Сакулина Н. П. Комарова Т. С. Балалар ба шасында'РЫ

ранын, б1р-б1рше езара катысын, к ещ стж те орналасуын ай- 
тады; содан сон тэрбиени курылыстьщ белшектерше дэл келе- 
тш форманы таб уды (даярларыньщ 
арасынан, ал 
жет1спей 
ж атса , киып алады) тапсырады, олардын атын атап, жел1мдеп 
ж абы сты раты н болгандыктан, езд ер ш щ парак, к агаздары на с а ­
лып кояды.
Ж е л 1 м д е п б олр ан нан кеш н, о р ы н д а л г а н ж у м ы с т а р т а к т а р а
к о й ы л а д ы , к а р а п ш ы рады , б1ткен к у р ы л ы с п е н с а л ы с т ы р ы л а д ы ; 
соны м ен к а т а р б е л ш е к т щ ф о р м а л а р ы а н ы к т ал ы п , к ур ы л ы с - 
ты н э д е м 1Л1Г1не, 
ф о р м а л а р д ь щ
д э л д т н е ,
ком п ози ц и ясы н ы ц 
д у р ы с т ы р ы п а р а к к а р а з д а р ы д а й е к е н ш е к е щ л а у д а р т а д ы .
И к сызыкты ф ормаларды киып алу, олардан конструкция 
жел1мдеу сабары жыл бойына кай талануы мумюн, б1рак куры- 
лыстыц к у р д е л ы е у ш алу керек. Бал ал арды н мундары пайда- 
ланатын формалары алдыцры с а б ак та р д а кандай болса, сон- 
дай болура тн1с: Т1к твртбурыш, квадрат, ушбурыш , б1рак кеп 
жэне м©лшер1 эр турл1 болсын.
С а б а к ты н б1ршде эркайсысы 
кандай куры лы с жасарысы 
келсе, соны киып, жел1мдеп ж аса у ы н а жэне оны эшекейлеу1не 
болады дел{нед1. Б ал аларра улкен-улкен ет1Л1п Т1к тертбурыш- 
тан киылран турл1 туст1 ка га з бер1лед1.
К уры лы стьщ белшектер1 мен олардыц эшекейлер1н б а л а ­
ларды ц ездер1 киып алады, сонан сон 
аппликацияныц бел- 
шектер1н ©з беттер
1
мен жел1мдейд1. Егер балал ар кию дарды- 
сына «Программага» сэйкес маш ыктанган болса, ж ум ы стары
эр турл1 жэне эдем1 болып шырады. Эш екейлеуге улгере алма- 
ран балаларра аппликациясын бос уакы ттары нда б1Т1руге рук- 
сат ет1лед1. М ундай ж ум ы стар б1раз у ак ы тк а топ бвлмелер1 
мен вестибюльд1 эшекейлеуге жарайды.
Бул с аб ак тар д ьщ бэрш б1р1Н1ц соцынан б1р1н катарынан 
е тю зу ге болмайды,— аралары б1р айдан кем болмасын. С а б а к
такырыбы кайталана берсе, б1ркелк1л1к сез1лу1 мумк1н, соны­
мен катар куры лы стары бай да кызыкты жэне эр турл1 болу 
уш ш , балал арды ц б1раз кию тэж1рибелер1 болуы керек.
С а б а к ты
эз1рлегенде, 
курылыстьщ 
бвлш ектерш е 
керект1 
кагазд ы тандап алура кец1лд1 ерекше а уд а р у каж ет. Б алалар 
жел1мдеген бейнелер эдем1 к©р1ну ушш, тустер1 б1р1не-б1р1 уй- 
лесу1 керек, онысыз саб ак ты н эстетикалы к багасы кемидь 
тур1 эдем1 болмаган ж ум ы с балаларды н эмоциялык кызыгу- 
ш ы л ы р ы н
турызбайды. О к у мшдет1 (формалар ж аса у, оларды 
бос жерге орналастыру) улкен орын алатын саб ак тардьщ да 
эстетикалы к мэн1 зор, сондай-ак орындалган ж ум ы стар форма- 
ларыныц дэлд1Г1 жэне тур-тус1Н1ц уй л ес
1
мд
1
л
1
г
1
мен балаларды 
куантаты н болсын.
