Саммари-көлемді шығарманың қысқаша баяндалуы
Қоңырәулиеден қайтқан жастар ел ішінде үлкен әлек тұрғанын Абайдан есітеді. Ол әлек Оспан
жүктеу/скачать 131,25 Kb.
|
Абай жола Самари нұсқа
- Бұл бет үшін навигация:
- Қақтығыста 1
- Еркежан , Зейнеп , Торымбала
- Афанасьич
- Мұсатайы
- Абайдың інілері
| 2
Қоңырәулиеден қайтқан жастар ел ішінде үлкен әлек тұрғанын Абайдан есітеді. Ол әлек Оспан мен Оразбай арасындағы дау екен. Оразбай қасындағы Керей, Уақ, Қаракесек ауылдарынан талай мал ұрлатып, өзі байып алған. Оспан болыс болғандықтан, билерді жинап, дәл Оразбай ауылына барған болатын. Оспан ол жерде үлкен сияз өткізбекші болған. Оразбай мұны алдын ала біліп, қалаға арыз тастауға кетіп қалыпты. Оспан түнімен демалмай артынан қуып барып, Оразбайдың ояз кеңсесіне енді кірейін дегенде Оспан оны ұстап алып, ауылға алып қайтады. Оразбайдың қолын арбаға байлап алып, екі күн және екі түн бойы Семейден қайтар жолда жаяу жүргізіпті. Оразбай Оспан ауылында тұтқын болып жатқанда Тәкежан келіп, оны босатып алады. Себебі, осы жағдайдан бұрын, Оразбай Тәкежанға құда болуды ұсынған болатын. Әзімбайдың бесіктегі қызын Оразбайдың Демеу деген ұлының үш жасар баласына айттырып, жүз жылқы беруге серттескен екен. Енді Оразбай қайта Семейге барып, Оспан мен Абайдың көзін біржола жою үшін арыз қалдырыпты. Ояз арызды алып көргеннен кейін, Абайды қалаға шақыртады. Әбіштің де демалысы аяқталып қалған болатын. Ол да әкесімен бірге қалаға жөнеле кетті. Қақтығыста 1 Биыл да Әбіш жазғы демалысқа қайтқан. Бірақ бұл жаз бөтен іспеттес. Ел қаралы. Себебі өткен қыста Оспан қайтыс болған. Сол қыс өзі семіріп кеткен болатын. Ағайындар оның неден қайтыс болғанын да анықтай алмапты. Алты күн дегенде өмірден озған. Оспанның әйелдері Еркежан, Зейнеп, Торымбала – үшеуі өз ерлерін күнде жоқтауда. Әбіш ауылға келгелі үш күн Оспан үйінде құран оқыды. Сосын Дәрмен оны ертіп алып, жайлауға шығады. Алдарынан бір кіші бала шығып, сәлемдеседі. Ол Дәркембайдың жалғыз баласы екен. Дәркембайдың әйелі де, балалары да қайтыс болған болатын. Жақында ғана ол Бөкеншінің Жаңыл деген жесіріне үйленіп, содан жалғызы Рахым туыпты. Екі жігіт Дәркембайға барып көрісті. Үй ішінде отырып, үшеуі біршама әңгіме құрады. Енді сөз Оразбайға кеп тірелді. Ол өзіне сенімді тіректерімен бірге бір тәсіл ойлап жатты. Оның бір серігі Тәкежан еді. Ол Абайға қас болудың да амалын тапқан. Ұяттан жұрдай аға Оспанның әлі жылы да өтпей, малын бөлісуге көз тігіп жатқан еді. Ал Абай оған қарсылығын білдіріп, күтуге бұйырған. Ал Оспанның артында ұрпағы қалмаған болатын. Күз түсіп қалған. Биыл жатақтың алпыстай үйі Тайлақбай құдығының маңында егін еккен. Егіншілер арасында Базаралы, Абылғазы және Дәркембайлар бар. Ең үлкені Дәркембай бидай жақсылап піссін деп орақ салғызбай отыр. Күнде егін ішінде Асан, Үсен мен Рахымдай кішкене балалар піскен бидайларды теріп, үйіне алып барады да қуырып жейді екен. Егіннен қайтқан