Сапа пирамидасы
жүктеу/скачать 0,58 Mb.
|
| Лекция 24-28.
Өнім сапасының шығындарын талдау әдістері Мақсатына қарай, шығындар сапасын талдау тапсырмаларында және оны жүзеге асыру үшін қажетті деректерді алуда, аналитикалық әдістері айтарлықтай ерекшеленеді. Осы айырмашылықтар компанияның өнімдері белгілі бір сатыдан өту кезінде және нақты сәтте, сондай-ақ шығындарды қалыптастырудың тізбегіне әсер етеді. (см. рис. 6.5). Өндірісті орынды жобалау, технологиялық жоспарлау, дайындау және игеру кезеңдерінде функционалдық-құндылық талдау (ФАС) қолданылады. Бұл жеке өнімнің функцияларын ғылыми-зерттеу әдісі немесе технологиялық, өндірістік, шаруашылық процесінің құрылымына бағытталған тұтынушылық қасиеттері арасындағы өзара байланысты оңтайландыру арқылы ресурс тиімділігін жақсартуға бағытталған жүйелі зерттеу функциялары. ФАС ты қолданудың негізгі принциптері болып табылады: * зерттеу нысанына функционалдық тәсіл; * объектіні талдау және орындалатын функцияларға жүйелік тәсіл; * объектінің функциясын зерттеу және олардың материалдық жеткізгіштердің барлық сатылары; * бұйымдардың өмірлік циклі; * сапа сәйкестігі және өнім шығындарының пайдалылық функциялары; * ұжымдық шығармашылық. Орындалатын бұйымды және оның құрамдас функцияларын бірнеше негіздер бойынша топтастыруға болады. Функцияның пайда болу облысы бойынша сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Сыртқы – бұл сыртқы ортамен оның өзара іс-қимыл объектісі бойынша орындалатын функциялар. Ішкі – объектінің қандай да бір элементтерін орындайтын және олардың шекараларында байланыстыратын функциялар. Сыртқы функциялар арасындағы сұраныстарын қанағаттандыру рөлі бойынша басты және қосалқы деп ажырытылады. Басты функциясы объектіні жасаудағы басты мақсатты көрсетеді, ал екінші – кездейсоқ. Ішкі функциялардың жұмыс процесіндегі рөлі бойынша негізгі және көмекші деп бөлуге болады. Негізгі функциясы бастыға бағынышты және жұмысқа қабілеттілігіне себепші. Көмекші функциясы арқылы басты, қосалқы және негізгі функциялары жүзеге асырылады. Сипаты бойынша барлық аталған функциялар бөлінеді: атаулы, әлеуетті және нақты. Атаулы функциялар – нысанның жасалуында және орындалуға қажетті формада жасалады. Әлеуетті функциялар – нысанның қандай да бір функциясын оны экплуатациялау шартының өзгеруіне мүмкіндік беруімен сипатталады. Нақты функциялар – нысанның іс жүзінде орындалатын функциялары. Нысанның барлық функциялары пайдалы және пайдасыз, қауіпсіз және қауіпті болуы мүмкін. Функциялардың өзара қатынасы 6.5. суретте көрсетілген. Сурет. 6.5. нысанның орындалатын функцияларының өзара қатынасы Функциональді бағалық талдаманың мақсаты нысанның функцияларының пайдалы оптимальді қатынасының оларды қолдануға және тұтынуға, яғни тұтынушыға және өндірушіге қажетті шығындардың қатынасын, өнімнің сапасына және өзіндік құнына әсер етуінен тұрады. Функциональді бағалық талдаманың математикалық мақсатын келесідей жазуға болады: (6.1) Мұндағы
ПС – сынаталатын нысанның тұтынушылық қасиеттерімен сипатталатын құны(); З – тұтынушылық қасиеттерге қол жеткізуге қажетті. Функциональді бағалық талдаманы бірнеше кезеңдерде жүргізеді.
Мысалы, өнімді дайындауда және жүзеге асыруда, таңдауда, массалық реттілікпен шығарылатын бұйым аз сериялы өндіріске айтарлықтай пайда әкелуі мүмкін. Бұл кезең басқа өзіндік құны жоғары және сапалық қасиеті бойынша сыналатын өнімнен асып түсетін нұсқа табылып, салыстырғанда төмен көрсеткіш көрсетсе аяталады. Екінші ақпаратық кезеңде, сыналатын нысан жайлы ақпарат жиналады (тағайындалуы, технико экономикалық мінездемесі) және бөлшекке де (функциясы, материалы, өзіндік құны). Олар бірнеше ақпараттық байланыс арқылы жүреді ол «шпор» деп аталады. (сурет. 6.6). сур. 6.6. Ақпаратық байланыс үлгісі Үшінші аналитикалық кезеңде бұйымның функциясы, құны және көмекші жолмен қысқарту функциясы үйретіледі. Бұл тек қана техникалық емес, сонымен қатар органолептикалық және эстетикалық көрсеткіштер болуы мүмкін. Бұл үшін мақсатты түрде Эйзенхауер принципін –АВС принципін қолдану керек. (сур. 6.7). Сур. 6.7. Эйзенхауэр принципі Бір уақытта бұрынғы шығындар пайда болады. Кестелік форманың мұндай функциясы талдама жүргізуді жеңілдетеді. ( кест. 6.7). Қорытынды бағанға бөлшектің қосалқы, көмекші және пайдасыз функцияларының санының көрсеткіштері енгізіледі. Кесте 6.7 АВС принципі бойынша Х бұйымның қызметтік функцияларының тағайындалуы
Шығындарды топтастыру өндіріс факторларының бірінші кезекте бұйым бағасының өзіндік құнын төмендетуге бағытталады. Мұндай бағыттар мақсатты түрде экспертті жолмен анықталатын, өнімнің арзандату жолын таңдауға негізделеді. Ол үшін кесте құруға болады.(кест. 6.8). Кесте 6.8 Функцияның өзіндік құнымен коэффиценті
Оптимальді болып Кз/ф 1. Кз/ф 1 тиімді, Кз/ф 1 қарағанда. Берілген коэффициенттің бірліктерінің арзандату жолын іздеу қажет. Біздің мысалда функцияларды 30 пайызды белгілік деңгейі анықталады. Бұл база ретінде бұйымға кеткен минимальді шығын алынады. ФСА теориясы ФСА ның экономикалық әсерін есептеуді ұсынады. Ол мүмкін болатын минимальді ұзындықтағы шығындардың төмендеуін көрсетеді. , (6.2) Мұндағы,
КФСА – ФСА экономикалық әсері (ағымдағы шығынды төмендету коэффициенті); СР – шынайы түрдегі шығындар; СФ.Н. – жоспарланған бұйымға сай мүмкін болатын мимимальді шығын.
Осы мақсат бойынша матрицалық кестенің құрылуын ұсынуға болады. (кесте 6.9). Бұйымның функцияларының мәндерін есепке ала, бағалық түрде пайда болатын шығынды, оның тармақтарын ескере отырып, өнімнің рентабельділік деңгейін анықтайды. Барлық ұсынымдар нақты бұйымды өндіруге немесе оның бағыттарын, жүзеге асыру масштабын таңдау жөніндегі шешімін қабылдауға әсер етеді. Өнім сапасына деген шығынды анықтауға іс жүзіндегі көмекті техникалық нормалау әдісі көрсетеді. Олар бөлшектік нормалар немесе материалдық ресурстардың (шикізат, бұйымның сатылымдылығы және т.б. материалдар) нормативтерімен, еңбек сыйымдылық және басқа шығындар есебімен, өнімнің өзіндік құны, оны дайындаудағы нақты технологияға, сақтауға және тасымалдауға, кепілдігіне және сервистік қызмет көрсетуіне негізделеді. Олардың есебін жүргізуге микроэлементтік нормалау әдісі қолданылады. Нормативті анықтамалық материалдар әдісі техникалық нормалауда жаңа өнімге деген шығындардың нақты түрде анықталуына негізделеді. Егер кәсіпорын жаңа өнім алуға көшсе, оның тұтынушылық тағайындамаларына және қасиеттеріне аналог жасай отырып, ескі (ЗСТ) және жаңа (ЗН) өнім арасындағы шығынды анықтайды: . (6.3) Еген кәсіпорын бұрын өндірілген өнімге деген сапалық параметрлері бар болса, онда сапаға деген шығындарды тура есеппен жүргізуге болады. Кесте 9. Өндіріс үшін бұйымды таңдау шешімінің кестесі
Сапа мінездемесінің қандай да бір өз аралық тығыздық деңгейі, сандық сипаты бар, бұйымның бағалық немесе шығындарының, өзіндік құнының маңынзды салмағы құрайды. Ол кореллияция коэффициентін сипаттайды. Оны мына формула арқылы анықтайды: r = , (6.4) мұндағы, S(xx) = = ; (6.5) S(yy) = ; (6.6) S(xy) = ; (6.7) n – берілген жұптар саны; S(xy) ковариация. Корреляция коэффициенті -1 ден +1 дейінігі мәндерді қабылдай алады. -1 r 1. Егер r | 1 | жақын болса онда жоғары тығыздық деңгейін, ал r 0 жақын болса әлсіз корреляция сипатталады. Егер r=| 1 |болса, диаграммадағы барлық нүктелер түзі сызық бойында жатады. r = 0 болғанда, кореляциялық байланыс болмайды, бұл тәуелділік функциональді деп аталады. “+” немесе “-” белгісі байланыстардың бағыттарын сипаттайды: тура және кері. (6.4-6.7) формулада келтірілген және 6.6 кесте мәліметтері бойынша корреляция коэффициентін анықтаймыз. Онда қосымша алынған мәндерді есептей, мынаған келеміз: S (xx) = , S (yy) =. S (xy) = . Бұдан:
r = . +0,758 ге тең r мәні жоғары оң кореляцияны көрсетеді. Кесте 6.10 Есептеуге қажет кореляция коэффициентінің көрсеткіштері
Шығындардың өзгеруіне талдама жасаудың және өнімнің сапасына қатысты өзгерістерді талдаудың бірден бір әдісі болып индексті әдіс табылады. Берілген затқа деген зерттеулердің қолдануындағы қиындығы сандық түрде сипатталуы керек. Сапа әрқашан сандық қасиетке ие болмайды, бірақ оны жазбаша түрде сипаттауға болады, мысалы: жарамды, бірақ сертификациядан өтпеген өнім, техникалық талаптарға сай және техникалық талаптарға сай келмейтін және т.б. Егер сапа көрсеткіштерінің сандық мінездемесі болса, индекстердің құрастырылуында оны шығын салмағы ретінде пайдалнуға болады. Кері жағдайда шығын салмағы ретінде бұйым құрастырылуындағы элемент санын, бұйым санын, бұйымдарды айтуға болады. 6.11 кестеде жоспарланған және фактілік құндылығы бар қорғасын бетінің, құбыр өндірісіне арналған баға көрсетілген. Оны өзгеруіндегі есептемелерді көрсетеміз. Кесте 6.11 Бұйымға деген қорғасын бетінің бағасы
Шикізаттын іс жүзіндегі шығынының өзгерісі жоспардағымен салыстырғандағы шығынның өзгерісімен ескерілмейді. 504 / 446 = 1,1300 или 113%. Шығындар 13% өсті. Бірақ кестелерден бұйымды жасауға қорғасын парақтардын қалындығын кішірейту салдарынан аз шығындарды қажет етеді 24,97 / 40,55 * 100% – 100% = 62,39%. Сапасын ескере отырып шығындардың индексін есептейміз және екі фактор: жаңа шикізаттын шығынының өзгерісі және оның бағасы бойынша талдаймыз: , Мұндағы:
IЗК – сапасы бойынша шығын индексі; qН.К. – шикізаттын жаңа сапалық мінездемесі бойынша шығыны; qС.К. –шикізаттын ескі сапалық мінездемесі бойынша шығыны; zН.К. –Жаңа шикізаттын шығынының бағасы; zС.К. –Ескі шикізаттын шығынының бағасы; . – бағасы өзгермеген, бірақ сапасы өзгерген шикізаттын индексі; – шикізаттын сапасының өзгеруімен өнімнің шығынының өзгеру индексі; Мысалы:
немесе 69,662%. Сонымен, неғұрлым сапалы шикізатты пайдалану индексі сапасы бойынша 69,662% құрайды, жоспардағымен салыстырғанда шығын 100,0 – 69,662 = 30,338% төмендеді. Жоғары сапалы қорғасын парақтардын шығынының төмендеуі жоспарланғаннан: немесе 61,446% өзгерді Төмендеу құрайды: 61,446 – 100 = 38,554%. немесе 113,371%, немесе
113,371 – 100 = 13,371%. Тексеру:
0,61446 * 1,13371 = 0,69662, Бұл есептеудің дұрыстығын растайды. жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||