Т1к сызык формалы затты беруд1 мецгер1п алуды апплика- 
циядан бастаган ж аксы . Конструкциялык форма созылымды 
материалдыц ерекшел
1
Г
1
не кайшы келетшдштен, Т1К сызыкты 
форманы, эдеттег1дей, жабыстырып бейнелеуге болмайды.
80

А лгаш кы саб ак тар д ы ц б
1
ршде тэрбиеип мынадай такырып 
усынады: «Мамам юр жуып, кепт1руге жайды» (простыня, сул- 
Г 1, 
мурын ор ам ал ). Тапсырманы тусшд!ргенде, педагог мурын 
орамалдьщ формасы шаршы; барлык, ж агы б1рдей — олардын; 
суретш де б1рдей етш сал у керек, сонда ол эдем1 шыгады; 
простыня енд1 жэне узын, ал с у л п е н а з де узынша, б1рак бэр1- 
нщ формасы т1к твртбуры ш екенше кещ лдерш аударады.
Сурет, жабы сты ру, аппликация сабагын етюзгенде, балалар- 
дан заттарды ц формасы туралы, оларды бейнелеу ж енш де 
сурап, бейнелеу уш ш сурет салгандагы карындашты немесе 
кы лкаламды у ста у д а гы колдыц; ж абы сты рган кезд еп ею кол- 
дыц кимылын керсетулерш т. б. талап етш, бейнелеудщ т э с ы ш
керсету уипн балаларды та к та г а шакырып, естиярлар тобында- 
гы балаларды ц да б е л с е н д т п н арттыруга кеб1рек кещ л белу 
керек.
М у н д а й м е т о д и к а л ы к ЭД1С б а л а л а р г а ф о р м а ж а с а у ш ы к и ­
м ы лды б ел сен е м е ц г е р у г е .м у м ю н д ш беред1, б е й н е л е уд е бур ы н
м а ш ы к т а н г а н тэс1лдер1н е с т е р ш е тус1р1п, п а й д а л а н у г а , сонымен 
к а т а р у н е м 1 т э р б и е ш 1Н1ц к е м е г 1 мен к е р с е т у 1н к у т ш оты р м а й , 
ж а ц а н ы м а г ы н а с ы н а т у с 1Н1п 1з д е с т 1р у г е у м т ы л д ы р а д ы .
Б алал ар формасы сопак, карапайым затты бейнелеуд1 эб- 
ден уйренгеннен кешн, б1рнеше белшектен туратын, мысалы, 
сопак белшектен жэне Т1к сызыктардан 
(гул), сопак жэне 
дом алак белшектерден 
(балык, торгай) туратын заттардыц 
суретш сал уга жэне ж аб ы сты р уга ауы суга болады.
Ж а н у а р л а р д ы ц
сурет1н салу — карапайым бейнелеуден —
балыктан — басталады . Балыктыц сурет1н салгы зудан бурын, 
балаларды ц дене мен жеке муш елердщ (канат пен куйрыктыц) 
формасын ж абы сты ра б1луге машыктанганы пайдалы. Б а л а ­
ларга улкенд1Г1 мен пропорциясы ж агынан эр турлг балыкты: 
узын да жуан, узын да жщ1шке немесе ж уан жэне кы ска т. б. 
ет1п ж аб ы сты руга мум ю ндш беру керек.
Ж а б ы ст ы р у
ж ан уарларды ц 
формасы 
мен 
пропорциясын 
кез алдарына ж аксы елестетуге, формасы мен мелшер! жвн1н- 
де кинестезикалык туйс1ктер1 дамуына мумк1нд1к беред1. Б а ­
лалар балыктыц суретш салуга кешкенде, олар оны турл1ше 
бейнелей де алатын болады.