Асандар жолда бөтен бір арбаларды көреді. Олар орыстар екен. Асандар оларды ертіп ауылға келеді. Екі ел тілдері өзгеше болса да, жақсы ұғынысқандай шырай танытты. Орыстардың үш ер жігіттерін ымдап түсіндіру арқылы Базаралының үйіне ертіп алып барады. Себебі, Базаралы орысша жақсы білетін. Орыс жігіттердің үлкені Афанасьич есімді кісі екен. Оны қазақтар Апанас деп атап кетті. Қалғандары Федор, Сергей есімді жігіттер болып шықты. Олар Россияның Пенза деген жерінен Жетісудағы Лепсі, Қапал деген жерлерге кетіп бара жатқандарын айтты. Оларды бұл бағытқа салған – сол жоқшылық екен. Жолдан біраз адасыпты. Содан көмек сұрап еді, Қаңбақ: «Өзім сендерді жеткізіп саламын», – деді. Олар риза болып, ертең аттануға бел буды. Ал сол күні Ырғызбайдың жылқылары жақын маңда жүрген болатын. Жылқыларды жылқышылармен бірге қағып жүрген Ақбердінің Мұсатайы, Майбасардың Ахметжаны, Өсердің Мақасы және Әзімбайдың өзі болатын. Олар егінде Базаралының да үлесі барын біліп, мыңдай жылқыны түнде бидайға салып жібереді. Ерте тұрып аттанбақ болған Қаңбақ егінді көріп айқай салады. Бар-жоғынан айрылған кедейлер қарғыс айтып, жылай түсті. Базаралының айтуымен егіннің есесі үшін отыз жылқы ұстап әкелінді. Мұны көрген Әзімбай қырық атты жылқышыларды жинап, тіке шабуылға шығады. Кедейлер де дес беріспей айқасады. Базаралының белі ауырып орнынан тұра алмаса да, жорғалап шығып ұрандатып тұрды. Айқасты көрген орыстар қолына ілінгендерін алады да кедейлерді жақтап, айқасқа қосылады. Соңыра Әзімбайлар шегіне кетті. Ал отыз жылқы әзірге кедейлердің қолында қалып қойды. Болған ел бүлігін көп өтпей Абай да есітеді. Әбіш әкесінің қасына кіріп, қажет болса, айқасу керектігін де айтады. Егіннің ойрандалуы жайлы, елге шабуыл жайлы Апанас пен Базаралы портава (арыз) жазып, қалаға жөнеледі. Ертесі күні орыстар Жетісуға бет алады. Сол күні түске жақын жатаққа Ақберді келіп, жылқыны тас түгел қайтаруын, әйтпесе, ертең Ырғызбай жиналып қарсы келетінін айтып кетеді. Бұл сөзді Абай есітіп, жан-жақтағы бүкіл ауылдарға адам шаптырып, сойыл және шоқпарларымен атқа мініп, жатаққа немесе Абай ауылына жиналу керектігін айттырады. Ертесі күні қалың ел, кедей халық қатты ызамен жиналып тұрған. Ырғызбайдан да жүз елу шақты атты келе жатқан еді. Алда Тәкежан, Ысқақ пен Шұбарлар келеді. Абай тағы жүз жігітті артына ілестіріп, жатаққа қосылады. Ырғызбай жігіттері қолдың көбейе түскенін көріп, қатты іркіле, тіпті қорқа бастайды. Кейін айқасқа да барғылары келмей қалады. Екі арадағы бітімді жасау үшін үш-үш адамнан алға шығысты. Жатақтан Абай, Дәрмен және Дәркембай шықса, қарсы жақтан Ысқақ, Ақберді және Шұбар (Абайдың інілері) келді. Бітім кешке дейін созылды. Ақыры дау болып жатқан отыз жылқы кедейлердің ендігі қыстық асы болып қалатын болып шешім қабылданды. Жиналған сойылды, шоқпарлы жігіттер үн-түнсіз қайтып кетті. жүктеу/скачать 131,25 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|