Сана және бейсаналық: философиялық тұжырымдарға салыстырмалы талдау

Адамның психикасы мен мінез-құлқы туралы ойлана отырып, менің ойымша, сана мен бейсананың өзара байланысы мәселесіне ерекше назар аудару керек. Сана психологияның, философия және барлық антропологиялық ғылымдардың маңызды ұғымы болып табылады. Сондықтан сана мәселесі және оның бейсаналықпен өзара әрекеттесуі оған әртүрлі көзқарастарды, оның жеке аспектілері туралы көптеген көзқарастарды тудырады. Сана-бұл нақты әлемді бейнелеудің ең жоғарғы формасы, тек адамға ғана тән және сөйлеуге байланысты ми қызметі, шындықты әлеуметтік және мақсатты түрде бейнелеуден, іс-әрекеттерді алдын-ала ойластырудан және олардың нәтижесін алдын-ала болжаудан, адамның мінез-құлқын саналы түрде реттеуден және өзін-өзі бақылаудан тұрады.

Жоғарыда айтып кеткенімдей сана - психиканың ажырамас бөлігі.Ол адамның сыртқы әлемін ғана емес, сонымен бірге ойларын, сезімдерін, идеяларын қамтиды.Ал оның басқа бөлігі – бейсаналық болып табылады. Адам өзінің мінез-құлқын саналы түрде басқару үшін сыртқы ортадан да, ішкі органдар мен жүйелерден де келетін сигналдарды қолданады. Сигналдардың көпшілігін адам түсінбейді және олар мінез-құлықты реттеу үшін қолданылатынына қарамастан, бұл сана деңгейінде болады. Субъект қабылдамайтын психикалық құбылыстардың жиынтығы - бейсаналық деп аталады. Бейсаналық - саналы адам мінез-құлқындағы сананың қатысуынсыз, ойламай, дағдыға айналған қасиет арқылы әрекет жасау болып табылады. Бейсаналықтың аймағы үлкен болады. Бұл - адамның сана-сезімі жоқ кезінде психиканың белсенді жұмыс істей беретін жағдайы.

Бейсаналықтың іс-әрекетінің 2 әкідісі бар:

1. 
   Автоматты, рефлекторлық әрекеттер, сананың қасақана немесе табиғи түрде өшірілуімен (түсінде, гипнозбен, қатты мас күйінде, ұйықтаумен, есін жоғалтумен және т. б.) жасалған әрекеттер;
   
2. 
   Субъектінің санасымен қарым-қатынасына тікелей қатыспайтын белсенді психикалық процестер;
   

Көптеген шетелдік және отандық ғалымдар бұл мәселені көп уақыт зерттеді және әлі де зерттеп келеді. Шетелдік психологияда Зигмунд Фрейд бейсаналық ілімнің дамуына үлкен үлес қосты. Ол бейсаналық - психикалық өмірді реттеуде жетекші рөл атқарады, ал сана — бұл біздің психикамыздың аз ғана бөлігі дп түсіндірді. Кейіннен оның теориясын г. Юнг дамытып, толықтырды. Ол психиканы динамикалық қарама-қайшылықты бірлік деп санады, сана мен бейсананың өзара әрекеттесуімен олардың арасындағы үздіксіз энергия-ақпараттық алмасумен толықтырады деп тұжырымдады. Л.С. Выготский сана — бұл психикалық функциялардың, қабілеттер мен жеке қасиеттердің бірлестігі екенін атап өтті.

Қазіргі кездегі ғылыми мәліметтерге сәйкес, сана мен бейсаналық арасындағы қарым-қатынас туралы мәселе әлі де ашық және біржақты шешілмейтінін мойындау керек. Мұның басты себебі - санамен, сондай-ақ адамның мінез-құлқымен және оның саналы реттелуімен байланысты бейсаналық психикалық құбылыстардың көптеген түрлерінің болуы.

Пайдаланған әдебиеттер мен сілтемелер:

Бертран Р. «История западной философии» – М.: Издатель Litres, 2018. – 1195 с