Бейнелеуд! ка й та л а у г а мумкшд1к тугызу ушш, б1р саб ак та 
б1рдей заттардыц б1рнешеуш усынган жен. Сонымен, б1р1нш1 
сабакты ц езш ен-ак балаларга турл1-турл1 к1шкентай балык- 
тардыц аквариумда калай жуз1п ж ургендерш суретке салындар 
деп кецес беру керек. Б ал ал арга юшкене балыктыц дене фор- 
масыныц сопак екен1н беру б1ршама жец1л; оныц суретгн салу 
т э с ш н е балалар машыктанган; киындыгы эр багытта жуз1п 
журген балыктарды ц суретш салуда балалар балыктыц ба- 
сыныц, куйрыгынын кайда болатынын кез алдарына келт1руге 
ти1с; к1шкене балыктарды бейнелегенде: Т1к, келденец, кигаш
81

ж у з ш ж урген ш керсету 
аркылы колдыц кимылын езгертш 
отыру каж ет.
С а б а к балыктар туралы эцпм елеуден басталады, олар к а н ­
дай эдем1, эр турл1 (улкен жэне ю ш кентай), эр турл1 багы тка 
(жогары, темен, солдан онга, оцнан солга) ж уз ш жур. Соны­
мен катар тэрбиепп ойыншык балы ктарды н эр турл1 барытта 
калай « ж узш ж ургендерш » керсетуш е болады. Балалармен 
б1рге балы к д е н е а формасыныц кандай болатынын еске тус1ре 
отырып, оларра колдарымен оньщ суретш калай салура бола­
тынын керсетулерш талап ету каж ет. Осыдан кешн, оны кор­
сету унпн, б алал арды ц б1реуш т ак та га шыраруга болады. Б а ­
лык 
денесш щ кабы рш акпен жабылгандырына кез ж етю зш , 
тек кабы рш акты рана бояура болатынын, оны калай 1стеу керек 
екенш керсеткен жен. Б а л а г а балыктыц б ую л денесш б1р тус- 
пен бояу Т1ПТ1 де м ш д е г п емес, куйрыры мен ж уз у канатын 
ба ск а туспен бояура болатынын айтып, тусшд1рген пайдалы. 
Балы кты ц да аласы, ш убары т. б. болуы мумкш. Балы к туркын 
турл1 туст1 етш т ут а с бояса, бейне ете эдем! керш едь
Ф орм аны ц тур1Н ТурЛ1 
ТуСТ1 
бояумен ТОЛТЫру 
ТЭС1Л1 
сан 
алуан болатынын б алаларды ц осы топтан бастап-ак тусш геш
дурыс. Эрб1р ж ац а балыктыц суретш салган сайын бала колы- 
ныц кимылы ед эу
1
р еркш, сешмд1 бола бастайды. С у р е г п тым 
1р 1 бастаганды ктан, парак к а га зга б!р гана бейне сыйрызган 
бал ал арга, олардыц да б1рнеше балыктыц суретш салуы уппн, 
косымш а б1р п арак ка га з берген жен.
С а б а к соцында балаларды ц жумысы на тал д ау ж асап, эр 
турл1 эдем1 бальщ тардыц суретш калай кеп салгандарын атап 
ету керек, бал ы ктарды н эр турл1 боялганына кещ л аударып, 
ец эдем1С1н т аб у тапсырылсын. 
Тэрбиеии ж алпы с у р е г п б1р 
ж о л а к к а жел1мдеп, балалар да, ата-аналар да эдем1 суреттеуге 
суй сш е к а р а у уш ш , топ белмесш е немесе вестибюльге б1рнеше 
К у н 1Л1П 
кояды.
Б
1
раз уак ы ттан кешн осы сиякты сабак ты тагы етк1зуге бо­
лады, онда аквариумда е с т турган шеп пен у с а к тастардыц 
суретш коса 
салу тапсырылады. Балы кты ц дене формасы 
туралы кез алдарына келт1рш аныктай тусуге болады, б1рак 
оны бейнелеу т э с ы ш керсетудщ к ереп жок. Осы саб ак та тэр- 
биепп балал арды ц бэр! де балыктарды эр турл1 калыпта сал- 
гандарына кещ л аударды, сейтш, егер еткен саб ак та бул кей 
баланыц колынан келмесе (бала ж у з ш журген балыктарды б!р 
багы тк а караты п с ал с а), ондай балага (баланыц колымен а у а ­
да немесе к а га зга саусагымен (кылкалам мен карындашсыз) 
эр багы тка керект1 кимылды керсетш, кемектесу керек. Мундай 
жаттыру, алрашкы саб ак тар д ы ц б1ршде формасы сопак за тта р ­
дыц бейнесш бергеншдей, тэрбиеш ш щ тусшд1ру1мен етед1.
Карапайым формалы балыктар мен олардыц белшектерш 
бейнелеуд! уйренгеннен кешн, б ал ал арга формасы мен куры-
82

«Ж о лак балыктар».
лысы к и ы н ы р а к : д е н е сш е н б а с ш ы гаты н, а я к т а р ы мен к а н а т т а -
ры бар к у с т а р д ы ж а б ы с т ы р у мен с у р е т ш са л ур а к е ш у л е р ш е
болады ; к у с у ш к а н д а , к ан а т ы н ж а з а д ы , ал ж е р д е ж у р г е н д е
немесе б у т а к т а оты р ран да, оны ж и н а п алады . С е р у е н д е , Т1р1 
муЙ1ст1 а р а л а р а н д а ю т а п н л л ю с т р ац и я л ар ы н к а р а г а н к е з д е п
кеп теген б а к ы л а у л а р д ы ц н э т и ж е с ш д е а л га н б у л б 1Л1Мдер, к у с - 
тьщ б ей н есш ж а б ы с т ы р ы п ж а с а г а н д а ж э н е с у р е т ш с а л г а н д а , 
б а л а л а р г а к е м е к т е с е д ь
Б алал ар формасы дом ал ак жэне сопак заттарды ж аб ы сты ­
рып ж асай алады жэне суретш де сала бш едь Енд1 кустьщ де- 
не муш елерш щ кещст1кте жэне б1р-б1р1мен кандай байланыста 
орналасканына кен1л аударылады. К,ус жерге конып тыныш 
отырган кезде, онын д е н е а енк1ш калыпта, жерге келбеу б у ­
рыш ж асай орналасады, басы балык, сиякты денес1н1н алдында 
емес, жогары, аягы сэл-пэл куйрыгыиа жакын. Барлы к кустьщ
денес1 басына карай жуандайды да, куйрыгына карай ж щ ш -
керед1. 
Балалар дене 
мушелер!Н1Ц дурыс орналасуын жэне 
олардын салыстырмалы улк ен д ш н (басы денес1нен к!Ш1) бере 
б I л у 1 керек.
Балал арды н алдына алдымен кусты жабыстырып жасап, 
сонан сон кеш нп б1р саб ак та оньщ сурет1н салу мшдетш кой- 
ганда, олардын куш бурынгы бакы лауларынан алган б1Л1мдер1 
мен т усш ж тер ш е гана сенуге болмайды. Ойыншык, кустар не­
месе картинка бойынша балаларды кызыктыра отырып, тексе- 
ру ж у р п з ш , тусш ш терш аныктау кажет.
83

Кустардын, 
суретш
салып, ж аб ы сты р у циклына ж узетш
уйрект1 бейнелеу де ю р ед ь Оньщ денес1 б аск а кустардш ш дей; 
куйрыгы усак; к у с т а р д ш н е н б аскаш а: ол юп-юш кентай жэне 
шошайыцкы: басы сопак жэне д е н е а м е н б1р!г1п кетпей, мойыны 
к е р ш ш турады.
Д ене формасы сопак, к е у д е а ж ерге келденец, терт аякпен 
туратын, кейб1р тер т аякты ж ан у ар л ар д ы жабыстырып ж а с а у г а
естиярлар тобындагы б алал арды ц ш ам алары келедь
Бэршен балаларра ж ан у ар л ар д ы ц ж алпы д е н е а (артык де- 
тальсыз) бейнеленген ойыншыкты керсеткен жаксы . Бейнелеу 
процесшде зат бойымен колды кимы лдата отырып, осы ойын­
шыкты тексерш караум ен етуге, ж аб ы сты руды ц немесе сурет 
салуды ц 
ТЭС1Л1Н бал ал ар та к та д а керсетуге, сонымен катар 
т а к т а г а шы ккандар кандай да б1р мушеш табыстырура немесе 
суретш
салура 
тшс. 
Т а к т а д а
орындалган 
бейнеш 
талдай 
отырып, тэрбиеип 
ненщ ж а к сы шыкканын, 
ал ненщ онша 
болмаганын жэне нелгктен олай екенш айтура мумкшд1г1 бо­
лады.
Ж ы л д ы ц еюнш! жартысынан бастап 613 балаларды адам 
м усш ш дэл1рек бейнелеуге кол ж етю зуд1 к а ж е т деп есептейм
13
. 
Киындыгы мынада: адам м у а ш б^рнеше мушеден турады жэне 
оларды дуры с орналастыру, сонымен катар улкендж шамасын 
да бере б1лулер1 керек.
Б1р1зд1Л1кпен дэл ойланып 
бер1лген тапсырма 
балаларра 
адам сурет1н салура жэне оны жабыстырып ж а с а у г а уйренуге 
кемектесед1. Оларра Снегурочканыц 
немесе ездер1 унататын 
к у ы рш акты ц не болмаса ер теп кеЙ1пкерлер1Н1ц 
бейнес
1
н ж а ­
с ауды усынган жен. Б1рнеше саб ак ты ц нэтижес
1
нде балалар 
дене м уш елерш щ формасын, олардыц пропорциясын, курылы- 
сын мецгер1п алады. С урет, аппликациялык жумыс, ж абы сты ру 
эр турл 1* кешпкерлермен молайтылады.
Болуы мумк1н са б а к циклдарыныц бгр! туралы айтайык.
А лгаш кы саб ак та р д а, балаларды ц мэселен1 шешуд1 жец1Л- 
дету уш1н, дене мушелер1н аз керсететш, мысалы тоны узын, 
аягын ж ауы п туратын, куы рш акты ц не юшкентай кыздын бей- 
нес1н жабыстырып ж аса уд ы тандап алу керек. Мундай жардай­
да бала тонныц етек ж агы н кенейтедй ал сонан кеЙ1'н кеуденщ 
ж огаргы б е л
1
'м
1
не бас пен ею колды жабыстырады. Ж асал ы п
шыккан бейне баланы куантады , оныц колындагы жабысты- 
рылган к уы рш акк а жан б1Т1п, ол онымен эрекетке ю р к е б а с­
тайды.
Сонымен катар бала адам фигурасын ездш н ен бейнелеуге 
тэж1'рибе алды. Р ас, бул жерде фигуранын пропорциясы к а р а ­
пайым турде гана жасалган, ейткеш алга койган максат бас- 
тыц, денен1ц жэне колдыц б 1 р - б } р 1* н е н у л к е н д т жагынан ара- 
катынасын бере б1лу, сондыктан фигураны аякпен тургызудыц 
кажет1 жок; оныц койылуы карапайым (кен етект1 тон) жэне 
орныкты.
84

Узын тонды кызды 
(немесе куы рш акты ) жабыстырраннан 
кешн, кандай болмасын б1р куырш акты н: узын сарафанды мат- 
решканын немесе узын тонды Снегурочканын (балаларра к а н ­
дай бейненщ едэу1р таныс жэне ж акындыгына, кандай ойын- 
шыкты немесе картинканы керсетуге тандай б ы ул е р ш е карай, 
балаларды н бейне жайындагы т у а ш п н аны ктау уш ш ) суретш
салуды тапсы руга болады.
Мысалы, тэрбиенп бал ал а рг а узын тонды 
Снегурочканы 
керсетш, былай дейдг. 

жүктеу/скачать 9,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: