 
манайы толган агаш. Онын сурет1 де жаксы».
Тапсырма бойынша салатын суретке баланын ез1 енпзген 
косымшаны к уп та уга бола ма? Ол, кумэнсыз, кажет. Егер эр- 
кайсысы ез1нд1к б1рдеме тапса, балаларды н жумысы кызьщты- 
р ак жэне эр турл1 болады. Б
1
рак косымша сурет такырыбына 
(жабы стыру) сай болуы керек, оны байыта, кенейте тусуге ТИ1С.
Мысалы, бал алар ж у к машинасынын сурет1н салуга тапсы р­
ма алды. Суретт1 ойдарыдай салып шыккандарра ж ук таситын 
машина ж ур ш келе ж атк ан жолдын, ол жолмен ж ук тасып 
келе ж аткан машинанын сурет1н, кабинадагы шоферлардын сол
94

«Мен улкен уйде турамын».
жолмен ж ур е алатын баска да машиналардын, суретш салуды 
усынуга болады. Осындай эр алуан тапсырмадан езш к е б
1
рек 
кызыктыратынын, езше унайтынын эр бала тацдап алатындай 
болсын. Ал бала да педагог айтпаган, б
1
рак сурет такырыбына 
сэйкесетш баска б1рдеме косуына болады.
Соган байланысты бес ж астагы бала уш ш едэу1р курдел1 
эмоциялы ыкыластыльщ, улкен тэж1рибе тэн, айналадагы зат- 
тар мен кубы лы стар туралы балаларды ц т у а ш п н аныктау уш ш
кггап иллюстрациясын пайдаланура м ум ю н д ж болады. С урет 
сабарыныц мазмунына сэйкес ю тап иллюстрацияларын немесе 
к а ж е т п зат бейнеленген керкем открыткаларды тэрбиепп алдын 
ала тацдап алып, оларды сабак тан б1р-ек1 кун бурын топ бел- 
мес1ндег1 стенд1ге кермеге кояды да, оган балаларды ц кещ лш
аударып, осы заттыц суретш щ калай салынганын байкап ка- 
рауды тапсырады. Бейне керкем жэне анык орындалган болсын 
(курдел1 ракурспен бер1лген сурет ж арам ай ды ). Мысалы, б а ­
лалардыц унататын куыршагыныц сурет1н салатын с аб ак ал- 
дында эр турл1 куырш актар немесе адамдар бейнеленген ил- 
люстрациялар тацдап алган орынды. Оларды балалармен б1рге 
Карап, б1раз уакы тка, балаларды ц ездер1 тагы 
карап шыру 
уш!н, топта калды ру керек.
I
г
к
95

«Машина клргиш тасып келедЬ .
Е к 1 нш 1 б1р ж а р д а й д а маш ин аларды н, с у р е т ш с а л а р немесе 
а п п л и к ац и я м е н о р ы н д а р а л д ы н д а т ш е п и л л ю с т р а ц и я л а р д ы т а н ­
д а п ал у р а б о л а д ы . Эрин е, б у л и л л ю с т р а ц и я л а р е т е курдел1, б е й ­
н еле у б а л а л а р д ы н к ол ы н а н к ел м ей тш , б 1р а к о л а р д ы н кендлш 
н е п з п 1стен а у д а р а т ы н , кеп д е т а л ь д а р е н п з ы м е г е н б о л у керек- 
Т1Г1 031нен-031 т у с ш ж т ь К©п и л л ю с т р а ц и я н ь щ К,ажеТ1 ж о к , 3 —
4 - у 1 б о л с а эбден ж е т к 1Л1к т 1. У к с а с т а кы р ы п та р ы б а с к а с а б а к -
т а р д а б 1р аз б у р ы н н ан т а н ы с и л л ю ст р а ц и я н ы , ал б 1раз ж а н а
б©Л1ктерд1 п а й д а л а н у р а б о л а д ы . Б у л — б а л а н ь щ
т э ж 1 р и б е с ш
к ене й тш , а й н а л а с ы н д а р ы л а р ж а й ы н д а
т у с ш ж т е р ш б а й ы т а д ы , 
к е р к е м д ж ж ар ы н а н ©суше эсер е т е д ь
Ж а з д а балалармен ж умы сты кандай етш курура болады?
Ж а з д а бейнелеу 1с-эрекет1 бойынша ж ан а м аксат койыл- 
майды жэне с а б а к жуйел1 ©тк
131
лмейд
1
. Б1рак балаларды н ж а з ­
д а алатын ж ан а эсерлер1 ©те кеп, оларын ойында, энпмеле- 
ршде, бейнелеу 1С-эрекетшде керсетуге тырысатындарын умы- 
тура 
болмайды. 
С ондыктан 
балаларды н 
кандай 
эсерлерш 
аппликацияда, кандайын ж аб ы сты руда бере алатынын, ал не 
туралы оларга сурет сал у тапсырылатынынын тэрбиеип ж ак сы
бглу1 керек. Сонымен катар балаларды н жыл бойы белпл1 мел- 
шерде алран дарды-машыгы мен ш е б е р л т н ескеру кажет, ейт- 
кеш бул олардын алган эсерлерш, тэрбиеип бейнелеу тэс1лш 
керсетпей-ак, ездер1 бере алатындай ж агдай жасайды.
Ж а з г ы жумыстын ен н е п з п максаттарынын б1р! — байка- 
рыштыкты дамыту, кызыктыларын кере б1лу, не нэрсе баланьщ 
к ещ л ш аударса, соны укы пты рак аныктап карау. ©йткеш юш- 
кентай балалар кещ лдерш б!р затка (кубылыска) у за к ауда- 
рып тура алмайтындыктан, процест! б1рнеше кезенге 

жүктеу/скачать 9,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: